4_kishkindhakanda.json

[
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 1,
    "text": "स ताम् पुष्करिणीम् गत्वा पद्म उत्पल झषाकुलाम् ।रामः सौमित्रि सहितो विललाप अकुलेन्द्रियः ॥४-१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 2,
    "text": "तत्र दृष्ट्वैवा ताम् हर्षात् इन्द्रियाणि चकम्पिरे ।स कामवशम् आपन्नः सौमित्रिम् इदम् अब्रवीत् ॥४-१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 3,
    "text": "सौमित्रे शोभते पम्पा वैदूर्य विमल उदका ।फुल्ल पद्म उत्पलवती शोभिता विविधैः द्रुमैः ॥४-१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 4,
    "text": "सौमित्रे पश्य पम्पायाः काननम् शुभ दर्शनम् ।यत्र राजन्ति शैला वा द्रुमाः स शिखरा इव ॥४-१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 5,
    "text": "माम् तु शोकाभि सन्तप्तम् आधयः पीडयन्ति वै ।भरतस्य च दुःखेन वैदेह्या हरणेन च ॥४-१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 6,
    "text": "शोकार्तस्य अपि मे पम्पा शोभते चित्र कानना ।व्यवकीर्णा बहु विधैः पुष्पैः शीतोदका शिवा ॥४-१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 7,
    "text": "नलिनैः अपि संछन्ना हि अत्यर्थ शुभ दर्शना ।सर्प व्याल अनुचरिता मृग द्विज समाकुला ॥४-१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 8,
    "text": "अधिकम् प्रविभाति एतत् नील पीतम् तु शाद्वलम् ।द्रुमाणाम् विविधैः पुष्पैः परिस्तोमैः इव अर्पितम् ॥४-१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 9,
    "text": "पुष्प भार समृद्धानि शिखराणि समन्ततः ।लताभिः पुष्पित अग्राभिः उपगूढानि सर्वतः ॥४-१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 10,
    "text": "सुख अनिलोऽयम् सौमित्रे कालः प्रचुर मन्मथः ।गन्धवान् सुरभिर् मासो जात पुष्प फल द्रुमः ॥४-१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 11,
    "text": "पश्य रूपाणि सौमित्रे वनानाम् पुष्प शालिनाम् ।सृजताम् पुष्प वर्षाणि वर्षम् तोयमुचाम् इव ॥४-१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 12,
    "text": "प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः कानन द्रुमाः  ।वायु वेग प्रचलिताः पुष्पैः अवकिरन्ति गाम् ॥४-१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 13,
    "text": "पतितैः पतमानैः च पादपस्थैः च मारुतः ।कुसुमैः पश्य सौमित्रे क्रीडतीव समन्ततः ॥४-१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 14,
    "text": "विक्षिपन् विविधाः शाखा नगानाम् कुसुमोत्कटाः ।मारुतः चलित स्थानैः षट्पदैः अनुगीयते ॥४-१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 15,
    "text": "मत्त कोकिल सन्नादैः नर्तयन् इव पादपान् ।शैल कन्दर निष्क्रान्तः प्रगीत इव च अनिलः ॥४-१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 16,
    "text": "तेन विक्षिपता अत्यर्थम् पवनेन समन्ततः ।अमी संसक्त शाखाग्रा ग्रथिता इव पादपाः ॥४-१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 17,
    "text": "स एव सुख संस्पर्शो वाति चन्दन शीतलः ।गन्धम् अभ्यवहन् पुण्यम् श्रम अपनयो अनिलः ॥४-१-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 18,
    "text": "अमी पवन विक्षिप्ता विनन्दन्ती इव पादपाः ।षट्पदैः अनुकूजद्भिः वनेषु मधु गन्धिषु ॥४-१-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 19,
    "text": "गिरि प्रस्थेषु रम्येषु पुष्पवद्भिः मनोरमैः ।संसक्त शिखरा शैला विराजन्ति महाद्रुमैः ॥४-१-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 20,
    "text": "पुष्प संछन्न शिखरा मारुतः उत्क्षेप चंचला ।अमी मधुकरोत्तंसाः प्रगीत इव पादपाः ॥४-१-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 21,
    "text": "सुपुष्पितांस्तु पश्य एतान् कर्णिकारान् समन्ततः ।हाटक प्रति संच्छन्नान् नरान् पीतांबरान् इव ॥४-१-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 22,
    "text": "अयम् वसन्तः सौमित्रे नाना विहग नादितः ।सीतया विप्रहीणस्य शोक सन्दीपनो मम ॥४-१-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 23,
    "text": "माम् हि शोक समाक्रान्तम् संतापयति मन्मथः ।हृष्टम् प्रवदमानश्च समाह्वयति कोकिलः ॥४-१-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 24,
    "text": "एष दाअत्यूहको हृष्टो रम्ये माम् वन निर्झरे ।प्रणदन् मन्मथाविष्टम् शोचयिष्यति लक्ष्मण ॥४-१-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 25,
    "text": "श्रुत्वा एतस्य पुरा शब्दम् आश्रमस्था मम प्रिया ।माम् आहूय प्रमुदिता परमम् प्रत्यनन्दत ॥४-१-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 26,
    "text": "एवम् विचित्राः पतगा नाना राव विराविणः ।वृक्ष गुल्म लताः पश्य संपतन्ति समन्ततः॥४-१-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 27,
    "text": "विमिश्रा विहगाः पुंभिः आत्म व्यूह अभिनन्दिताः ।भृङ्गराज प्रमुदिताः सौमित्रे मधुर स्वराः ॥४-१-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 28,
    "text": "अस्याः कूले प्रमुदिताः संघशः शकुनास्त्विह ।दात्यूहरति विक्रन्दैः पुंस्कोकिल रुतैः अपि ॥४-१-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 29,
    "text": "स्वनन्ति पादपाः च इमे माम् अनङ्ग प्रदीपकाः ।अशोक स्तबक अङ्गारः षट्पद स्वन निस्वनः ॥४-१-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 30,
    "text": "माम् हि पल्लव ताम्रार्चिः वसन्ताग्निः प्रधक्ष्यति ।न हि ताम् सूक्ष्मपक्ष्माक्षीम् सुकेशीम् मृदु भाषिणीम् ॥४-१-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 31,
    "text": "अपश्यतो मे सौउमित्रे जीवितेऽस्ति प्रयोजनम् ।अयम् हि रुचिरः तस्याः कालो रुचिर काननः  ॥४-१-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 32,
    "text": "कोकिलाकुल सीमान्तः दयिताया मम अनघः ।मन्मध आयास संभूतो वसन्त गुण वर्धितः ॥४-१-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 33,
    "text": "अयम् माम् धक्ष्यति क्षिप्रम् शोकाग्निः न चिरादिव ।अपश्यत ताम् वनिताम् पश्यतो रुचिर द्रुमान् ॥४-१-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 34,
    "text": "मम अयम् आत्मप्रभवो भूयस्त्वम् उपयास्यति ।अदृश्यमाना वैदेही शोकम् वर्धयती इह मे ॥४-१-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 35,
    "text": "दृश्यमानो वसन्तः च स्वेद संसर्ग दूषकः ।माम् हि सा मृगशाबाक्षी चिन्ता शोक बलात्कृतम् ॥४-१-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 36,
    "text": "संतापयति सौमित्रे कृइरः चैत्र वनानिलः ।अमी मयूराः शोभन्ते प्रनृत्यन्तः ततः ततः ॥४-१-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 37,
    "text": "स्त्वैः पक्षैः पवन उद्धूतैः गवाक्षैः स्फाटिकैः इव ।शिखिनीभिः परिवृतास्त एते मद मूर्छिताः ॥४-१-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 38,
    "text": "मन्मथ अभिपरीतस्य मम मन्मथ वर्धनाः ।पश्य लक्ष्णम नृत्यन्तम् मयूरम् उपनृत्यति ॥४-१-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 39,
    "text": "शिखिनी मन्मथ आर्तैः एषा भर्तारम् गिरि सानुनि ।ताम् एव मनसा रामाम् मयुरोऽपि अनुधावति ॥४-१-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 40,
    "text": "वितत्य रुचिरौ पक्षौ रुतैः उपहसन् इव ।मयूरस्य वने नूनम् रक्षसा न हृता प्रिया ॥४-१-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 41,
    "text": "तस्मात् नृत्यति रम्येषु वनेषु सह कान्तया ।मम त्वयम् विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः ॥४-१-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 42,
    "text": "पश्य लक्ष्मण संरागः तिर्यक् योनिगतेषु अपि ।यदेषा शिखिनी कामात् भर्तारम् अभिवर्तते ॥४-१-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 43,
    "text": "माम् अपि एवम् विशालाक्षी जानकी जात संभ्रमा ।मदनेन अभिवर्तेत यदि न अपहृता भवेत् ॥४-१-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 44,
    "text": "पश्य लक्ष्मण पुष्पाणि निष्फलानि भवन्ति मे ।पुष्प भार समृद्धानाम् वनानाम् शिशिरात्यये ॥४-१-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 45,
    "text": "रुचिराणि अपि पुष्पाणि पादपानाम् अतिश्रिया ।निष्फलानि महीम् यान्ति समम् मधुकरोत्करैः ॥४-१-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 46,
    "text": "नदन्ति कावम् मुदिताः शकुना  सङ्घशः कलम् ।आह्वयन्त इव अन्योन्यम् काम उन्मादकरा मम ॥४-१-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 47,
    "text": "वसन्तो यदि तत्र अपि यत्र मे वसति प्रिया ।नूनम् परवशा सीता सा अपि शोच्यति अहम् यथा ॥४-१-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 48,
    "text": "नूनम् न तु वसन्तः तम् देशम् स्पृशति यत्र सा ।कथम् हि असित पद्माक्षी वर्तयेत् सा मया विना ॥४-१-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 49,
    "text": "अथवा वर्तते तत्र वसन्तो यत्र मे प्रिया  ।किम् करिष्यति सुश्रोणी सा तु निर् भर्त्सिता परैः ॥४-१-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 50,
    "text": "श्यामा पद्म पलाशाक्षी मृदु भाषा च मेम् प्रिया ।नूनम् वसन्तम् आसाद्य परित्यक्ष्यति जीवितम् ॥४-१-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 51,
    "text": "दृढम् हि हृदये बुधिः मम संप्रतिवर्तते ।न अलम् वर्तयितुम् सीता साध्वी मत् विरहम् गता ॥४-१-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 52,
    "text": "मयि भावो हि वैदेह्याः तत्त्वतो विनिवेशितः ।मम अपि भावः सीतायाम् सर्वधा विनिवेशितः ॥४-१-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 53,
    "text": "एष पुष्पवहो वायुः सुख स्पर्शो हिमावहः ।ताम् विचिन्तयतः कान्ताम् पावक प्रतिमो मम ॥४-१-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 54,
    "text": "सदा सुखम् अहम् मन्ये यम् पुरा सह सीताया ।मारुतः स विना सीताम् शोक संजनओ मम  ॥४-१-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 55,
    "text": "ताम् विन अथ विहङ्गो असौ पक्षी प्रणदितः तदा ।वायसः पादपगतः प्रहृष्टम् अभि कूजति ॥४-१-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 56,
    "text": "एष वै तत्र वैदेह्या विहगः प्रतिहारकः ।पक्षी माम् तु विशालाक्ष्याः समीपम् उपनेष्यति ॥४-१-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 57,
    "text": "पश्य लक्ष्मण संनादम् वने मद विवर्धनम् ।पुष्पित अग्रेषु वृक्षेषु द्विजानाम् अवकूजताम् ॥४-१-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 58,
    "text": "विक्षिप्ताम् पवनेन एताम् असौ तिलक मञ्जरीम् ।षट्पदः सहसा अभ्येति मद उद्धूताम् इव प्रियाम् ॥४-१-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 59,
    "text": "कामिनाम् अयम् अत्यन्तम् अशोकः शोक वर्धनः ।स्तबकैः पवन उत्क्षिप्तैः तर्जयन् इव माम् स्थितः ॥४-१-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 60,
    "text": "अमी लक्ष्मण दृश्यन्ते चूताः कुसुम शालिनः ।विभ्रम उत्सिक्त मनसः स अङ्गरागा नरा इव ॥४-१-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 61,
    "text": "सौमित्रे पश्य पम्पायाः चित्रासु वन राजिषु ।किंनरा नरशार्दूल विचरन्ति ततः ततः ॥४-१-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 62,
    "text": "इमानि शुभ गन्धीनि पश्य लक्ष्मण सर्वशः ।नलिनानि प्रकाशन्ते जले तरुण सूर्य वत् ॥४-१-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 63,
    "text": "एषा प्रसन्न सलिला पद्म नील उत्पलायुता ।हंस कारण्डव आकीर्णा पम्पा सौगन्धिका युता ॥४-१-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 64,
    "text": "जले तरुण सूर्याभैः षट्पद आहत केसरैः ।पन्कजैः शोभते पम्पा समन्तात् अभिसंवृता ॥४-१-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 65,
    "text": "चक्रवाक युता नित्यम् चित्र प्रस्थ वनान्तरा ।मातंग मृग यूथैः च शोभते सलिल अर्थिभिः ॥४-१-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 66,
    "text": "पवन आहत वेगाभिः ऊर्मिभिः विमले अंभसि ।पन्कजानि विराजन्ते ताड्यमानानि लक्ष्मण  ॥४-१-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 67,
    "text": "पद्म पत्र विशालाक्षीम् सततम् प्रिय पन्कजाम् ।अपश्यतो मे वैदेहीम् जीवितम् न अभिरोचते  ॥४-१-६७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 68,
    "text": "अहो कामस्य वामत्वम् यो गताम् अपि दुर्लभाम्  ।स्मारयिष्यति  कल्याणीम् कल्याण तर वादिनीम् ॥४-१-६८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 69,
    "text": "शक्यो धारयितुम् कामो भवेत् अभ्यागतो मया ।यदि भूयो वसन्तो माम् न हन्यात् पुष्पित द्रुमः ॥४-१-६९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 70,
    "text": "यानि स्म रमणीयानि तया सह भवन्ति मे ।तानि एव अरमणीयानि जायन्ते मे तया विना ॥४-१-७०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 71,
    "text": "पद्मकोश पलाशानि द्रष्टुम् दृष्टिः हि मन्यते ।सीताया नेत्र कोशाभ्याम् सदृशान् इति लक्ष्मण ॥४-१-७१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 72,
    "text": "पद्म केसर संसृष्टो वृक्षान्तर विनिःसृतः ।निःश्वास इव सीताया वाति वायुः मनोहरः ॥४-१-७२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 73,
    "text": "सौमित्रे पश्य पम्पाया दक्षिणे गिरि सानुषु ।पुष्पितान् कर्णिकारस्य यष्टिम् परम शोभिताम् ॥४-१-७३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 74,
    "text": "अधिकम् शैल राजोऽयम् धातुभिः तु विभूषितः ।विचित्रम् सृजते रेणुम् वायु वेग विघट्टितम् ॥४-१-७४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 75,
    "text": "गिरि प्रस्थास्तु सौमित्रे सर्वतः संप्रपुष्पितैः ।निष्पत्रैः सर्वतो रम्यैः प्रदीप्ता इव किंशुकैः ॥४-१-७५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 76,
    "text": "पम्पा तीर रुहाः च इमे संसक्ता मधु गन्धिनः ।मालती मल्लिका पद्म  करवीराः च पुष्पिताः ॥४-१-७६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 77,
    "text": "केतक्यः सिन्धुवाराः च वासन्त्यः च सुपुष्पिताः ।माधव्यो गन्धपूर्णाः च कुंदगुल्माः च सर्वशः ॥४-१-७७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 78,
    "text": "चिरिबिल्वा मधूकाः च वञ्जुला वकुलाः तथा ।चम्पकाः तिलकाः च एव नागवृक्षाः च पुष्पिताः ॥४-१-७८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 79,
    "text": "पद्मकाः च एव शोभन्ते नील अशोकाः ।च पुष्पिताःलोध्राः च गिरि पृष्ठेषु सिंह केसर पिन्जराः  ॥४-१-७९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 80,
    "text": "अन्कोलाः च कुरण्टाः च पूर्णकाः पारिभद्रकाः ।चूताः पाटलयः च अपि कोविदाराः च पुष्पिताः ॥४-१-८०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 81,
    "text": "मुचुकुंद अर्जुनाः च एव दृश्यन्ते गिरिसानुषुकेतक उद्दालकाः ।च एव शिरीषाः शिंशुपा धवाः ॥४-१-८१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 82,
    "text": "शाल्मल्यः किंशुकाः च एव रक्ताः कुरवकाः तथा ।तिनिशा नक्तमालाः च चंदनाः स्यंदनाः तथा ॥४-१-८२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 83,
    "text": "हिन्तालः तिलकाः च एव नाग वृक्षाः च पुष्पिताः ।पुष्पितान् पुष्पित अग्राभिः लताभिः परिवेष्टितान्  ॥४-१-८३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 84,
    "text": "द्रुमान् पश्य इह सौमित्रे पम्पाया रुचिरान् बहून् ।वात विक्षिप्त विटपान् यथा आसन्नान् द्रुमान् इमान् ॥४-१-८४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 85,
    "text": "लताः समनुवर्तन्ते मत्ता इव वर स्त्रियः ।पादपात् पादपम् गच्छन् शैलात् शैलम् वनात् वनम् ॥४-१-८५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 86,
    "text": "वाति न एक रस आस्वाद सम्मोदित इव अनिलः ।केचित् पर्याप्त कुसुमाः पादपा मधु गन्धिनः  ॥४-१-८६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 87,
    "text": "केचित् मुकुल संवीताः श्याम वर्णा इव  आबभुः ।इदम् मृष्टम् इदम् स्वादु प्रफुल्लम् इदम् इत्यपि ॥४-१-८७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 88,
    "text": "राग युक्तो मधुकरः कुसुमेषु  आवलीयते।निलीय पुनर् उत्पत्य सहसा अन्यत्र गच्छति ।मधु लुब्धो मधुकरः पंपा तीर द्रुमेषु असौ ॥४-१-८८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 89,
    "text": "इयम् कुसुम सन्घातैः उपस्तीर्णा सुखा कृता  ।स्वयम् निपतितैः भूमिः शयन प्रस्तरैः इव ॥४-१-८९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 90,
    "text": "विविधा विविधैः पुष्पैः तैः एव नगसानुषु ।विस्तेएर्णाः पीत रक्ताभा सौमित्रे प्रस्तराः कृताः ॥४-१-९०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 91,
    "text": "हिमान्ते पश्य सौमित्रे वृक्षाणाम् पुष्प संभवम् ।पुष्प मासे हि तरवः संघर्षात् इव पुष्पिताः ॥४-१-९१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 92,
    "text": "आह्वयन्त इव अन्योन्यम् नगाः षट्पद नादिताः ।कुसुमोत्तंस विटपाः शोभन्ते बहु लक्ष्मण ॥४-१-९२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 93,
    "text": "एष कारण्डवः पक्षी विगाह्या सलिलम् शुभम् ।रमते कान्ताया सार्थम् कामम् उद्दीपयन् इव ॥४-१-९३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 94,
    "text": "मंदकिन्यास्तु यदिदम् रूपम् एतन् मनोररम्  ।स्थाने जगति विख्याता गुणाः तस्या मनोरमाः  ॥४-१-९४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 95,
    "text": "यदि दृश्येत सा साध्वी यदि च इह वसेम हि ।स्पृहयेयम् न शक्राय न अयोध्यायै रघूत्तम  ॥४-१-९५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 96,
    "text": "न हि एवम् रमणीयेषु शाद्वलेषु तया सह ।रमतो मे भवेत् चिन्ता न स्पृहा अन्येषु वा भवेत् ॥४-१-९६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 97,
    "text": "अमी हि विविधैः पुष्पैः तरवो रुचिर च्छदाः  ।कानने अस्मिन् विना कान्ताम् चित्तम् उत्पादयन्ति मे  ॥४-१-९७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 98,
    "text": "पश्य शीत जलाम् च इमाम् सौमित्रे पुष्कर आयुताम् ।चक्रवाक अनुचरिताम् कारण्डव निषेविताम् ॥४-१-९८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 99,
    "text": "प्लवैः क्रौञ्चैः च संपूर्णाम् महा मृग निषेविताम् ।अधिकम् शोभते पम्पा विकूजद्भिः विहङ्गमैः ॥४-१-९९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 100,
    "text": "दीपयन्ती इव मे कामम् विविधा मुदिता द्विजाः ।श्यामाम् चन्द्र मुखीम् स्मृत्वा प्रियाम् पद्म निभ ईक्षणाम् ॥४-१-१००॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 101,
    "text": "पश्य सानुषु चित्रेषु मृगीभिः सहितान् मृगान् ।माम् पुनः मृग शबाक्षी वैदेह्या विरहीकृतम् ।व्यधयन्तीव मे चित्तम् संचरन्तः ततः ततः ॥४-१-१०१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 102,
    "text": "अस्मिन् सानुनि रम्ये हि मत्त द्विज गणाकुले ।पश्य अयम् यदि ताम् कन्ताम् ततः स्वस्ति भवेत् मम ॥४-१-१०२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 103,
    "text": "जीवेयम् खलु सौमित्रे मया सह सुमध्यमा ।सेवेत यदि वैदेही पम्पायाः पवनम् शुभम् ॥४-१-१०३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 104,
    "text": "पद्म सौगन्धिक वहम् शिवम् शोक विनाशनम् ।धन्या लक्ष्मण सेवन्ते पम्पाया वन मरुतम् ॥४-१-१०४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 105,
    "text": "श्यमा पद्म पलाशाक्षी प्रिया विरहिता मया ।कथम् धरयति प्राणान् विवशा जनकात्मजा ॥४-१-१०५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 106,
    "text": "किम् नु वक्ष्यामि धर्मज्ञम् राजानम् सत्य वादिनम् ।जनकम् पृष्ट सीतम् तम्  कुशलम् जन संसदि ॥४-१-१०६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 107,
    "text": "या मम् अनुगता मन्दम् पित्रा प्रस्थापितुम् वनम् ।सीता धर्मम् समास्थय क्व नु सा वर्तते प्रिया ॥४-१-१०७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 108,
    "text": "तया विहीनः कृपणः कथम् लक्ष्मण धारये ।य माम् अनुगता रज्यात् भ्रष्टम् विहत चेतसम् ॥४-१-१०८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 109,
    "text": "तत् चारु अञ्चित पद्माक्षम् सुगन्धि शुभम् अव्रणम् ।अपश्यतो मुखम् तस्याः सीदति इव मतिः मम ॥४-१-१०९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 110,
    "text": "स्मित हास्यान्तर युतम् गुणवत् मधुरम् हितम् ।वैदेह्याः वाक्यम् अतुलम् कदा श्रोष्यामि लक्ष्मण ॥४-१-११०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 111,
    "text": "प्राप्य दुःखम् वने श्यामा माम् मन्मध विकर्शितम् ।नष्ट दुःखेव हृष्टेव साध्वी साधु अभ्यभाषत ॥४-१-१११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 112,
    "text": "किम् नु वक्ष्यामि अयोध्यायाम् कौसल्याम् हि नृपात्मज ।क्व सा स्नुषा इति पृच्छन्तीम् कथम् च अति मनस्विनीम् ॥४-१-११२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 113,
    "text": "गच्छ लक्ष्मण पश्य त्वम् भरतम् भ्रातृउ वत्सलम् ।न हि अहम् जीवितुम् शक्तः ताम् ऋते जनकात्मजम् ॥४-१-११३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 114,
    "text": "इति रामम् महात्मानम् विलपन्तम् अनाथ वत् ।उवाच लक्ष्मणो भ्राता वचनम् युक्तम् अव्ययम् ॥४-१-११४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 115,
    "text": "संस्थम्भ राम भद्रम् ते मा शुचः पुरुषोत्तम ।न ईदृइशानाम् मतिः मन्दा भवति अकलुषात्मनाम् ॥४-१-११५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 116,
    "text": "स्मृत्वा वियोगजम् दुःखम् त्यज स्नेहम् प्रिये जने ।अति स्नेह परिष्वन्गात् वर्तिः अर्द्रा अपि दह्यते ॥४-१-११६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 117,
    "text": "यदि गच्छति पतालम् ततो अभ्यऽधिकम् एव वा ।सर्वधा रावणः तात न भविष्यति राघव ॥४-१-११७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 118,
    "text": "प्रवृत्तिः लभ्यताम् तावत् तस्य पापस्य रक्षसः ।ततः हास्यति वा सीताम् निधनम् वा गमिष्यति ॥४-१-११८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 119,
    "text": "यदि याति दितेः गर्भम् रावणः सह सीताया ।तत्र अपि एनम् हनिष्यामि न चेत् दास्यति मैथिलीम् ॥४-१-११९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 120,
    "text": "स्वास्थ्यम् भद्रम् भजस्व आर्यः त्यजताम् कृपणा मतिः ।अर्थो हि नष्ट कार्यार्थैः न अयत्ने न अधिगम्यते ॥४-१-१२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 121,
    "text": "उत्साहो बलवान् आर्य नास्ति उत्साहात् परम् बलम् ।सः उत्साहस्य हि लोकेषु न किंचित् अपि दुर्लभम् ॥४-१-१२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 122,
    "text": "उत्साहवन्तः पुरुषा न अवसीदन्ति कर्मसु ।उत्साह मत्रम् आश्रित्य सीताम् प्रतिलप्स्याम् जनकीम् ॥४-१-१२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 123,
    "text": "त्यज्य काम वृत्तत्वम् शोकम् सम् न्यस्य पृष्टतः ।महात्मानम् कृतात्मानम् आत्मानम् न अवबुध्यसे ॥४-१-१२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 124,
    "text": "एवम् संबोधितः तेन शोकोपहत चेतनः ।त्य्ज्य शोकम् च मोहम् च रामो धैर्यम् उपागमत् ॥४-१-१२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 125,
    "text": "सोऽभ्य अतिक्रामत् अव्यग्रः ताम् अचिन्त्य पराक्रमः ।रामः पम्पाम् सु रुचिराम् रम्याम् पारिप्लव द्रुमान् ॥४-१-१२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 126,
    "text": "निरीक्षमाणः सहसा महात्मा सर्वम् वनम् निर्झर कन्दराम् च ।उद्विग्न चेताः सह लक्ष्मणेन विचार्य दुःखोपहतः प्रतस्थे ॥४-१-१२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 127,
    "text": "तम् मत्त मातङ्ग विलास गामी  गच्छन्तम् अव्यग्र मनाः महात्मा ।स लक्ष्मणो राघवम् अप्रमत्तो ररक्ष धर्मेण बलेन च एव ॥४-१-१२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 128,
    "text": "तौ ऋष्यमूकस्य समीप चारी चरन् ददर्श अद्भुत दर्शनीयौ ।शाखा मृगाणाम् अधिपः तरस्वी वितत्रसे नैव चिचेष्ट चेष्टाम् ॥४-१-१२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 129,
    "text": "स तौ महात्मा गज मन्द गामि शखा मृगः तत्र चिरन् चरन्तौ ।दृष्ट्वा विषादम् परमम् जगाम चिन्ता परीतो भय भार मग्नः ॥४-१-१२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 1,
    "shloka": 130,
    "text": "तम् आश्रमम् पुण्य सुखम् शरण्यम् सदैव शाखा मृग सेवितान्तम् ।त्रस्ताः च दृष्ट्वा हरयोः अभिजग्मुः महौजसौ राघव लक्ष्मणौ तौ ॥४-१-१३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 1,
    "text": "तौ तु दृष्ट्वा महात्मानौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ।वर आयुध धरौ वीरौ सुग्रीवः श्ङ्कितोऽभवत् ॥४-२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 2,
    "text": "उद्विग्न हृदयः सर्वा दिशः समवलोकयन् ।न व्यतिष्ठत कस्मिन् चित् देशे वानर पुङ्गवः ॥४-२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 3,
    "text": "नैव चक्रे मनः स्थातुम् वीक्षमाणो महाबलौ ।कपेः परम भीतस्य चित्तम् व्यवससाद ह ॥४-२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 4,
    "text": "चिन्तयित्वा स धर्मात्मा विमृश्य गुरु लाघवम् ।सुग्रीवः परम उद्विग्नः सर्वैः तैः वानरैः सह ॥४-२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 5,
    "text": "ततः स सचिवेभ्यः तु सुग्रीवः प्लवगाधिपः ।शशंस परम उद्विग्नः पश्यन् तौ राम लक्ष्मणौ ॥४-२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 6,
    "text": "एतौ वनम् इदम् दुर्गम् वालि प्रणिहितौ ध्रुवम् ।छद्मना चीर वसनौ प्रचरन्तौ इह आगतौ ॥४-२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 7,
    "text": "ततः सुग्रीव सचिवा दृष्ट्वा परम धन्विनौ ।जग्मुः गिरि तटात् तस्माद् अन्यत् शिखरम् उत्तमम् ॥४-२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 8,
    "text": "ते क्षिप्रम् अभिगम्य अथ यूथपा यूथपर्षभम् ।हरयो वानर श्रेष्ठम् परिवार्य उपतस्थिरे ॥४-२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 9,
    "text": "एवम् एक आयन गताः प्लवमाना गिरेः गिरिम् ।प्रकंपयन्तो वेगेन गिरीणाम् शिखराणि च ॥४-२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 10,
    "text": "ततः शाखा मृगाः सर्वे प्लवमाना महाबलाः ।बभंजुः च नगान् तत्र पुष्पितान् दुर्गम् आश्रितान् ॥४-२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 11,
    "text": "आप्लवन्तो हरिवराः सर्वतः तम् महागिरिम् ।मृग मार्जार शार्दूलान् त्रासयन्तो ययुः तदा ॥४-२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 12,
    "text": "ततः सुग्रीव सचिवाः पर्वतेन्द्रे समाहिताः ।संगम्य कपि मुख्येन सर्वे प्रांजलयः स्थिताः ॥४-२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 13,
    "text": "ततः तु भय संत्रस्तम् वालि किल्बिष शन्कितम् ।उवाच हनुमान् वाक्यम् सुग्रीवम् वाक्य कोविदः ॥४-२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 14,
    "text": "संभ्रमः त्यजताम् एष सर्वैः वालि कृते महान् ।मलयोऽयम् गिरिवरो भयम् न इह अस्ति वालिनः ॥४-२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 15,
    "text": "यस्मात् उद्विग्न चेताः त्वम् विद्रुतो हरिपुंगव ।तम् क्रूर दर्शनम् क्रूरम् न इह पश्यामि वालिनम् ॥४-२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 16,
    "text": "यस्मात् तव भयम् सौम्य पूर्वजात् पाप कर्मणः ।स न इह वाली दुष्टात्मा न ते पश्यामि अहम् भयम् ॥४-२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 17,
    "text": "अहो शाखा मृगत्वम् ते व्यक्तम् एव प्लवंगम ।लघु चित्ततया आत्मानम् न स्थापयसि यो मतौ ॥४-२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 18,
    "text": "बुद्धि विज्ञान संपन्न इङ्गितैः सर्वम् आचर ।न हि अबुद्धिम् गतो राजा सर्व भूतानि शास्ति हि ॥४-२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 19,
    "text": "सुग्रीवः तु शुभम् वाक्यम् श्रुत्वा सर्वम् हनूमतः ।ततः शुभतरम् वाक्यम् हनूमन्तम् उवाच ह ॥४-२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 20,
    "text": "दीर्घ बाहू विशालाक्षौ शर चाप असि धारिणौ ।कस्य न स्यात् भयम् दृष्ट्वा हि एतौ सुर सुत उपमौ ॥४-२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 21,
    "text": "वालि प्रणिहितौ एव शन्के अहम् पुरुषोत्तमौ ।राजानो बहु मित्राः च विश्वासो न अत्र हि क्षमः ॥४-२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 22,
    "text": "अरयः च मनुष्येण विज्ञेयाः छद्म चारिणः ।विश्वस्तानाम् अविश्वस्ताः छिद्रेषु प्रहरन्ति अपि ॥४-२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 23,
    "text": "कृत्येषु वाली मेधावी राजानो बहु दर्शनः ।भवन्ति पर हन्तारः ते ज्ञेयाः प्राकृतैः नरैः ॥४-२-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 24,
    "text": "तौ त्वया प्राकृतेन एव गत्वा ज्ञेयौ प्लवंगम ।इङ्गितानाम् प्रकारैः च रूपव्या भाषणेन च ॥४-२-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 25,
    "text": "लक्षयस्व तयोः भावम् प्रहृष्ट मनसौ यदि ।विश्वासयन् प्रशंसाभिः इङ्गितैः च पुनः पुनः ॥४-२-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 26,
    "text": "मम एव अभिमुखम् स्थित्वा पृच्छ त्वम् हरि पुंगव ।प्रयोजनम् प्रवेशस्य वनस्य अस्य धनुर् धरौ ॥४-२-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 27,
    "text": "शुद्ध आत्मानौ यदि एतौ जानीहि त्वम् प्लवंगम ।व्याभाषितैः वा रूपैः वा विज्ञेया दुष्टता अनयोः ॥४-२-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 28,
    "text": "इति एवम् कपिराजेन संदिष्टो मारुतात्मजः ।चकार गमने बुद्धिम् यत्र तौ राम लक्ष्मणौ ॥४-२-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 2,
    "shloka": 29,
    "text": "तथा इति संपूज्य वचः तु तस्य कपेः सुभीतस्य दुरासदस्य ।महानुभावो हनुमान् ययौ तदा स यत्र रामो अतिबली स लक्ष्मणः ॥४-२-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 1,
    "text": "वचो विज्ञाय हनुमान् सुग्रीवस्य महात्मनः ।पर्वतात् ऋष्यमूकात् तु पुप्लुवे यत्र राघवौ ॥४-३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 2,
    "text": "कपि रूपम् परित्यज्य हनुमान् मारुतात्मजः ।भिक्षु रूपम् ततो भेजे शठबुद्धितया कपिः ॥४-३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 3,
    "text": "ततः च हनुमान् वाचा श्लक्ष्णया सुमनोज्ञया ।विनीतवत् उपागम्य राघवौ प्रणिपत्य च ॥४-३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 4,
    "text": "अबभाषे च तौ वीरौ यथावत् प्रशशंस च ।संपूज्य विधिवद् वीरौ हनुमान् वानरोत्तमः ॥४-३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 5,
    "text": "उवाच कामतो वाक्यम् मृदु सत्य पराक्रमौ ।राजर्षि देव प्रतिमौ तापसौ संशित व्रतौ ॥४-३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 6,
    "text": "देशम् कथम् इमम् प्राप्तौ भवन्तौ वर वर्णिनौ ।त्रासयन्तौ मृग गणान् अन्याम् च वन चारिणः ॥४-३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 7,
    "text": "पम्पा तीर रुहान् वृक्षान् वीक्षमाणौ समंततः ।इमाम् नदीम् शुभ जलाम् शोभयन्तौ तरस्विनौ ॥४-३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 8,
    "text": "धैर्यवन्तौ सुवर्णाभौ कौ युवाम् चीर वाससौ ।निःश्वसन्तौ वर भुजौ पीडयन्तौ इमाः प्रजाः ॥४-३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 9,
    "text": "सिंह विप्रेक्षितौ वीरौ महाबल पराक्रमौ ।शक्र चाप निभे चापे गृहीत्वा शत्रु नाशनौ ॥४-३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 10,
    "text": "श्रीमन्तौ रूप संपन्नौ वृषभ श्रेष्ठ विक्रमौ ।हस्ति हस्त उपम भुजौ द्युतिमन्तौ नरर्षभौ ॥४-३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 11,
    "text": "प्रभया पर्वत इन्द्रः असौ युवयोः अवभासितः ।राज्य अर्हौ अमर प्रख्यौ कथम् देशम् इह आगतौ ॥४-३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 12,
    "text": "पद्म पत्र ईक्षणौ वीरौ जटा मण्डल धारिणौ ।अन्योन्य सदृशौ वीरौ देव लोकात् इह आगतौ ॥४-३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 13,
    "text": "यदृच्छयेव संप्राप्तौ चन्द्र सूर्यौ वसुंधराम् ।विशाल वक्षसौ वीरौ मानुषौ देव रूपिणौ ॥४-३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 14,
    "text": "सिंह स्कन्धौ महा उत्साहौ समदौ इव गोवृषौ ।आयताः च सुवृत्ताः च बाहवः परिघोपमाः ॥४-३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 15,
    "text": "सर्व भूषण भूषार्हाः किम् अर्थम् न विभूषिताः ।उभौ योग्यौ अहम् मन्ये रक्षितुम् पृथिवीम् इमाम् ॥४-३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 16,
    "text": "स सागर वनाम् कृत्स्नाम् विन्ध्य मेरु विभूषिताम् ।इमे च धनुषी चित्रे श्लक्ष्णे चित्र अनुलेपने ॥४-३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 17,
    "text": "प्रकाशेते यथा इन्द्रस्य वज्रे हेम विभूषिते ।संपूर्णाः च शितैः बाणैः तूणाः च शुभ दर्शनाः ॥४-३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 18,
    "text": "जीवित अन्तकरैः घोरैः ज्वलद्भिः इव पन्नगैः ।महा प्रमाणौ विपुलौ तप्त हाटक भूषणौ ॥४-३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 19,
    "text": "खड्गौ एतौ विराजेते निर्मुक्त भुजगौ इव ।एवम् माम् परिभाषन्तम् कस्माद् वै न अभि भाषतः ॥४-३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 20,
    "text": "सुग्रीवो नाम धर्मात्मा कश्चित् वानर पुंगवः ।वीरो विनिकृतो भ्रात्रा जगत् भ्रमति दुःखितः ॥४-३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 21,
    "text": "प्राप्तः अहम् प्रेषितः तेन सुग्रीवेण महात्मना ।राज्ञा वानर मुख्यानाम् हनुमान् नाम वानरः ॥४-३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 22,
    "text": "युवाभ्याम् स हि धर्मात्मा सुग्रीवः सख्यम् इच्छति ।तस्य माम् सचिवम् वित्तम् वानरम् पवनात्मजम् ॥४-३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 23,
    "text": "भिक्षु रूप प्रति च्छन्नम् सुग्रीव प्रिय कारणात् ।ऋश्यमूकात् इह प्राप्तम् कामगम् कामचारिणम् ॥४-३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 24,
    "text": "एवम् उक्त्वा तु हनुमाम् तौ वीरौ राम लक्ष्मणौ ।वाक्यज्ञो वाक्य कुशलः पुनः न उवाच किंचन ॥४-३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 25,
    "text": "एतत् श्रुत्वा वचः तस्य रामो लक्ष्मणम् अब्रवीत् ।प्रहृष्ट वदनः श्रीमान् भ्रातरम् पार्श्वतः स्थितम् ॥४-३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 26,
    "text": "सचिवो अयम् कपीन्द्रस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ।तम् एव काङ्क्षमाणस्य मम अन्तिकम् इह आगतः ॥४-३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 27,
    "text": "तम् अभ्यभाष सौमित्रे सुग्रीव सचिवम् कपिम् ।वाक्यज्ञम् मधुरैः वाक्यैः स्नेह युक्तम् अरिन्दम ॥४-३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 28,
    "text": "न अन् ऋग्वेद विनीतस्य न अ\\-\\-यजुर्वेद धारिणः ।न अ\\-\\-साम वेद विदुषः शक्यम् एवम् विभाषितुम् ॥४-३-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 29,
    "text": "नूनम् व्यकरणम् कृत्स्नम् अनेन बहुधा श्रुतम् ।बहु व्याहरता अनेन न किंचित् अप शब्दितम् ॥४-३-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 30,
    "text": "न मुखे नेत्रयोः च अपि ललाटे च भ्रुवोः तथा ।अन्येषु अपि च सर्वेषु दोषः संविदितः क्वचित् ॥४-३-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 31,
    "text": "अविस्तरम् असंदिग्धम् अविलम्बितम् अव्यथम् ।उरःस्थम् कण्ठगम् वाक्यम् वर्तते मध्यमे स्वरम् ॥४-३-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 32,
    "text": "संस्कार क्रम संपन्नाम् अद्भुताम् अविलम्बिताम् ।उच्चारयति कल्याणीम् वाचम् हृदय हर्षिणीम् ॥४-३-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 33,
    "text": "अनया चित्रया वाचा त्रिस्थान व्यंजनस्थयाः ।कस्य न आराध्यते चित्तम् उद्यत् असे अरेः अपि ॥४-३-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 34,
    "text": "एवम् विधो यस्य दूतो न भवेत् पार्थिवस्य तु ।सिद्ध्यन्ति हि कथम् तस्य कार्याणाम् गतयोऽनघ ॥४-३-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 35,
    "text": "एवम् गुण गणैर् युक्ता यस्य स्युः कार्य साधकाः ।तस्य सिद्ध्यन्ति सर्वेऽर्था दूत वाक्य प्रचोदिताः ॥४-३-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 36,
    "text": "एवम् उक्तः तु सोउमित्रिः सुग्रीव सचिवम् कपिम् ।अभ्यभाषत वाक्यज्ञो वाक्यज्ञम् पवनात्मजम् ॥४-३-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 37,
    "text": "विदिता नौ गुणा विद्वन् सुग्रीवस्य महात्मनः ।तम् एव च अवाम् मार्गावः सुग्रीवम् प्लवगेश्वरम् ॥४-३-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 38,
    "text": "यथा ब्रवीषि हनुमान् सुग्रीव वचनाद् इह ।तत् तथा हि करिष्यावो वचनात् तव सत्तम ॥४-३-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 3,
    "shloka": 39,
    "text": "तत् तस्य वाक्यम् निपुणम् निशम्यप्रहृष्ट रूपः पवनात्मजः कपिः ।मनः समाधाय जय उपपत्तौसख्यम् तदा कर्तुम् इयेष ताभ्याम् ॥४-३-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः प्रहृष्टो हनुमान् कृत्यवान् इति तत् वचः ।श्रुत्वा मधुर भावम् च सुग्रीवम् मनसा गतः ॥४-४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 2,
    "text": "भाव्यो राज्यागमः तस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ।यत् अयम् कृत्यवान् प्राप्तः कृत्यम् च एतत् उपागतम् ॥४-४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 3,
    "text": "ततः परम संहृष्टः हनुमान् प्लवगोत्तमः ।प्रति उवाच ततो वाक्यम् रामम् वाक्य विशारदः ॥४-४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 4,
    "text": "किम् अर्थम् त्वम् वनम् घोरम् पम्पा कानन मण्डितम् ।आगतः सानुजो दुर्गम् नाना व्याल मृग आयुतम् ॥४-४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 5,
    "text": "तस्य तद् वचनम् श्रुत्वा लक्ष्मणो राम चोदितः ।आचचक्षे महात्मानम् रामम् दशरथात्मजम् ॥४-४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 6,
    "text": "राजा दशरथो नाम द्युतिमान् धर्म वत्सलः ।चातुर् वर्ण्यम् स्व धर्मेण नित्यम् एव अभिपालयन् ॥४-४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 7,
    "text": "न द्वेष्टा विद्यते तस्य स तु द्वेष्टि न कंचन ।स तु सर्वेषु भूतेषु पितामह इव अपरः ॥४-४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 8,
    "text": "अग्निष्टोमादिभिः यज्ञैः इष्टवान् आप्त दक्षिणैः ।तस्य अयम् पूर्वजः पुत्रो रामो नाम जनैः श्रुतः ॥४-४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 9,
    "text": "शरण्यः सर्व भूतानाम् पितुः निर्देश पारगः ।ज्येष्टो दशरथस्य अयम् पुत्राणाम् गुणवत्तरः ॥४-४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 10,
    "text": "राज लक्षण संयुक्तः संयुक्तो राज्य सम्पदा।राजात् भ्रष्टो मया वस्तुम् वने सार्धम् इह आगतः ॥४-४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 11,
    "text": "भार्यया च महाभाग सीतया अनुगतो वशी ।दिन क्षये महातेजाः प्रभ एव दिवाकरः ॥४-४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 12,
    "text": "अहम् अस्य अवरः भ्राता गुणैः दास्यम् उपागतः ।कृतज्ञस्य बहुज्ञस्य लक्ष्मणो नाम नामतः ॥४-४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 13,
    "text": "सुखार्हस्य महार्हस्य सर्वभूत हितात्मनः ।ऐश्वर्येण विहीनस्य वनवासे रतस्य च ॥४-४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 14,
    "text": "रक्षस अपहृता भार्या रहिते काम रूपिणा ।तत् च न ज्ञायते रक्षः पत्नी येन अस्य वा हृता ॥४-४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 15,
    "text": "दनुः नाम दितेः पुत्रः शापात् राक्षसताम् गतः ।आख्यातः तेन सुग्रीवः समर्थो वानराधिपः ॥४-४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 16,
    "text": "स ज्ञास्यति महावीर्यः तव भार्या अपहारिणम् ।एवम् उक्त्वा दनुः स्वर्गम् भ्राजमानो दिवम् गतः ॥४-४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 17,
    "text": "एतत् ते सर्वम् आख्यातम् याथातथ्येन पृच्छतः ।अहम् चैव च रामः च सुग्रीवम् शरणम् गतौ ॥४-४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 18,
    "text": "एष दत्त्वा च वित्तानि प्राप्य च अनुत्तमम् यशः ।लोकनाथः पुरा भूत्वा सुग्रीवम् नाथम् इच्छति ॥४-४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 19,
    "text": "सीता यस्य स्नुषा च आसीत् शरण्यो धर्मवत्सलः ।तस्य पुत्रः शरण्यस्य सुग्रीवम् शरणम् गतः ॥४-४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 20,
    "text": "सर्व लोकस्य धर्मात्मा शरण्यः शरणम् पुरा ।गुरुर् मे राघवः सोऽयम् सुग्रीवम् शरणम् गतः ॥४-४-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 21,
    "text": "यस्य प्रसादे सततम् प्रसीदेयुः इमाः प्रजाः ।स रामः वानरेन्द्रस्य प्रसादम् अभिकाङ्क्षते ॥४-४-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 22,
    "text": "येन सर्व गुणोपेताः पृथिव्याम् सर्व पार्थिवाः ।मानिताः सततम् राज्ञा सदा दशरथेन वै ॥४-४-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 23,
    "text": "तस्य अयम् पूर्वजः पुत्रः त्रिषु लोकेषु विश्रुतः ।सुग्रीवम् वानरेन्द्रम् तु रामः शरणम् आगतः ॥४-४-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 24,
    "text": "शोक अभिभूते रामे तु शोक आर्ते शरणम् गते ।कर्तुम् अर्हति सुग्रीवः प्रसादम् सह यूथपैः ॥४-४-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 25,
    "text": "एवम् ब्रुवाणम् सौमित्रिम् करुणम् स अश्रु पातनम् ।हनुमान् प्रति उवाच इदम् वाक्यम् वाक्य विशारदः ॥४-४-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 26,
    "text": "ईदृशा बुद्धि संपन्ना जितक्रोधा जितेइन्द्रियाः ।द्रष्टव्या वानरेइन्द्रेण दिष्ट्या दर्शनम् आगताः ॥४-४-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 27,
    "text": "स हि राज्यात् च विभ्रष्टः कृत वैरः च वालिना ।हृत दारो वने त्रस्तः भ्रात्रा विनिकृतः भृशम् ॥४-४-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 28,
    "text": "करिष्यति स साहाय्यम् युवयोः भास्करात्मजः ।सुग्रीवः सह च अस्माभिः सीतायाः परिमार्गणे ॥४-४-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 29,
    "text": "इति एवम् उक्त्वा हनुमान् श्लक्ष्णम् मधुरया गिरा ।बभाषे साधु गच्छामः सुग्रीवम् इति राघवम् ॥४-४-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 30,
    "text": "एवम् ब्रुवन्तम् धर्मात्मा हनूमन्तम् स लक्ष्मणः ।प्रतिपूज्य यथा न्यायम् इदम् प्रोवाच राघवम् ॥४-४-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 31,
    "text": "कपिः कथयते हृष्टो यथा अयम् मारुतात्मजः ।कृत्यवान् सोऽपि संप्राप्तः कृत कृत्योऽसि राघव ॥४-४-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 32,
    "text": "प्रसन्न मुख वर्णः च व्यक्तम् हृष्टः च भाषते ।न अनृतम् वक्ष्यते वीरो हनूमान् मारुतात्मजः ॥४-४-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 33,
    "text": "ततः स सुमहाप्राज्ञः हनुमान् मारुतात्मजः ।जगाम आदाय तौ वीरौ हरि राजाय राघवौ ॥४-४-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 34,
    "text": "भिक्षु रूपम् परित्यज्य वानरम् रूपम् आस्थितः ।पृष्टम् आरोप्य तौ वीरौ जगाम कपिकुङ्जरः ॥४-४-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 4,
    "shloka": 35,
    "text": "स तु विपुल यशाः कपि प्रवीरः पवनसुतः कृत कृत्यवत् प्रहृष्टः ।गिरि वरम् उरुविक्रमः प्रयातः स शुभमतिः सह राम लक्ष्मणाभ्याम् ॥४-४-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 1,
    "text": "ऋश्यमूकात् तु हनुमान् गत्वा तम् मलयम् गिरिम् ।आचचक्षे तदा वीरौ कपि राजाय राघवौ ॥४-५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 2,
    "text": "अयम् रामो महाप्राज्ञ संप्राप्तो दृढ विक्रमः ।लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा रामोऽयम् सत्य विक्रमः ॥४-५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 3,
    "text": "इक्ष्वाकूणाम् कुले जातो रामो दशरथात्मजः ।धर्मे निगदितः च एव पितुर् निर्देश कारकः ॥४-५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 4,
    "text": "राजसूय अश्वमेधैः च वह्निः येन अभितर्पितः ।दक्षिणाः च तथा उत्सृष्टा गावः शत सहस्रशः ॥४-५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 5,
    "text": "तपसा सत्य वाक्येन वसुधा येन पालिता ।स्त्री हेतोः तस्य पुत्रोऽयम् रामः अरणयम् समागतः ॥४-५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 6,
    "text": "तस्य अस्य वसतो अरण्ये नियतस्य महात्मनः ।रावणेन हृता भार्या स त्वाम् शरणम् आगतः ॥४-५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 7,
    "text": "भवता सख्य कामौ तौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ।प्रगृह्य च अर्चयस्व एतौ पूजनीयतमौ उभौ ॥४-५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 8,
    "text": "श्रुत्वा हनुमतो वाक्यम् सुग्रीवो वानर अधिपः ।दर्शनीयतमो भूत्वा प्रीत्या उवाच राघवम् ॥४-५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 9,
    "text": "भवान् धर्म विनीतः च सुतपाः सर्व वत्सलः ।आख्याता वायुपुत्रेण तत्त्वतो मे भवद् गुणाः ॥४-५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 10,
    "text": "तन् मम एव एष सत्कारो लाभः च एव उत्तमः प्रभो ।यत् त्वम् इच्छसि सौहार्दम् वानरेण मया सह ॥४-५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 11,
    "text": "रोचते यदि मे सख्यम् बाहुः एष प्रसारितः ।गृह्यताम् पाणिना पाणिः मर्यादा बध्यताम् ध्रुवा ॥४-५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 12,
    "text": "एतत् तु वचनम् श्रुत्वा सुग्रीवस्य सुभाषितम् ।संप्रहृष्ट मना हस्तम् पीडयामास पाणिना ॥४-५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 13,
    "text": "हृष्टः सौहृदम् आलम्ब्य पर्यष्वजत पीडितम् ।ततो हनूमान् संत्यज्य भिक्षु रूपम् अरिन्दमः ॥४-५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 14,
    "text": "काष्ठयोः स्वेन रूपेण जनयामास पावकम् ।दीप्यमानम् ततो वह्निम् पुष्पैः अभ्यर्च्य सत्कृतम् ॥४-५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 15,
    "text": "तयोर् मध्ये तु सुप्रीतो निदधौ सुसमाहितः ।ततो अग्निम् दीप्यमानम् तौ चक्रतुः च प्रदक्षिणम् ॥४-५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 16,
    "text": "सुग्रीवो राघवः च एव वयस्यत्वम् उपागतौ ।ततः सुप्रीत मनसौ तौ उभौ हरि राघवौ ॥४-५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 17,
    "text": "अन्योन्यम् अभिवीक्षन्तौ न तृप्तिम् अभिजग्मतुः ।त्वम् वयस्योऽसि हृद्यः मे हि एकम् दुःखम् सुखम् च नौ ॥४-५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 18,
    "text": "सुग्रीवो राघवम् वाक्यम् इति उवाच प्रहृष्टवत् ।ततः सुपर्ण बहुलाम् भंक्त्वा शाखाम् सुपुष्पिताम् ॥४-५-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 19,
    "text": "सालस्य आस्तीर्य सुग्रीवः निषसाद स राघवः ।लक्ष्मनाय अथ संहृष्टो हनुमान् मारुतात्मजः ॥४-५-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 20,
    "text": "शखाम् चन्दन वृक्षस्य ददौ परम पुष्पिताम् ।ततः प्रहृष्टः सुग्रीवः श्लक्ष्णम् मधुरया गिरा ॥४-५-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 21,
    "text": "प्रति उवाच तदा रामम् हर्ष व्याकुल लोचनः ।अहम् विनिकृतो राम चरमि इह भय आर्दितः ॥४-५-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 22,
    "text": "हृत भार्यो वने त्रस्तो दुर्गम् एतत् उपाश्रितः ।सोऽहम् त्रस्तो वने भीतो वसामि उद् भ्रान्त चेतनः ॥४-५-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 23,
    "text": "वालिना निकृतो भ्रात्रा कृत वैरः च राघव ।वालिनो मे महाभाग भय आर्तस्य अभयम् कुरु ॥४-५-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 24,
    "text": "कर्तुम् अर्हसि काकुत्स्थः भयम् मे न भवेद् यथा ।एवम् उक्तः तु तेजस्वी धर्मज्ञो धर्म वत्सलः ॥४-५-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 25,
    "text": "प्रति अभाषत काकुत्स्थः सुग्रीवम् प्रहसन् इव ।उपकार फलम् मित्रम् विदितम् मे महाकपे ॥४-५-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 26,
    "text": "वालिनम् तम् वधिष्यामि तव भार्य अपहारिणम् ।अमोघोः सूर्य संकाशाः मम इमे निशिताः शराः ॥४-५-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 27,
    "text": "तस्मिन् वालिनि दुर्वृत्ते निपतिष्यन्ति वेगिताः ।कन्क पत्र प्रतिच्छन्ना महेन्द्र अशनि संनिभाः ॥४-५-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 28,
    "text": "तीक्ष्णाग्रा ऋजुपर्वाणः स रोषा भुजगा इव ।तम् अद्य वालिनम् पश्य तीक्ष्णैः आशी विष उपमैः ॥४-५-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 29,
    "text": "शरैः विनिहितम् भूमौ प्रकीर्णम् इव पर्वतम् ।स तु तद् वचनम् श्रुत्वा राघवस्य आत्मनोहितम् ।सुग्रीवः परम प्रीतः परमम् वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-५-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 30,
    "text": "तव प्रसादेन नृसिंह वीरप्रियाम् च राज्यम् च समाप्नुयाम् अहम् ।तथा कुरु त्वम् नर देव वैरिणम्यथा न हिंस्यत् स पुनर् मम अग्रजम् ॥४-५-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 5,
    "shloka": 31,
    "text": "सीत कपीन्द्र क्षणदा चराणाम्राजीव हेम ज्वलनोपमानानि ।सुग्रीव राम प्रणय पसङ्गेवामानि नेत्राणि समम् स्फुरन्ति ॥४-५-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 1,
    "text": "पुनरेव अब्रवीत् प्रीतः राघवम् रघुनन्दनम् ।अयम् आख्याति ते राम सेवकः मन्त्रि सत्तमः ॥४-६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 2,
    "text": "हनुमान् यन् निमित्तम् त्वम् निर्जनम् वनम् आगतः ।लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वसतः च वने तव ॥४-६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 3,
    "text": "रक्षसा अपहृता भार्या मैथिली जनक आत्मजा ।त्वया वियुक्ता रुदती लक्ष्मणेन च धीमता ॥४-६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 4,
    "text": "अन्तरम् प्रेप्सुना तेन हत्वा गृध्रम् जटायुषम् ।भार्या वियोगजम् दुःखम् प्रापितः तेन रक्ष्सा ॥४-६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 5,
    "text": "भर्या वियोगजम् दुःखम् न चिरात् त्वम् विमोक्ष्यसे ।अहम् ताम् आनयिष्यामि नष्टाम् वेदश्रुतीम् इव ॥४-६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 6,
    "text": "रसातले वा वर्तन्तीम् वर्तन्तीम् वा नभः तले ।अहम् आनीय दास्यामि तव भार्याम् अरिन्दम ॥४-६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 7,
    "text": "इदम् तथ्यम् मम वचः त्वम् अवेहि च राघव ।न शक्या सा जरयितुम् अपि सः इन्द्रैः सुर असुरैः ॥४-६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 8,
    "text": "तव भार्या महाबाहो भक्ष्यम् विष कृतम् यथा ।त्यज शोकम् महाबाहो ताम् कान्ताम् आनयामि ते ॥४-६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 9,
    "text": "अनुमानात् तु जानामि मैथिली सा न संशयः ।ह्रियमाणा मया दृष्टा रक्षसा रौउद्र कर्मणा ॥४-६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 10,
    "text": "क्रोशन्ती राम रामेति लक्ष्मणेति च विस्वरम् ।स्फुरन्ती रावणस्य अन्के पन्नगेन्द्र वधूः यथा ॥४-६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 11,
    "text": "आत्मना पञ्चमम् माम् हि दृष्ट्वा शैल तले स्थितम् ।उत्तरीयम् तया त्यक्तम् शुभानि आभरणानि च ॥४-६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 12,
    "text": "तानि अस्माभिः गृहीतानि निहितानि च राघव ।आनयिष्यामि अहम् तानि प्रत्यभिज्ञातुम् अर्हसि ॥४-६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 13,
    "text": "तम् अब्रवीत् ततः रामः सुग्रीवम् प्रिय वादिनम् ।आनयस्व सखे शीघ्रम् किम् अर्थम् प्रविलम्बसे ॥४-६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 14,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवः शैलस्य गहनाम् गुहाम् ।प्रविवेश ततः शीघ्रम् राघव प्रिय काम्यया ॥४-६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 15,
    "text": "उत्तरीयम् गृहीत्वा तु स तानि आभरणानि च ।इदम् पश्य इति रामाय दर्शयामास वानरः ॥४-६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 16,
    "text": "ततो गृहीत्वा वासः तु शुभानि आभरणानि च ।अभवत् बाष्प सम्रुद्धः नीहारेण इव चन्द्रमाः ॥४-६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 17,
    "text": "सीता स्नेह प्रवृत्तेन स तु बाष्पेण दूषितः ।हा प्रिये इति रुदन् धैर्यम् उत्सृज्य न्यपतत् क्षितौ ॥४-६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 18,
    "text": "हृदि कृत्वा स बहुशः तम् अलंकारम् उत्तमम् ।निशश्वास भृशम् सर्पः बिलस्थ इव रोषितः ॥४-६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 19,
    "text": "अविच्छिन्न अश्रु वेगः तु सौमित्रिम् प्रेक्ष्य पार्श्वतः ।परिदेवयितुम् दीनम् रामः सम् उपचक्रमे ॥४-६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 20,
    "text": "पश्य लक्ष्मण वैदेह्या संत्यक्तम् ह्रियमाणया ।उत्तरीयम् इदम् भूमौ शरीराद् भूषणानि च ॥४-६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 21,
    "text": "शाद्वलिन्याम् ध्रुवम् भूम्याम् सीतया ह्रियमाणया ।उत्सृष्टम् भूषणाम् इदम् तथा रूपम् हि दृश्यते ॥४-६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 22,
    "text": "एवम् उक्तसः तु रामेण लक्ष्मणो वाक्यम् इदम् अब्रवीत् ।न अहम् जानामि केयूरे न अहम् जानामि कुन्डले ॥४-६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 23,
    "text": "नूपुरे तु अभिजनामि नित्यम् पाद अभिवंदनात् ।ततः तु राघवो वाक्यम् सुग्रीवम् इदम् अब्रवीत् ॥४-६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 24,
    "text": "ब्रूहि सुग्रीव कम् देशम् ह्रियन्ती लक्षिता त्वया ।रक्षसा रौद्ररूपेण मम प्राणप्रिया प्रिया ॥४-६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 25,
    "text": "क्व वा वसति तत् रक्षJः महत् व्यसनदम् मम ।यन् निमित्तम् अहम् सर्वान् नाशयिष्यामि राक्षसान् ॥४-६-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 26,
    "text": "हरता मैथिलीम् येन माम् च रोषयता ध्रुवम् ।आत्मनो जीवित अन्ताय मृत्यु द्वारम् अपावृतम् ॥४-६-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 6,
    "shloka": 27,
    "text": "मम दयित तमा हृता वनात् रजनिचरेण विमथ्य येन सा ।कथय मम रिपुम् तम् अद्य वै प्लवगपते यम सन्निधिम् नयामि ॥४-६-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 1,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवः रामेण आर्तेन वानरः ।अब्रवीत् प्राञ्जलिः वाक्यम् सबाष्पम् बाष्प गद्गदः ॥४-७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 2,
    "text": "न जाने निलयम् तस्य सर्वथा पाप रक्षसः ।सामर्थ्यम् विक्रमम् वा अपि दौष्कुलेयस्य वा कुलम् ॥४-७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 3,
    "text": "सत्यम् तु प्रतिजानामि त्यज शोकम् अरिन्दम ।करिष्यामि तथा यत्नम् यथा प्राप्स्यसि मैथिलीम् ॥४-७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 4,
    "text": "रावणम् सगणम् हत्वा परितोष्य आत्म पौरुषम् ।तथा अस्मि कर्ता नचिराद् यथा प्रीतो भविष्यसि ॥४-७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 5,
    "text": "अलम् वैक्लव्यम् आलम्ब्य धैर्यम् आत्मगतम् स्मर ।त्वत् विधानाम् न सदृशम् ईदृशम् बुद्धि लाघवम् ॥४-७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 6,
    "text": "मया अपि व्यसनम् प्राप्तम् भार्या विरहजम् महत् ।न अहम् एवम् हि शोचामि धैर्यम् न च परित्यजे ॥४-७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 7,
    "text": "न अहम् ताम् अनुशोचामि प्राकृतो वानरो अपि सन् ।महात्मा च विनीतः च किम् पुनर् धृतिमान् महान् ॥४-७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 8,
    "text": "बाष्पम् आपतितम् धैर्यात् निग्रहीतुम् त्वम् अर्हसि ।मर्यादाम् सत्त्व युक्तानाम् धृतिम् न उत्स्रष्टुम् अर्हसि ॥४-७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 9,
    "text": "व्यसने वा अर्थ कृच्छ्रे वा भये वा जीवितान्तगे ।विमृशन् वै स्वया बुद्ध्या धृतिमान् न अवसीदति ॥४-७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 10,
    "text": "बालिशस् तु नरो नित्यम् वैक्लब्यम् योऽनुवर्तते ।स मज्जति अवशः शोके भार आक्रान्ता इव नौः जले ॥४-७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 11,
    "text": "एषो अन्जलिः मया बद्धः प्रणयात् त्वाम् प्रसादये ।पौरुषम् श्रय शोकस्य न अन्तरम् दातुम् अर्हसि ॥४-७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 12,
    "text": "ये शोकम् अनुवर्तन्ते न तेषाम् विद्यते सुखम् ।तेजः च क्षीयते तेषाम् न त्वम् शोचितुम् अर्हसि ॥४-७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 13,
    "text": "शोकेन अभिप्रपन्नस्य जीविते च अपि संशयः ।स शोकम् त्यज राजेन्द्र धैर्यम् आश्रय केवलम् ॥४-७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 14,
    "text": "हितम् वयस्य भावेन ब्रूमि न उपदिशामि ते ।वयस्यताम् पूजयन् मे न त्वम् शोचितुम् अर्हसि ॥४-७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 15,
    "text": "मधुरम् सान्त्वितः तेन सुग्रीवेण स राघवः ।मुखम् अश्रु परि क्लिन्नम् वस्त्र अन्तेन प्रमार्जयत् ॥४-७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 16,
    "text": "प्रकृतिः स्थः तु काकुत्स्थः सुग्रीव वचनात् प्रभुः ।संपरिष्वज्य सुग्रीवम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 17,
    "text": "कर्तव्यम् यत् वयस्येन स्निग्धेन च हितेन च ।अनुरूपम् च युक्तम् च कृतम् सुग्रीव तत् त्वया ॥४-७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 18,
    "text": "एष च प्रकृतिः स्थः अहम् अनुनीतः त्वया सखे ।दुर्लभो हि ईदृशो बन्धुः अस्मिन् काले विशेषतः ॥४-७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 19,
    "text": "किम् तु यत्नः त्वया कार्यो मैथिल्याः परिमार्गणे ।राक्षसस्य च रौद्रस्य रावणस्य दुरात्मनः ॥४-७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 20,
    "text": "मया च यद् अनुष्ठेयम् विस्रब्धेन तत् उच्यताम् ।वर्षासु इव च सुक्षेत्रे सर्वम् संपद्यते तव ॥४-७-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 21,
    "text": "मया च यदिदम् वाक्यम् अभिमानात् समीरितम् ।तत् त्वया हरिशार्दूल तत् त्वम् इति उपधार्यताम् ॥४-७-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 22,
    "text": "अनृतम् न उक्त पूर्वम् मे न च वक्ष्ये कदाचन ।एतत् ते प्रतिजानामि सत्येन एव शपामि अहम् ॥४-७-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 23,
    "text": "ततः प्रहृष्टः सुग्रीवः वानरैः सचिवैः सह ।राघवस्य वचः श्रुत्वा प्रतिज्ञातम् विशेषतः ॥४-७-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 24,
    "text": "एवम् एकान्त संपृक्तौ ततः तौ नर वानरौ ।उभौ अन्योन्य सदृशम् सुख दुःखम् अभाष्ताम् ॥४-७-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 7,
    "shloka": 25,
    "text": "महानुभावस्य वचो निशम्यहरिर् नृपाणाम् अधिपस्य तस्य ।कृतम् स मेने हरिवीर मुख्यःतदा च कार्यम् हृदयेन विद्वान् ॥४-७-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 1,
    "text": "परितुष्टः तु सुग्रीवः तेन वाक्येन हर्षितः ।लक्ष्मणस्य अग्रजम् शूरम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 2,
    "text": "सर्वथा अहम् अनुग्राह्यो देवतानाम् न संशयः ।उपपन्नः गुण उपेतः सखा यस्य भवान् मम ॥४-८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 3,
    "text": "शक्यम् खलु भवेत् राम सहायेन त्वया अनघ ।सुर राज्यम् अपि प्राप्तुम् स्व राज्यम् किमुत प्रभो ॥४-८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 4,
    "text": "सोऽहम् सभाज्यो बन्धूनाम् सुहृदाम् चैव राघव ।यस्य अग्नि साक्षिकम् मित्रम् लब्धम् राघव वंशजम् ॥४-८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 5,
    "text": "अहम् अपि अनुरूपः ते वयस्यो ज्ञास्यसे शनैः ।न तु वक्तुम् समर्थोऽहम् त्वयि आत्मगतान् गुणान् ॥४-८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 6,
    "text": "महात्मनाम् तु भूयिष्ठम् त्वत् विधानाम् कृत आत्मनाम् ।निश्चला भवति प्रीतिः धैर्यम् आत्मवताम् वर ॥४-८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 7,
    "text": "रजतम् वा सुवर्णम् वा शुभानि आभरणानि च ।अविभक्तानि साधूनाम् अवगच्छन्ति साधवः ॥४-८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 8,
    "text": "आढ्यो वा अपि दरिद्रो वा दुःखितः सुखितोऽपि वा ।निर्दोषः च सदोषः च वयस्यः परमा गतिः ॥४-८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 9,
    "text": "धन त्यागः सुख त्यागो देश त्यागोऽपि वा अनघः ।वयस्यार्थे प्रवर्तन्ते स्नेहम् दृष्ट्वा तथा विधम् ॥४-८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 10,
    "text": "तत् तथा इति अब्रवीत् रामः सुग्रीवम् प्रिय दर्शनम् ।लक्ष्मणस्य अग्रतः लक्ष्म्या वासवस्य इव धीमतः ॥४-८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 11,
    "text": "ततो रामम् स्थितम् दृष्ट्वा लक्ष्मणम् च महाबलम् ।सुग्रीवः सर्वतः चक्षुः वने लोलम् अपातयत् ॥४-८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 12,
    "text": "स ददर्श ततः सालम् अविदूरे हरीश्वरः ।सुपुष्पम् ईषत् पत्र आढ्यम् भ्रमरैः उपशोभितम् ॥४-८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 13,
    "text": "तस्य एकाम् पर्ण बहुलाम् शाखाम् भंक्त्वा सुशोभिताम् ।रामस्य आस्तीर्य सुग्रीवो निषसाद स राघवः ॥४-८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 14,
    "text": "तौ आसीनौ ततः दृष्ट्वा हनूमान् अपि लक्ष्मणम् ।साल शाखाम् समुत्पाट्य विनीतम् उपवेशयत् ॥४-८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 15,
    "text": "सुख उपविष्टम् रामम् तु प्रसन्नम् उदधिम् यथा ।साल पुष्पाव संकीर्णे तस्मिन् गिरिवर उत्तमे ॥४-८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 16,
    "text": "ततः प्रहृष्टः सुग्रीवः श्लक्ष्णया शुभया गिरा ।उवाच प्रणयाद् रामम् हर्ष व्याकुलित अक्षरम् ॥४-८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 17,
    "text": "अहम् विनिकृतो भ्रात्रा चरामि एष भयार्दितः ।ऋष्यमूकम् गिरि वरम् हृत भार्यः सुदुःखितः ॥४-८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 18,
    "text": "सोऽहम् त्रस्तः भये मग्नः वने संब्रान्त चेतनः ।वालिना निकृतः भ्रात्रा कृत वैरः च राघव ॥४-८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 19,
    "text": "वालिनः मे भय आर्तस्य सर्वलोक अभयंकर ।मम अपि त्वम् अनाथस्य प्रसादम् कर्तुम् अर्हसि ॥४-८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 20,
    "text": "एवम् उक्तः तु तेजस्वी धर्मज्ञो धर्म वत्सलः ।प्रत्युवाच स काकुत्स्थः सुग्रीवम् प्रहसन् इव ॥४-८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 21,
    "text": "उपकार फलम् मित्रम् अपकारो अरि लक्षणम् ।अद्य एव तम् वधिष्यामि तव भार्या अपहारिणम् ॥४-८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 22,
    "text": "इमे हि मे महाभाग पत्रिणः तिग्म तेजसः ।कार्तिकेय वन उद्भूताः शरा हेम विभूषिताः ॥४-८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 23,
    "text": "कन्क पत्र परिच्छन्ना महेन्द्र अशनि सन्निभाः ।सुपर्वाणः सुतीक्ष्ण अग्रा सरोषा भुजगा इव ॥४-८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 24,
    "text": "वालि सज्ञम् अमित्रम् ते भ्रातरम् कृत किल्बिषम् ।शरैः विनिहतम् पश्य विकीर्णम् इव पर्वतम् ॥४-८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 25,
    "text": "राघवस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवो वाहिनी पतिः ।प्रहर्षम् अतुलम् लेभे साधु साध्विति च अब्रवीत् ॥४-८-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 26,
    "text": "राम शोक अभिभूतो अहम् शोक आर्तानाम् भवान् गतिः ।वयस्य इति कृत्वा हि त्वयि अहम् परिदेवये ॥४-८-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 27,
    "text": "त्वम् हि पाणि प्रदानेन वयस्यो मे अग्नि साक्षिकम् ।कृतः प्राणैः बहुमतः सत्येन च शपामि अहम् ॥४-८-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 28,
    "text": "वयस्य इति कृत्वा च विस्रब्धः प्रवदामि अहम् ।दुःखम् अन्तर्गतम् तन् मे मनो हरति नित्यशः ॥४-८-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 29,
    "text": "एतावत् उक्त्वा वचनम् बाष्प दूषित लोचनः ।बाष्प दूषितया वाचा न उच्चैः श्क्नोति भाषितुम् ॥४-८-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 30,
    "text": "बाष्प वेगम् तु सहसा नदी वेगम् इव आगतम् ।धारयामास धैर्येण सुग्रीवः राम संनिधौ ॥४-८-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 31,
    "text": "स निगृह्य तु तम् बाष्पम् प्रमृज्य नयने शुभे ।विनिःश्वस्य च तेजस्वी राघवम् पुनरूचिवान् ॥४-८-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 32,
    "text": "पुरा अहम् वलिना राम राज्यात् स्वात् अवरोपितः ।परुषाणि च संश्राव्य निर्धूतो अस्मि बलीयसा ॥४-८-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 33,
    "text": "हृता भार्या च मे तेन प्राणेभ्यो अपि गरीयसी ।सुहृदः च मदीया ये संयता बन्धनेषु ते ॥४-८-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 34,
    "text": "यत्नवान् च स दुष्टात्मा मद् विनाशाय राघव ।बहुशः तत् प्रयुक्ताः च वानरा निहता मया ॥४-८-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 35,
    "text": "शंकया एतया अहम् च दृष्ट्वा त्वाम् अपि राघव ।न उपसर्पामि अहम् भीतो भये सर्वे हि बिभ्यति ॥४-८-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 36,
    "text": "केवलम् हि सहाया मे हनुमत् प्रमुखास्त्विमे ।अतः अहम् धारयामि अद्य प्राणान् कृच्छ्र गतः अपि सन् ॥४-८-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 37,
    "text": "एते हि कपयः स्निग्धा माम् रक्षन्ति समन्ततः ।सह गच्छन्ति गन्तव्ये नित्यम् तिष्ठन्ति च स्थिते ॥४-८-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 38,
    "text": "संक्षेपः ते एष मे राम किम् उक्त्वा विस्तरम् हि ते ।स मे ज्येष्ठो रिपुः भ्राता वाली विश्रुत पौरुषः ॥४-८-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 39,
    "text": "तद् विनाशे अपि मे दुःखम् प्रमृष्टम् स्यात् अनन्तरम् ।सुखम् मे जीवितम् चैव तद् विनाश निबन्धनम् ॥४-८-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 40,
    "text": "एष मे राम शोकान्तः शोक आर्तेन निवेदितः ।दुःखितः सुखितः वा अपि सख्युः नित्यम् सखा गतिः ॥४-८-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 41,
    "text": "श्रुत्वा एतत् च वचः रामः सुग्रीवम् इदम् अब्रवीत् ।किम् निमित्तम् अभूत् वैरम् श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः ॥४-८-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 42,
    "text": "सुखम् हि कारणम् श्रुत्वा वैरस्य तव वानर ।आनन्तर्यद् विधास्यामि संप्रधार्य बलाबलम् ॥४-८-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 43,
    "text": "बलवान् हि मम अमर्षः श्रुत्वा त्वाम् अवमानितम् ।वर्धते हृदय उत्कम्पी प्रावृड् वेग इव अंभसः ॥४-८-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 44,
    "text": "हृष्टः कथय विस्रब्धो यावत् आरोप्यते धनुः ।सृष्टः च हि मया बाणो निरस्तः च रिपुः तव ॥४-८-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 45,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवः काकुत्स्थेन महात्मना ।प्रहर्षम् अतुलम् लेभे चतुर्भिः सह वानरैः॥४-८-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 8,
    "shloka": 46,
    "text": "ततः प्रहृ^इष्ट वदनः सुग्रीवः लक्ष्मणाग्रजे ।वैरस्य कारणम् तत्त्वम् आख्यातुम् उपचक्रमे ॥४-८-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 1,
    "text": "वाली नाम मम भ्राता ज्येष्ठः शत्रु निषूदनः ।पितुः बहुमतः नित्यम् मम च अपि तथा पुरा ॥४-९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 2,
    "text": "पितरि उपरते तस्मिन् ज्येष्ठो अयम् इति मंत्रिभिः ।कपीनाम् ईश्वरो राज्ये कृतः परम सम्मतः ॥४-९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 3,
    "text": "राज्यम् प्रशासतः तस्य पितृ पैतामहम् महत् ।अहम् सर्वेषु कालेषु प्रणतः प्रेष्यवत् स्थितः ॥४-९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 4,
    "text": "मायावी नाम तेजस्वी पूर्वजो दुन्दुभेः सुतः ।तेन तस्य महद् वैरम् वालिनः स्त्री कृतम् पुरा ॥४-९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 5,
    "text": "स तु सुप्ते जने रात्रौ किष्किन्धा द्वारम् आगतः ।नर्दति स्म सुसम्रब्धो वालिनम् च आह्वयत् रणे ॥४-९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 6,
    "text": "प्रसुप्तः तु मम भ्राता नर्दितो भैरव स्वनम् ।श्रुत्वा न ममृषे वाली निष्पपात जवात् तदा ॥४-९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 7,
    "text": "स तु वै निःसृतः क्रोधात् तम् हन्तुम् असुरोत्तमम् ।वार्यमाणः ततः स्त्रीभिः मया च प्रणत आत्मना ॥४-९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 8,
    "text": "स तु निर्धूय सर्वान् नो निर्जगाम महाबलः ।ततः अहम् अपि सौहार्दान् निःसृतः वालिना सह ॥४-९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 9,
    "text": "स तु मे भ्रातरम् दृष्ट्वा माम् च दूरात् अवस्थितम् ।असुरो जात संत्रासः प्रदुद्राव तदा भृशम् ॥४-९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 10,
    "text": "तस्मिन् द्रवति संत्रस्ते हि आवाम् द्रुततरम् गतौ ।प्रकाशः अपि कृतः मार्गः चन्द्रेण उद्गच्छता तदा ॥४-९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 11,
    "text": "स तृणैः आवृतम् दुर्गम् धरण्या विवरम् महत् ।प्रविवेश असुरः वेगात् आवाम् आसाद्य विष्ठितौ ॥४-९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 12,
    "text": "तम् प्रविष्टम् रिपुम् दृष्ट्वा बिलम् रोष वशम् गतः ।माम् उवाच ततो वाली वचनम् क्षुभित इन्द्रियः ॥४-९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 13,
    "text": "इह तिष्ठ अद्य सुग्रीव बिल द्वारि समाहितः ।यावत् अत्र प्रविश्य अहम् निहन्मि समरे रिपुम् ॥४-९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 14,
    "text": "मया तु एतत् वचः श्रुत्वा याचितः स परंतपः ।शापयित्वा च माम् पद्भ्याम् प्रविवेश बिलम् ततः ॥४-९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 15,
    "text": "तस्य प्रविष्टस्य बिलम् साग्रः संवत्सरः गतः ।स्थितस्य च बिल द्वारि सः कालः व्यत्यवर्तत ॥४-९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 16,
    "text": "अहम् तु नष्टम् तम् ज्ञात्वा स्नेहात् आगत संभ्रमः ।भ्रातरम् न प्रपश्यामि पाप शङ्कि च मे मनः ॥४-९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 17,
    "text": "अथ दीर्घस्य कालस्य बिलात् तस्मात् विनिःसृतम् ।सः फेनम् रुधिरम् दृष्ट्वा ततो अहम् भृशदुःखितः ॥४-९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 18,
    "text": "नर्दताम् असुराणाम् च ध्वनिः मे श्रोत्रम् आगतः ।न रस्तस्य च संग्रामे क्रोशतो अपि स्वनो गुरोः ॥४-९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 19,
    "text": "अहम् तु अवगतः बुद्ध्या चिह्नैः तैः भ्रातरम् हतम् ।पिधाय च बिल द्वारम् शिलया गिरि मात्रया ॥४-९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 20,
    "text": "शोकार्तः च उदकम् कृत्वा किष्किन्धाम् आगतः सखे ।गूहमानस्य मे तत्त्वम् यत्नतः मंत्रिभिः श्रुतम् ॥४-९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 21,
    "text": "ततः अहम् तैः समागम्य समेतैः अभिषेचितः ।राज्यम् प्रशासतः तस्य न्यायतो मम राघव ॥४-९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 22,
    "text": "आजगाम रिपुम् हत्वा दानवम् स तु वानरः ।अभिषिक्तम् तु माम् दृष्ट्वा कोपात् संरक्त लोचनः ॥४-९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 23,
    "text": "मदीयान् मंत्रिणः बद्ध्वा परुषम् वाक्यम् अब्रवीत् ।निग्रहे च समर्थस्य तम् पापम् प्रति राघव ॥४-९-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 24,
    "text": "न प्रावर्तत मे बुद्धिः भ्रातृ गौरव यंत्रिता ।हत्वा शत्रुम् सः मे भ्राता प्रविवेश पुरम् तदा ॥४-९-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 25,
    "text": "मानयन् तम् महात्मानम् यथावत् च अभिअवादयम् ।उक्ताः च न आशिषः तेन संतुष्टेन अन्तरात्मना ॥४-९-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 26,
    "text": "नत्वा पादौ अहम् तस्य मुकुटेन अस्पृशम् प्रभो ।अपि वाली मम क्रोधात् न प्रसादम् चकार सः ॥४-९-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 9,
    "shloka": 27,
    "text": "इति वाल्मीकि रामायणे आदि काव्ये किष्किन्ध काण्डे नवमः सर्गः ।"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः क्रोध समाविष्टम् सम्रब्धम् तम् उपागतम् ।अहम् प्रसादयान् चक्रे भ्रातरम् हित काम्यया ॥४-१०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः क्रोध समाविष्टम् सम्रब्धम् तम् उपागतम् ।अहम् प्रसादयान् चक्रे भ्रातरम् हित काम्यया ॥४-१०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 2,
    "text": "दिष्ट्या असि कुशली प्राप्तो निहतः च त्वया रिपुः ।अनाथस्य हि मे नाथः त्वम् एको अनाथ नन्दनः ॥४-१०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 2,
    "text": "दिष्ट्या असि कुशली प्राप्तो निहतः च त्वया रिपुः ।अनाथस्य हि मे नाथः त्वम् एको अनाथ नन्दनः ॥४-१०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 3,
    "text": "इदम् बहु शलाकम् ते पूर्ण चन्द्रम् इव उदितम् ।छत्रम् स वाल व्यजनम् प्रतीच्छस्व मया धृतम् ॥४-१०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 3,
    "text": "इदम् बहु शलाकम् ते पूर्ण चन्द्रम् इव उदितम् ।छत्रम् स वाल व्यजनम् प्रतीच्छस्व मया धृतम् ॥४-१०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 4,
    "text": "आर्तस्य अथ बिला द्वारि स्थितः संवत्सरम् नृप ।दृष्ट्वा च शोणितम् द्वारि बिलात् च अपि समुत्थितम् ॥४-१०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 4,
    "text": "आर्तस्य अथ बिला द्वारि स्थितः संवत्सरम् नृप ।दृष्ट्वा च शोणितम् द्वारि बिलात् च अपि समुत्थितम् ॥४-१०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 5,
    "text": "शोक संविग्न हृदयो भृशम् व्याकुलित इन्द्रियः ।अपिधाय बिल द्वारम् शैल शृङ्गेण तत् तदा ॥४-१०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 5,
    "text": "शोक संविग्न हृदयो भृशम् व्याकुलित इन्द्रियः ।अपिधाय बिल द्वारम् शैल शृङ्गेण तत् तदा ॥४-१०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 6,
    "text": "तस्मात् देशात् अपाक्रम्य किष्किन्धाम् प्राविशम् पुनः ।विषादात् इह माम् दृष्ट्वा पोउरैः मंत्रिभिर् एव च ॥४-१०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 6,
    "text": "तस्मात् देशात् अपाक्रम्य किष्किन्धाम् प्राविशम् पुनः ।विषादात् इह माम् दृष्ट्वा पोउरैः मंत्रिभिर् एव च ॥४-१०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 7,
    "text": "अभिषिक्तो न कामेन तन्मे क्षन्तुम् त्वम् अर्हसि ।त्वम् एव राजा मानार्हः सदा च अहम् यथा पुरा ॥४-१०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 7,
    "text": "अभिषिक्तो न कामेन तन्मे क्षन्तुम् त्वम् अर्हसि ।त्वम् एव राजा मानार्हः सदा च अहम् यथा पुरा ॥४-१०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 8,
    "text": "राजभावे नियोगः अयम् मम त्वत् विरहात् कृतः ।स अमात्य पौर नगरम् स्थितम् निहत कण्टकम् ॥४-१०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 8,
    "text": "राजभावे नियोगः अयम् मम त्वत् विरहात् कृतः ।स अमात्य पौर नगरम् स्थितम् निहत कण्टकम् ॥४-१०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 9,
    "text": "न्यास भूतम् इदम् राज्यम् तव निर्यातयामि अहम् ।मा च रोषम् कृथाः सौम्य मम शत्रु निषूदन॥४-१०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 9,
    "text": "न्यास भूतम् इदम् राज्यम् तव निर्यातयामि अहम् ।मा च रोषम् कृथाः सौम्य मम शत्रु निषूदन॥४-१०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 10,
    "text": "याचे त्वाम् शिरसा राजन् मया बद्धो अयम् अंजलिः ।बलात् अस्मिन् समागम्य मंत्रिभिः पुर वासिभिः ॥४-१०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 10,
    "text": "याचे त्वाम् शिरसा राजन् मया बद्धो अयम् अंजलिः ।बलात् अस्मिन् समागम्य मंत्रिभिः पुर वासिभिः ॥४-१०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 11,
    "text": "राजभावे नियुक्तो अहम् शून्य देश जिगीषया ।स्निग्धम् एवम् ब्रुवाणम् माम् स विनिर्भर्त्स्य वानरः ॥४-१०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 11,
    "text": "राजभावे नियुक्तो अहम् शून्य देश जिगीषया ।स्निग्धम् एवम् ब्रुवाणम् माम् स विनिर्भर्त्स्य वानरः ॥४-१०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 12,
    "text": "धिक् त्वाम् इति च माम् उक्त्वा बहु तत् तत् उवाच ह ।प्रकृतीः च समानीय मंत्रिणः चैव सम्मतान् ॥४-१०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 12,
    "text": "धिक् त्वाम् इति च माम् उक्त्वा बहु तत् तत् उवाच ह ।प्रकृतीः च समानीय मंत्रिणः चैव सम्मतान् ॥४-१०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 13,
    "text": "माम् आह सुहृदाम् मध्ये वाक्यम् परम गर्हितम् ।विदितम् वो मया रात्रौ मायावी स महाअसुरः ॥४-१०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 13,
    "text": "माम् आह सुहृदाम् मध्ये वाक्यम् परम गर्हितम् ।विदितम् वो मया रात्रौ मायावी स महाअसुरः ॥४-१०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 14,
    "text": "माम् समाह्वयत क्रुद्धो युद्ध कांक्षी तदा पुरा ।तस्य तद् भाषितम् श्रुत्वा निःसृतः अहम् नृपाअलयात् ॥४-१०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 14,
    "text": "माम् समाह्वयत क्रुद्धो युद्ध कांक्षी तदा पुरा ।तस्य तद् भाषितम् श्रुत्वा निःसृतः अहम् नृपाअलयात् ॥४-१०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 15,
    "text": "अनुयातः च माम् तूर्णम् अयम् भ्राता सुदारुणः ।स तु दृष्ट्वा एव माम् रात्रौ स द्वितीयम् महाबलः ॥४-१०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 15,
    "text": "अनुयातः च माम् तूर्णम् अयम् भ्राता सुदारुणः ।स तु दृष्ट्वा एव माम् रात्रौ स द्वितीयम् महाबलः ॥४-१०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 16,
    "text": "प्राद्रवत् भय संत्रस्तो वीक्ष्य आवाम् समुपागतौ ।अभिद्रुतः तु वेगेन विवेश स महाबिलम् ॥४-१०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 16,
    "text": "प्राद्रवत् भय संत्रस्तो वीक्ष्य आवाम् समुपागतौ ।अभिद्रुतः तु वेगेन विवेश स महाबिलम् ॥४-१०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 17,
    "text": "तम् प्रविष्टम् विदित्वा तु सुघोरम् सुमहद् बिलम् ।अयम् उक्तो अथ मे भ्राता मया तु क्रूर दर्शनः ॥४-१०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 17,
    "text": "तम् प्रविष्टम् विदित्वा तु सुघोरम् सुमहद् बिलम् ।अयम् उक्तो अथ मे भ्राता मया तु क्रूर दर्शनः ॥४-१०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 18,
    "text": "अहत्वा न अस्ति मे शक्तिः प्रति गन्तुम् इतः पुरीम् ।बिल द्वारि प्रतीक्ष त्वम् यावत् एनम् निहन्मि अहम् ॥४-१०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 18,
    "text": "अहत्वा न अस्ति मे शक्तिः प्रति गन्तुम् इतः पुरीम् ।बिल द्वारि प्रतीक्ष त्वम् यावत् एनम् निहन्मि अहम् ॥४-१०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 19,
    "text": "स्थितोऽयम् इति मत्वा अहम् प्रविष्टः तु दुरासदम् ।तम् मे मार्गयतः तत्र गतः संवत्सरः तदा ॥४-१०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 19,
    "text": "स्थितोऽयम् इति मत्वा अहम् प्रविष्टः तु दुरासदम् ।तम् मे मार्गयतः तत्र गतः संवत्सरः तदा ॥४-१०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 20,
    "text": "स तु दृष्टो मया शत्रुः अनिर्वेदात् भयाअवहः ।निहतः च मया सद्यः सः सर्वैः सह बन्धुभिः ॥४-१०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 20,
    "text": "स तु दृष्टो मया शत्रुः अनिर्वेदात् भयाअवहः ।निहतः च मया सद्यः सः सर्वैः सह बन्धुभिः ॥४-१०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 21,
    "text": "तस्य आस्यात् तु प्रवृत्तेन रुधिरौघेण तद् बिलम् ।पूर्णम् आसीत् दुराक्रामम् स्वनतः तस्य भूतले ॥४-१०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 21,
    "text": "तस्य आस्यात् तु प्रवृत्तेन रुधिरौघेण तद् बिलम् ।पूर्णम् आसीत् दुराक्रामम् स्वनतः तस्य भूतले ॥४-१०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 22,
    "text": "सूदयित्वा तु तम् शत्रुम् विक्रान्तम् तम् अहम् सुखम् ।निष्क्रामम् न एव पश्यामि बिलस्य पिहितम् मुखम् ॥४-१०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 22,
    "text": "सूदयित्वा तु तम् शत्रुम् विक्रान्तम् तम् अहम् सुखम् ।निष्क्रामम् न एव पश्यामि बिलस्य पिहितम् मुखम् ॥४-१०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 23,
    "text": "विक्रोशमानस्य तु मे सुग्रीव इति पुनः पुनः ।यतः प्रतिवचो नास्ति ततः अहम् भृश दुःखितः ॥४-१०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 23,
    "text": "विक्रोशमानस्य तु मे सुग्रीव इति पुनः पुनः ।यतः प्रतिवचो नास्ति ततः अहम् भृश दुःखितः ॥४-१०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 24,
    "text": "पाद प्रहारैः तु मया बहुभिः परिपातितम् ।ततः अहम् तेन निष्क्रम्य पथा पुरम् उपागतः ॥४-१०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 24,
    "text": "पाद प्रहारैः तु मया बहुभिः परिपातितम् ।ततः अहम् तेन निष्क्रम्य पथा पुरम् उपागतः ॥४-१०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 25,
    "text": "तत्र अनेन अस्मि सम्रुद्धः राज्यम् मृगयत आत्मनः ।सुग्रीवेण नृशंसेन विस्मृत्य भ्रातृ सौहृदम् ॥४-१०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 25,
    "text": "तत्र अनेन अस्मि सम्रुद्धः राज्यम् मृगयत आत्मनः ।सुग्रीवेण नृशंसेन विस्मृत्य भ्रातृ सौहृदम् ॥४-१०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 26,
    "text": "एवम् उक्त्वा तु माम् तत्र वस्त्रेण एकेन वानरः ।तदा निर्वासयामास वाली विगत साध्वसः ॥४-१०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 26,
    "text": "एवम् उक्त्वा तु माम् तत्र वस्त्रेण एकेन वानरः ।तदा निर्वासयामास वाली विगत साध्वसः ॥४-१०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 27,
    "text": "तेन अहम् अपविद्धः च हृत दारः च राघव ।तत् भयात् च महीम् सर्वान् क्रान्तवान् स वन अर्णवाम् ॥४-१०-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 27,
    "text": "तेन अहम् अपविद्धः च हृत दारः च राघव ।तत् भयात् च महीम् सर्वान् क्रान्तवान् स वन अर्णवाम् ॥४-१०-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 28,
    "text": "ऋश्यमूकम् गिरि वरम् भार्या हरण दुःखितः ।प्रविष्टो अस्मि दुराधर्षम् वालिनः कारणान्तरे ॥४-१०-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 28,
    "text": "ऋश्यमूकम् गिरि वरम् भार्या हरण दुःखितः ।प्रविष्टो अस्मि दुराधर्षम् वालिनः कारणान्तरे ॥४-१०-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 29,
    "text": "एतत् ते सर्वम् आख्यातम् वैर अनुकथनम् महत् ।अनागसा मया प्राप्तम् व्यसनम् पश्य राघव ॥४-१०-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 29,
    "text": "एतत् ते सर्वम् आख्यातम् वैर अनुकथनम् महत् ।अनागसा मया प्राप्तम् व्यसनम् पश्य राघव ॥४-१०-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 30,
    "text": "वालिनः च भयात् तस्य सर्वलोक भयापह ।कर्तुम् अर्हसि मे वीर प्रसादम् तस्य निग्रहात् ॥४-१०-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 30,
    "text": "वालिनः च भयात् तस्य सर्वलोक भयापह ।कर्तुम् अर्हसि मे वीर प्रसादम् तस्य निग्रहात् ॥४-१०-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 31,
    "text": "एवम् उक्तः स तेजस्वी धर्मज्ञो धर्म संहितम् ।वचनम् वक्तुम् आरेभे सुग्रीवम् प्रहसन् इव ॥४-१०-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 31,
    "text": "एवम् उक्तः स तेजस्वी धर्मज्ञो धर्म संहितम् ।वचनम् वक्तुम् आरेभे सुग्रीवम् प्रहसन् इव ॥४-१०-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 32,
    "text": "अमोघाः सूर्य संकाशा निशिता मे शरा इमे ।तस्मिन् वालिनि दुर्वृत्ते पतिष्यन्ति रुष अन्विताः ॥४-१०-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 32,
    "text": "अमोघाः सूर्य संकाशा निशिता मे शरा इमे ।तस्मिन् वालिनि दुर्वृत्ते पतिष्यन्ति रुष अन्विताः ॥४-१०-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 33,
    "text": "यावत् तम् न हि पश्येयम् तव भार्य अपहारिणम् ।तावत् स जीवेत् पापात्मा वाली चारित्र दूषकः ॥४-१०-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 33,
    "text": "यावत् तम् न हि पश्येयम् तव भार्य अपहारिणम् ।तावत् स जीवेत् पापात्मा वाली चारित्र दूषकः ॥४-१०-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 34,
    "text": "आत्म अनुमानात् पश्यामि मग्नः त्वाम् शोक सागरे ।त्वाम् अहम् तारयिष्यामि बाढम् प्राप्स्यसि पुष्कलम् ॥४-१०-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 34,
    "text": "आत्म अनुमानात् पश्यामि मग्नः त्वाम् शोक सागरे ।त्वाम् अहम् तारयिष्यामि बाढम् प्राप्स्यसि पुष्कलम् ॥४-१०-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 35,
    "text": "तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा हर्ष पौरुष वर्धनम् ।सुग्रीवः परम प्रीतः सु महत् वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-१०-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 10,
    "shloka": 35,
    "text": "तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा हर्ष पौरुष वर्धनम् ।सुग्रीवः परम प्रीतः सु महत् वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-१०-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 1,
    "text": "एतच् च वचनम् श्रुत्वा सुग्रीवस्य सुभाषितम् ।प्रत्ययार्थम् महातेजा रामो जग्राह कार्मुकम् ॥४-१२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 2,
    "text": "स गृहीत्वा धनुर् घोरम् शरम् एकम् च मानदः ।सालम् उद्दिश्य चिक्षेप पूरयन् स रवैः दिशः ॥४-१२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 3,
    "text": "स विसृष्टो बलवता बाणः स्वर्ण परिष्कृतः ।भित्त्वा सालान् गिरि प्रस्थम् सप्त भूमिम् विवेश ह ॥४-१२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 4,
    "text": "सायकः तु मुहूर्तेन सालान् भित्त्वा महाजवः ।निष्पत्य च पुनः तूर्णम् तम् एव प्रविवेश ह ॥४-१२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 5,
    "text": "तान् दृष्ट्वा सप्त निर्भिन्नान् सालान् वानरपुंगवः ।रामस्य शर वेगेन विस्मयम् परमम् गतः ॥४-१२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 6,
    "text": "स मूर्ध्ना न्यपतत् भूमौ प्रलंबीकृत भूषणः ।सुग्रीवः परम प्रीतो राघवाय कृतांजलिः ॥४-१२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 7,
    "text": "इदम् च उवाच धर्मज्ञम् कर्मणा तेन हर्षितः ।रामम् सर्व अस्त्र विदुषाम् श्रेष्ठम् शूरम् अवस्थितम् ॥४-१२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 8,
    "text": "स इन्द्रान् अपि सुरान् सर्वाम् त्वम् बाणैः पुरुषर्षभ ।समर्थः समरे हन्तुम् किम् पुनर् वालिनम् प्रभो ॥४-१२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 9,
    "text": "येन सप्त महा साला गिरिर् भूमिः च दारिताः ।बाणेन एकेन काकुत्स्थ स्थाता ते को रण अग्रतः ॥४-१२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 10,
    "text": "अद्य मे विगतः शोकः प्रीतिर् अद्य परा मम ।सुहृदम् त्वाम् समासाद्य महेन्द्र वरुणोपमम् ॥४-१२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 11,
    "text": "तम् अद्य एव प्रियार्थम् मे वैरिणम् भ्रातृ रूपिणम् ।वालिनम् जहि काकुत्स्थ मया बद्धो अयम् अंजलिः ॥४-१२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 12,
    "text": "ततो रामः परिष्वज्य सुग्रीवम् प्रिय दर्शनम् ।प्रत्युवाच महाप्राज्ञो लक्ष्मणानुगतम् वचः ॥४-१२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 13,
    "text": "अस्माद् गच्छाम किष्किन्धाम् क्षिप्रम् गच्छ त्वम् अग्रतः ।गत्वा च आह्वय सुग्रीव वालिनम् भ्रातृ गन्धिनम् ॥४-१२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 14,
    "text": "सर्वे ते त्वरितम् गत्वा किष्किन्धाम् वालिनः पुरीम् ।वृक्षैः आत्मानम् आवृत्य हि अतिष्ठन् गहने वने ॥४-१२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 15,
    "text": "सुग्रीवो अपि व्यनदद् घोरम् वालिनो ह्वान कारणात् ।गाढम् परिहितो वेगान् नादैः भिन्दन् इव अंबरम् ॥४-१२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 16,
    "text": "तम् श्रुत्वा निनदम् भ्रातुः क्रुद्धो वाली महाबलः ।निष्पपात सुसंरब्धो भास्करो अस्त तटात् इव ॥४-१२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 17,
    "text": "ततः सुतुमुलम् युद्धम् वालि सुग्रीवयोः अभूत् ।गगने ग्रहयोः घोरम् बुध अंगारकयोः इव ॥४-१२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 18,
    "text": "तलैः अशनि कल्पैः च वज्र कल्पैः च मुष्टिभिः ।जघ्नतुः समरे अन्योन्यम् भ्रातरौ क्रोध मूर्च्छितौ ॥४-१२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 19,
    "text": "ततो रामो धनुष् पाणिः तौ उभौ समुदैक्षत ।अन्योन्य सदृशौ वीरौ उभौ देवौ इव अश्विनौ ॥४-१२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 20,
    "text": "यत् न अवगच्छत् सुग्रीवम् वालिनम् वा अपि राघवः ।ततो न कृतवान् बुद्धिम् मोक्तुम् अन्तकरम् शरम् ॥४-१२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 21,
    "text": "एतस्मिन् अन्तरे भग्नः सुग्रीवः तेन वालिना ।अपश्यन् राघवम् नाथम् ऋश्यमूकम् प्रदुद्रुवे ॥४-१२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 22,
    "text": "क्लान्तो रुधिर सिक्त अंगो प्रहारैः जर्जरी कृतः ।वालिना अभिद्रुतः क्रोधात् प्रविवेश महावनम् ॥४-१२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 23,
    "text": "तम् प्रविष्टम् वनम् दृष्ट्वा वाली शाप भयात् ततः ।मुक्तो हि असि त्वम् इति उक्त्वा स निवृत्तो महाबलः ॥४-१२-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 24,
    "text": "राघवो अपि सह भ्रात्रा सह चैव हनूमता ।तदेव वनम् आगच्छत् सुग्रीवो यत्र वानरः ॥४-१२-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 25,
    "text": "तम् समीक्ष्य आगतम् रामम् सुग्रीवः सह लक्ष्मणम् ।ह्रीमान् दीनम् उवाच इदम् वसुधाम् अवलोकयन् ॥४-१२-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 26,
    "text": "आह्वयस्व इति माम् उक्त्वा दर्शयित्वा च विक्रमम् ।वैरिणा घातयित्वा च किम् इदानीम् त्वया कृतम् ॥४-१२-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 27,
    "text": "ताम् एव वेलाम् वक्तव्यम् त्वया राघव तत्त्वतः ।वालिनम् न निहन्मि इति ततो न अहम् इतो व्रजे ॥४-१२-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 28,
    "text": "तस्य च एवम् ब्रुवाणस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ।करुणम् दीनया वाचा राघवः पुनर् अब्रवीत् ॥४-१२-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 29,
    "text": "सुग्रीव श्रूयताम् तात क्रोधः च व्यपनीयताम् ।कारणम् येन बाणो अयम् स मया न विसर्जितः ॥४-१२-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 30,
    "text": "अलंकारेण वेषेण प्रमाणेन गतेन च ।त्वम् च सुग्रीव वाली च सदृशौ स्थः परस्परम् ॥४-१२-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 31,
    "text": "स्वरेण वर्चसा च एव प्रेक्षितेन च वानर ।विक्रमेण च वाक्यैः च व्यक्तिम् वाम् न उपलक्षये ॥४-१२-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 32,
    "text": "ततो अहम् रूप सादृश्यात् मोहितो वानरोत्तम ।न उत्सृजामि महावेगम् शरम् शत्रु निबर्हणम् ॥४-१२-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 33,
    "text": "जीवित अन्तकरम् घोरम् सादृश्यात् तु विशंकितः ।मूलघातो न नौ स्याद्धि द्वयोः इति कृतो मया ॥४-१२-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 34,
    "text": "त्वयि वीर विपन्ने हि अज्ञान् लाघवान् मया ।मौढ्यम् च मम बाल्यम् च ख्यापितम् स्यात् कपीस्वर ॥४-१२-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 35,
    "text": "दत्त अभय वधो नाम पातकम् महत् अद्भुतम् ।अहम् च लक्ष्मणः च एव सीत च वरवर्णिनी ॥४-१२-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 36,
    "text": "त्वत् अधीना वयम् सर्वे वने अस्मिन् शरणम् भवान् ।तस्मात् युध्यस्व भूयस्त्वम् मा शंकी च वानर ॥४-१२-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 37,
    "text": "एतन् मुहूर्ते तु मया पश्य वालिनम् आहवे ।निरस्तम् इषुणा एकेन वेष्टमानम् महीतले ॥४-१२-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 38,
    "text": "अभिज्ञानम् कुरुष्व त्वम् आत्मनो वानरेश्वर ।येन त्वाम् अभिजानीयाम् द्वन्द्व युद्धम् उपागतम् ॥४-१२-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 39,
    "text": "गज पुष्पीम् इमाम् फुल्लाम् उत्पाट्य शुभ लक्षणाम् ।कुरु लक्ष्मण कण्ठे अस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ॥४-१२-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 40,
    "text": "ततो गिरि तटे जाताम् उत्पाट्य कुसुमायुताम् ।लक्ष्मणो गज पुष्पीम् ताम् तस्य कण्ठे व्यसर्जयत् ॥४-१२-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 41,
    "text": "स तथा शुशुभे श्रीमान् लतया कण्ठ सक्तया ।मालया इव बलाकानाम् ससंध्य इव तोयदः ॥४-१२-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 12,
    "shloka": 42,
    "text": "विभ्राजमानो वपुषा राम वाक्य समाहितः ।जगाम सह रामेण किष्किंधाम् पुनराप सः ॥४-१२-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 1,
    "text": "ऋश्यमूकात् स धर्मात्मा किष्किन्धाम् लक्ष्मण अग्रजः ।जगाम सह सुग्रीवो वालि विक्रम पालिताम् ॥४-१३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 2,
    "text": "समुद्यम्य महत् चापम् रामः कांचन भूषितम् ।शराम् च आदित्य संकाशान् गृहीत्वा रण साधकान् ॥४-१३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 3,
    "text": "अग्रतः तु ययौ तस्य राघवस्य महात्मनः ।सुग्रीवः संहत ग्रीवो लक्ष्मणः च महाबलः ॥४-१३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 4,
    "text": "पृष्ठतो हनुमान् वीरो नलो नीलः च वीर्यवान् ।तारः चैव महातेजा हरि यूथप यूथपाः ॥४-१३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 5,
    "text": "ते वीक्षमाणा वृक्षाम् च पुष्प भार अवलम्बिनः ।प्रसन्न अंबुवहाः चैव सरितः सागरम् गमाः ॥४-१३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 6,
    "text": "कन्दराणि च शैलाम् च निर्दराणि गुहाः तथा ।शिखराणि च मुख्यानि दरीः च प्रिय दर्शनाः ॥४-१३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 7,
    "text": "वैदूर्य विमलैः तोयैः पद्मैः च आकोश कुड्मलैः ।शोभितान् सजलान् मार्गे तटाकान् च अवलोकयन् ॥४-१३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 8,
    "text": "कारण्डैस्सारसैर्हम्सैर्वञ्जुलैर्जलकुक्कुटैः ।चक्रवाकैस्थाचान्यैश्शकुनैर्प्रतिनादितान्।यद्वा -कारण्डैः सारसैः हंसैः वंजुलैः जल कुक्कुटैः ।चक्रवाकैः तथा च अन्यैः शकुनैः प्रतिनादितान् ॥४-१३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 9,
    "text": "मृदुशष्पाङ्कुराअहारान्निर्भयान्वनगोचरान् ।चरतांसर्वतोपश्यन्स्थलीषु हरिणान्स्थितान्।यद्वा -मृदु शष्प अंकुर आहारान् निर्भयान् वन गोचरान् ।चरताम् सर्वतो अपश्यन् स्थलीषु हरिणान् स्थितान् ॥४-१३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 10,
    "text": "तटाक वैरिणः च अपि शुक्ल दन्त विभूषितान् ।घोरान् एकचरान् वन्यान् द्विरदान् कूल घातिनः ॥४-१३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 11,
    "text": "मत्तन् गिरि तट उद्घुष्टान् पर्वतान् इव जंगमान् ।वानरान् द्विरद प्रख्यान् मही रेणु समुक्षितान् ॥४-१३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 12,
    "text": "वने वन चराम् च अन्यान् खेचराम् च विहंगमान् ।पश्यन्तः त्वरिता जग्मुः सुग्रीव वश वर्तिनः ॥४-१३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 13,
    "text": "तेषाम् तु गच्छताम् तत्र त्वरितम् रघुनंदनः ।द्रुम षण्ड वनम् दृष्ट्वा रामः सुग्रीवम् अब्रवीत् ॥४-१३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 14,
    "text": "एष मेघ इव आकाशे वृक्ष षण्डः प्रकाशते ।मेघ संघात विपुलः पर्यन्त कदली वृतः ॥४-१३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 15,
    "text": "किम् एतत् ज्ञातुम् इच्छामि सखे कौतूहलम् मम ।कौतूहल अपनयनम् कर्तुम् इच्छामि अहम् त्वया ॥४-१३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 16,
    "text": "तस्य तद् वचनम् श्रुत्वा राघवस्य महात्मनः ।गच्छन्न् एव आचचक्षे अथ सुग्रीवः तत् महद् वनम् ॥४-१३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 17,
    "text": "एतद् राघव विस्तीर्णम् आश्रमम् श्रम नाशनम् ।उद्यान वन संपन्नम् स्वादु मूल फल उदकम् ॥४-१३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 18,
    "text": "अत्र सप्तजना नाम मुनयः संशित व्रताः ।सप्त एव आसन् अधः शीर्षा नियतम् जल शायिनः ॥४-१३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 19,
    "text": "सप्त रात्रे कृत आहारा वायुना अचल वासिनः ।दिवम् वर्ष शतैः याताः सप्तभिः सकलेवराः ॥४-१३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 20,
    "text": "तेषाम् एतत् प्रभावेण द्रुम प्राकार संवृतम् ।आश्रमम् सुदुराधर्षम् अपि स इन्द्रैः सुर असुरैः ॥४-१३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 21,
    "text": "पक्षिणो वर्जयन्ति एतत् तथा अन्ये वनचारिणः ।विशन्ति मोहाद् ये अपि अत्र न निवर्तन्ते ते पुनः ॥४-१३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 22,
    "text": "विभूषण रवाअः च अत्र श्रूयंते सकलाक्षराः ।तूर्य गीत स्वनाअः च अपि गन्धो दिव्यः च राघव ॥४-१३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 23,
    "text": "त्रेताग्नयो अपि दीप्यन्ते धूमो हि एष प्रदृश्यते ।वेष्टयन् इव वृक्ष अग्रान् कपोत अंग अरुणो घनः ॥४-१३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 24,
    "text": "एते वृक्षाः प्रकाशन्ते धूम संसक्त मस्तकाः ।मेघ जाल प्रतिच्छन्ना वैदूर्य गिरयो यथा ॥४-१३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 25,
    "text": "कुरु प्रणामम् धर्मात्मन् तेषाम् उद्दिश्य राघवः ।लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा प्रयतः संयत अंजलिः ॥४-१३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 26,
    "text": "प्रणमन्ति हि ये तेषाम् ऋषीणाम् भावित आत्मनाम् ।न तेषाम् अशुभम् किंचित् शरीरे राम दृश्यते ॥४-१३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 27,
    "text": "ततो रामः सह भ्रात्रा लक्ष्मणेन कृतांजलिः ।समुद्दिश्य महात्मानः तान् ऋषीन् अभ्यवादयत् ॥४-१३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 28,
    "text": "अभिवाद्य च धर्मात्मा रामो भ्राता च लक्ष्मणः ।सुग्रीवो वानराअः चैव जग्मुः संहृष्ट मानसाः ॥४-१३-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 29,
    "text": "ते गत्वा दूरम् अध्वानम् तस्मात् सप्त जन आश्रमात् ।ददृशुः ताम् दुराधर्षाम् किष्किन्धाम् वालि पालिताम् ॥४-१३-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 13,
    "shloka": 30,
    "text": "ततस्तु रामानुज राम वानराःप्रगृह्य शस्त्राणि उदित उग्र तेजसा ।पुरीम् सुरेश आत्मज वीर्य पालिताम्वधाय शत्रोः पुनर् आगताः इह ॥४-१३-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 1,
    "text": "सर्वे ते त्वरितम् गत्वा किष्किन्धाम् वालिनः पालिताम् ।वृक्षैर् आत्मानम् आवृत्य व्यतिष्ठन् गहने वने ॥४-१४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 2,
    "text": "विसार्य सर्वतो दृष्टिम् कानने कानन प्रियः ।सुग्रीवो विपुल ग्रीवः क्रोधम् आहारयद् भृशम् ॥४-१४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 3,
    "text": "ततः तु निनदम् घोरम् कृत्वा युद्धाय च आह्वयत् ।परिवारैः परिवृतो नादैर् भिन्दन् इव अंबरम् ॥४-१४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 4,
    "text": "गर्जन् इव महामेघो वायु वेग पुरस्सरः ।अथ बालार्क सदृशो दृप्त सिम्ह गतिः ततः ॥४-१४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 5,
    "text": "दृष्ट्वा रामम् क्रिया दक्षम् सुग्रीवो वाक्यम् अब्रवीत् ।हरि वागुरया व्याप्तम् तप्त कांचन तोरणाम् ॥४-१४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 6,
    "text": "प्राप्ताः स्म ध्वज यंत्र आढ्याम् किष्किन्धाम् वालिनः पुरीम् ।प्रतिज्ञा या कृता वीर त्वया वालि वधे पुरा ॥४-१४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 7,
    "text": "सफलाम् कुरु ताम् क्षिप्रम् लताम् काल इव आगतः ।एवम् उक्तः तु धर्मात्मा सुग्रीवेण स राघवः ॥४-१४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 8,
    "text": "तम् एव उवाच वचनम् सुग्रीवम् शत्रु सूदनः ।कृत अभिज्ञान चिह्नः त्वम् अनया गज साह्वया ॥४-१४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 9,
    "text": "लक्ष्मणेन समुत्पाट्य एषा कण्ठे कृता तव ।सोभासे अपि अधिकम् वीर लतया कण्ठसक्तया ॥४-१४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 10,
    "text": "विपरीत इव आकाशे सूर्यो नक्षत्र मालया ।अद्य वालि समुत्थम् ते भयम् वैरम् च वानर ॥४-१४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 11,
    "text": "एकेन अहम् प्रमोक्ष्यामि बाण मोक्षेण संयुगे ।मम दर्शय सुग्रीव वैरिणम् भ्रातृ रूपिणम् ॥४-१४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 12,
    "text": "वाली विनिहतो यावद् वने पांसुषु चेष्टते ।यदि दृष्टि पथम् प्राप्तो जीवन् स विनिवर्तते ॥४-१४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 13,
    "text": "ततो दोषेण मा गच्छेत् सद्यो गर्हेच्च माम् भवान् ।प्रत्यक्षम् सप्त ते साला मया बाणेन दारिताः ॥४-१४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 14,
    "text": "ततो वेत्सि बलेन अद्य वालिनम् निहतम् मया ।अनृतम् न उक्त पूर्वम् मे चिरम् कृच्छ्रे अपि तिष्ठता ॥४-१४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 15,
    "text": "धर्म लोभ परीतेन न च वक्ष्ये कथंचन ।सफलाम् च करिष्यामि प्रतिज्ञाम् जहि संभ्रमम् ॥४-१४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 16,
    "text": "प्रसूतम् कलमक्षेत्रे वर्षेण इव शतक्रतुः ।तद् आह्वान निमित्तम् च वालिनो हेममालिनः ॥४-१४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 17,
    "text": "सुग्रीव कुरु तम् शब्दम् निष्पतेद् येन वानरः ।जितकाशी जयश्लाघी त्वया च अधर्षितः पुरात् ॥४-१४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 18,
    "text": "निष्पतिष्यति असंगेन वाली स प्रियसम्युगः ।रिपूणाम् धर्षितम् श्रुत्वा मर्षयन्ति न संयुगे ॥४-१४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 19,
    "text": "जानन्तः तु स्वकम् वीर्यम् स्त्री समक्षम् विशेषतः ।स तु राम वचः श्रुत्वा सुग्रीवो हेमपिंगलः ॥४-१४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 20,
    "text": "ननर्द क्रूर नादेन विनिर्भिन्दन् इव अम्बरम् ।तत्र शब्देन वित्रस्ता गावो यान्ति हतप्रभाः ॥४-१४-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 21,
    "text": "राजदोष परामृष्टाः कुलस्त्रिय इव आकुलाः ।द्रवन्ति च मृगाः शीघ्रम् भग्ना;इव रणे हयाः ।पतन्ति च खगा भूमौ क्षीण पुण्या इव ग्रहाः ॥४-१४-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 14,
    "shloka": 22,
    "text": "ततः स जीमूत कृत प्रणादोनादम् हि अमुंचत् त्वरया प्रतीतः ।सूर्यात्मजः शौर्य विवृद्ध तेजाःसरित् पतिर्वा अनिल चंचल ऊर्मिः ॥४-१४-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 1,
    "text": "अथ तस्य निनादम् तम् सुग्रीवस्य महात्मनः ।शुश्राव अन्तःपुर गतो वाली भ्रातुर् अमर्षणः ॥४-१५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 2,
    "text": "श्रुत्वा तु तस्य निनदम् सर्वभूत प्रकंपनम् ।मदः च एकपदे नष्टः क्रोधः च आपादितो महान् ॥४-१५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 3,
    "text": "ततो रोष परीत अंगो वाली स कनक प्रभः ।उपरक्त इव आदित्यः सद्यो निष्प्रभताम् गतः ॥४-१५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 4,
    "text": "वाली दंष्ट्रा करालः तु क्रोधाद् दीप्त अग्नि लोचनः ।भाति उत्पतित पद्माभः समृणाल इव ह्रदः ॥४-१५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 5,
    "text": "शब्दम् दुर्मर्षणम् श्रुत्वा निष्पपात ततो हरिः ।वेगेन च पद न्यासैर् दारयन् इव मेदिनीम् ॥४-१५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 6,
    "text": "तम् तु तारा परिष्वज्य स्नेहाद् दर्शित सौहृदा ।उवाच त्रस्त संभ्रांता हित उदर्कम् इदम् वचः ॥४-१५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 7,
    "text": "साधु क्रोधम् इमम् वीर नदी वेगम् इव आगतम् ।शयनाद् उत्थितः काल्यम् त्यज भुक्ताम् इव स्रजम् ॥४-१५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 8,
    "text": "काल्यम् एतेन संग्रामम् करिष्यसि च वानर ।वीर ते शत्रु बाहुल्यम् फल्गुता वा न विद्यते ॥४-१५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 9,
    "text": "सहसा तव निष्क्रामो मम तावत् न रोचते ।श्रूयताम् अभिधास्यामि यन् निमित्तम् निवार्यते ॥४-१५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 10,
    "text": "पूर्वम् आपतितः क्रोधात् स त्वाम् आह्वयते युधि ।निष्पत्य च निरस्तः ते हन्यमानो दिशो गतः ॥४-१५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 11,
    "text": "त्वया तस्य निरस्तस्य पीडितस्य विशेषतः ।इह एत्य पुनर् आह्वानम् शंकाम् जनयति इव मे ॥४-१५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 12,
    "text": "दर्पः च व्यवसायः च यादृशः तस्य नर्दतः ।निनादस्य च संरंभो न एतत् अल्पम् हि कारणम् ॥४-१५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 13,
    "text": "न असहायम् अहम् मन्ये सुग्रीवम् तम् इह आगतम् ।अवष्टब्ध सहायः च यम् आश्रित्य एष गर्जति ॥४-१५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 14,
    "text": "प्रकृत्या निपुणः चैव बुद्धिमान् चैव वानरः ।न अपरीक्षित वीर्येण सुग्रीवः सख्यम् एष्यति ॥४-१५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 15,
    "text": "पूर्वम् एव मया वीर श्रुतम् कथयतो वचः ।अंगदस्य कुमारस्य वक्ष्यामि अद्य हितम् वचः ॥४-१५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 16,
    "text": "अंगदः तु कुमरो अयम् वनांतम् उपनिर्गतः ।प्रवृत्तिः तेन कथिता चारैः असीत् निवेदिता ॥४-१५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 17,
    "text": "अयोध्य अधिपतेः पुत्रौ शूरौ समर दुर्जयौ ।इक्ष्वाकूणाम् कुले जातौ प्रथितौ राम लक्ष्मणौ ॥४-१५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 18,
    "text": "सुग्रीव प्रिय कामार्थम् प्राप्तौ तत्र दुरासदौ ।स ते भ्रातुर् हि विख्यातः सहायो रण कर्मणि ॥४-१५-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 19,
    "text": "रामः पर बलमर्दी युगान्त अग्निः इव उत्थितः ।निवास वृक्षः साधूनाम् आपन्नानाम् परा गतिः ॥४-१५-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 20,
    "text": "आर्तानाम् संश्रयः चैव यशसः च एक भाजनम् ।ज्ञान विज्ञान संपन्नो निदेशो निरतः पितुः ॥४-१५-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 21,
    "text": "धातूनाम् इव शैलेन्द्रो गुणानाम् आकरो महान् ।तत् क्षमो न विरोधः ते सह तेन महात्मना ॥४-१५-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 22,
    "text": "दुर्जयेन अप्रमेयेण रामेण रण कर्मसु ।शूर वक्ष्यामि ते किंचिन् न च इच्छामि अभ्यसूयितुम् ॥४-१५-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 23,
    "text": "श्रूयताम् क्रियताम् चैव तव वक्ष्यामि यद् हितम् ।यौवराज्येन सुग्रीवम् तूर्णम् साधु अभिषेचय ॥४-१५-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 24,
    "text": "विग्रहम् मा कृथा वीर भ्रात्रा राजन् यवीयसा ।अहम् हि ते क्षमम् मन्ये तेन रामेण सौहृदम् ॥४-१५-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 25,
    "text": "सुग्रीवेण च संप्रीतिम् वैरम् उत्सृज्य दूरतः ।लालनीयो हि ते भ्राता यवीयान् एष वानरः ॥४-१५-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 26,
    "text": "तत्र वा सन्निहस्थो वा सर्वथा बन्धुः एव ते ।नहि तेन समम् बन्धुम् भुवि पश्यामि किंचन ॥४-१५-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 27,
    "text": "दान मानादि सत्कर्रैः कुरुष्व प्रत्यनन्तरम् ।वैरम् एतत् सम् उत्स्रृज्य तव पार्श्वे स तिष्ठतु ॥४-१५-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 28,
    "text": "सुग्रीवो विपुल ग्रीवो महाबन्धुः मतः तव ।भ्रातृ सौहृदम् आलंब्य न अन्या गति इह अस्ति ते ॥४-१५-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 29,
    "text": "यदि ते मत् प्रियम् कार्यम् यदि च अवैषि माम् हिताम् ।याच्यमानः प्रियत्वेन साधु वाक्यम् कुरुष्व मे ॥४-१५-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 30,
    "text": "प्रसीद पथ्यम् श्रुणु जल्पितम् हि मेन रोषम् एव अनुविधातुम् अर्हसि ।क्षमो हि ते कोशल राज सूनुनान विग्रहः शक्र सम तेजसा ॥४-१५-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 15,
    "shloka": 31,
    "text": "तदा हि तारा हितम् एव वाक्यम्तम् वालिनम् पथ्यम् इदम् बभाषे ।न रोचते तद् वचनम् हि तस्यकाल अभिपन्नस्य विनाश काले ॥४-१५-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 1,
    "text": "ताम् एवम् ब्रुवतीम् ताराम् ताराधिप निभ आननाम् ।वाली निर्भर्त्सयामास वचनम् च इदम् अब्रवीत् ॥४-१६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 2,
    "text": "गर्जतो अस्य च सुसंरब्धम् भ्रातुः शत्रोर् विशेषतः ।मर्षयिष्यामि केन कारणेन वरानने ॥४-१६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 3,
    "text": "अधर्षितानाम् शूराणाम् समरेषु अनिवर्तिनाम् ।धर्षणाम् अर्षणम् भीरु मरणात् अतिरिच्यते ॥४-१६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 4,
    "text": "सोढुम् न च समर्थो अहम् युद्ध कामस्य संयुगे ।सुग्रीवस्य च संरंभम् हीन ग्रीवस्य गर्जतम् ॥४-१६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 5,
    "text": "न च कार्यो विषादः ते राघवम् प्रति मत् कृते ।धर्मज्ञः च कृतज्ञः च कथम् पापम् करिष्यति ॥४-१६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 6,
    "text": "निवर्तस्व सह स्त्रीभिः कथम् भूयो अनुगच्छसि ।सौहृदम् दर्शितम् तावत् मयि भक्तिः त्वया कृता ॥४-१६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 7,
    "text": "प्रति योत्स्यामि अहम् गत्वा सुग्रीवम् जहि संभ्रमम् ।दर्पम् च अस्य विनेष्यामि न च प्राणैर् वियोक्ष्यते ॥४-१६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 8,
    "text": "अहम् हि अजि स्थितस्य अस्य करिष्यामि यत् ईप्सितम् ।वृक्षैः मुष्टि प्रहारैः च पीडितः प्रति यास्यति ॥४-१६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 9,
    "text": "न मे गर्वितम् आयस्तम् सहिष्यति दुरात्मवान् ।कृतम् तारे सहायत्वम् दर्शितम् सौहृदम् मयि ॥४-१६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 10,
    "text": "शापिता असि मम प्राणैः निवर्तस्व जनेन च ।अलम् जित्वा निवर्तिष्ये तम् अहम् भ्रातरम् रणे ॥४-१६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 11,
    "text": "तम् तु तारा परिष्वज्य वालिनम् प्रिय वादिनी ।चकार रुदती मन्दम् दक्षिणा सा प्रदक्षिणम् ॥४-१६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 12,
    "text": "ततः स्वस्त्ययनम् कृत्वा मंत्रवित् विजय एषिणी ।अंतःपुरम् सह स्त्रीभिः प्रविष्टा शोक मोहिता ॥४-१६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 13,
    "text": "प्रविष्टायाम् तु तारायाम् सह स्त्रीभिः स्वम् आलयम् ।नगर्या निर्ययौ क्रुद्धो महा सर्प इव श्वसन् ॥४-१६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 14,
    "text": "स निःश्वस्य महारोषो वाली परम वेगवान् ।सर्वतः चारयन् दृष्टिम् शत्रु दर्शन कांक्षया ॥४-१६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 15,
    "text": "स ददर्श ततः श्रीमान् सुग्रीवम् हेम पिङ्गलम् ।सुसंवीतम् अवष्टब्धम् दीप्यमानम् इव अनलम् ॥४-१६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 16,
    "text": "तम् स दृष्ट्वा महाबाहुः सुग्रीवम् पर्यवस्थितम् ।गाढम् परिदधे वासो वाली परम कोपिनः ॥४-१६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 17,
    "text": "स वाली गाढ संवीतो मुष्टिम् उद्यम्य वीर्यवान् ।सुग्रीवम् एव अभिमुखो ययौ योद्धुम् कृत क्षणः ॥४-१६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 18,
    "text": "श्लिष्टम् मुष्टिम् समुद्यम्य संरब्धतरम् आगतः ।सुग्रीवो अपि समुद्दिश्य वालिनम् हेम मालिनम् ॥४-१६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 19,
    "text": "तम् वाली क्रोध ताम्राक्षः सुग्रीवम् रण कोविदम् ।आपतंतम् महा वेगम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-१६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 20,
    "text": "एष मुष्टिर् महान् बद्धो गाढः सुनियत अंगुलिः ।मया वेग विमुक्तः ते प्राणान् आदाय यास्यति ॥४-१६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 21,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवः क्रुद्धो वालिनम् अब्रवीत् ।तव च एष हरन् प्राणान् मुष्टिः पततु मूर्धनि ॥४-१६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 22,
    "text": "ताडितः तेन तम् क्रुद्धः समभिक्रम्य वेगतः ।अभवत् शोणित उद्गारी सापीड इव पर्वतः ॥४-१६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 23,
    "text": "सुग्रीवेण तु निःशंकम् सालम् उत्पाट्य तेजसा ।गात्रेषु अभिहतो वाली वज्रेण इव महा गिरिः ॥४-१६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 24,
    "text": "स तु वृक्षेण निर्भग्नः साल ताडन विह्वलः ।गुरु भार भर आक्रान्ता नौः ससार्था इव सागरे ॥४-१६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 25,
    "text": "तौ भीम बल विक्रान्तौ सुपर्ण सम वेगिनौ ।प्रयुद्धौ घोर वपुषौ चन्द्र सूर्यौ इव अंबरे ॥४-१६-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 26,
    "text": "परस्परम् अमित्र घ्नौ च्छिद्र अन्वेषण तत्परौ ।ततो अवर्धत वाली तु बल वीर्य समन्वितः ॥४-१६-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 27,
    "text": "सूर्य पुत्रो महावीर्यः सुग्रीवः परिहीयत ।वालिना भग्न दर्पः तु सुग्रीवो मन्द विक्रमः ॥४-१६-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 28,
    "text": "वालिनम् प्रति सामर्षो दर्शयामास राघवम् ।वृक्षैः स शाखैः शिखरैः वज्र कोटि निभैः नखैः ॥४-१६-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 29,
    "text": "मुष्टिभिः जानुभिः पद्भिः बाहुभिः च पुनः पुनः ।तयोः युद्द्धम् अभूत् घोरम् वृत्र वासवोः इव ॥४-१६-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 30,
    "text": "तौ शोणितात्कौ युध्येताम् वानारौ वन् चारिणौ ।मेघौ इव महा शब्दैः तर्जमानौ परस्परम् ॥४-१६-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 31,
    "text": "हीयमानम् अथ अपश्यत् सुग्रीवम् वानरेश्वरम् ।प्रेक्षमाणम् दिशः च एव राघवः स मुहुर् मुहुर् ॥४-१६-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 32,
    "text": "ततो रामो महातेजा आर्तम् दृष्ट्वा हरीश्वरम् ।स शरम् वीक्षते वीरो वालिनो वध कांक्षया ॥४-१६-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 33,
    "text": "ततो धनुषि संधाय शरम् आशी विष उपमम् ।पूरयामास तत् चापम् काल चक्रम् इव अन्तकः ॥४-१६-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 34,
    "text": "तस्य ज्यातल घोषेण त्रस्ताः पत्ररथेश्वराः ।प्रदुद्रुवुर् मृगाः च एव युगांत इव मोहिताः ॥४-१६-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 35,
    "text": "मुक्तस्तु वज्र निर्घोषः प्रदीप्त अशनि संनिभः ।राघवेण महा बाणो वालि वक्षसि पातितः ॥४-१६-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 36,
    "text": "ततः तेन महातेजा वीर्य युक्तः कपीश्वरः ।वेगेन अभिहतो वाली निपपात मही तले ॥४-१६-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 37,
    "text": "इन्द्र ध्वज इव उद्धूत पौर्ण मास्याम् महीतले ।अश्वयुक् समये मासि गत सत्त्वो विचेतनः ।बाष्प संरुद्ध कण्ठस्तु वाली च आर्त स्वरः शनैः ॥४-१६-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 38,
    "text": "नरोत्तमः काल युगांतकोपमम् शरोत्तमम् कांचन रूप्यभूषितम् ।ससर्ज दीप्तम् तम् अमित्र मर्दनम् स धूममग्निम् मुखतो यथा हरः ॥४-१६-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 16,
    "shloka": 39,
    "text": "अथ उक्षितः शोणित तोय विस्रवैःसुपुष्पित अशोक इव अचलोद्गतः ।विचेतनो वासव सूनुर् आहवेप्रभ्रञ्शित इन्द्र ध्वजवत् क्षितिम् गतः ॥४-१६-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः शरेण अभिहतो रामेण रण कर्कशः ।पपात सहसा वाली निकृत्तैव पादपः ॥४-१७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 2,
    "text": "स भूमौ न्यस्त सर्वांगः तप्त कांचन भूषणः ।अपतत् देव राजस्य मुक्त रश्मिर् इव ध्वजः ॥४-१७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 3,
    "text": "अस्मिन् निपतिते भूमौ हरि ऋषाणाम् गणेश्वरे ।नष्ट चन्द्रम् इव व्योम न व्यराजत मेदिनी ॥४-१७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 4,
    "text": "भूमौ निपतितस्य अपि तस्य देहम् महात्मनः ।न श्रीर् जहाति न प्राणा न तेजो न पराक्रमः ॥४-१७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 5,
    "text": "शक्र दत्ता वरा माला कान्चनी रत्न भूषिता ।दधार हरि मुख्यस्य प्राणान् तेजः श्रियम् च सा ॥४-१७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 6,
    "text": "स तया मालया वीरो हैमया हरियूथपः ।संध्यानुगत पर्यन्तः पयोधर इव अभवत् ॥४-१७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 7,
    "text": "तस्य माला च देहः च मर्मघाती च यः शरः ।त्रिधा इव रचिता लक्ष्मीः पतितस्य अपि शोभते ॥४-१७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 8,
    "text": "तत् अस्त्रम् तस्य वीरस्य स्वर्ग मार्ग प्रभावनम् ।राम बाणासन क्षिप्तम् आवहत् परमाम् गतिम् ॥४-१७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 9,
    "text": "तम् तथा पतितम् संख्ये गत अर्चिषम् इव अनलम् ।ययातिम् इव पुण्यान्ते देव लोकात् परिच्युतम् ॥४-१७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 10,
    "text": "आदित्यम् इव कालेन युगान्ते भुवि पातितम् ।महेन्द्रम् इव दुर्धर्षम् उपेन्द्रम् इव दुस्सहम् ॥४-१७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 11,
    "text": "महेन्द्र पुत्रम् पतितम् वालिनम् हेम मालिनम् ।व्यूढ उरस्कम् महाबाहुम् दीप्तास्यम् हरि लोचनम् ॥४-१७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 12,
    "text": "लक्ष्मण अनुचरो रामो ददर्श उपससर्प च ।तम् तथा पतितम् वीरम् गत अर्चिष्मतम् इव अनलम् ॥४-१७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 13,
    "text": "बहुमान्य च तम् वीरम् वीक्षमाणम् शनैरिव ।उपयातौ महावीर्यौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ॥४-१७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 14,
    "text": "तम् दृष्ट्वा राघवम् वाली लक्ष्मणम् च महाबलम् ।अब्रवीत् परुषम् वाक्यम् प्रश्रितम् धर्म संहितम् ॥४-१७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 15,
    "text": "स भूमौ अल्पतेजोसुः निहतो नष्ट चेतनः ।अर्थ सहितया वाचा गर्वितम् रण गर्वितम् ॥४-१७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 16,
    "text": "त्वम् नराधिपतेः पुत्रः प्रथितः प्रिय दर्शनः ।पराङ्मुख वधम् कृत्वा को अत्र प्राप्तः त्वया गुणः ।यदहम् युद्ध सम्रब्धः त्वत् कृते निधनम् गतः ॥४-१७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 17,
    "text": "कुलीनः सत्त्व संपन्नः तेजस्वी चरितव्रतः ।रामः करुणवेदी च प्रजानाम् च हितेरतः ॥४-१७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 18,
    "text": "सानुक्रोशो महोत्साहः समयज्ञो दृढव्रतः ।इति एतत् सर्व भूतानि कथयन्ति यशो भुवि ॥४-१७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 19,
    "text": "दमः शमः क्षमा धर्मो धृति सत्यम् पराक्रमः ।पर्थिवानाम् गुणा राजन् दण्डः च अपकारिषु ॥४-१७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 20,
    "text": "तान् गुणान् संप्रधार्य अहम् अग्र्यम् च अभिजनम् तव ।तारया प्रतिषिद्धो अपि सुग्रीवेण समागतः ॥४-१७-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 21,
    "text": "न माम् अन्येन संरब्धम् प्रमत्तम् वेद्धुम् अर्हसि ।इति मे बुद्धिर् उत्पन्ना बभूव अदर्शने तव ॥४-१७-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 22,
    "text": "न त्वाम् विनिहत आत्मानम् धर्म ध्वजम् अधार्मिकम् ।जाने पाप समाचारम् तृणैः कूपम् इव आवृतम् ॥४-१७-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 23,
    "text": "सताम् वेष धरम् पापम् प्रच्छन्नम् इव पावकम् ।न अहम् त्वाम् अभिजानामि धर्म छद्माभि संवृतम् ॥४-१७-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 24,
    "text": "विषये वा पुरे वा ते यदा पापम् करोमि अहम् ।न च त्वाम् अवजाने अहं कस्मात् त्वम् हंसि अकिल्बिषम् ॥४-१७-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 25,
    "text": "फल मूल अशनम् नित्यम् वानरम् वन गोचरम् ।माम् इह अप्रतियुध्यन्तम् अन्येन च समागतम् ॥४-१७-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 26,
    "text": "त्वम् नराधिपतेः पुत्रः प्रतीतः प्रियदर्शनः ।लिन्गम् अपि अस्ति ते राजन् दृश्यते धर्म सम्हितम् ॥४-१७-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 27,
    "text": "कः क्षत्रिय कुलेजातः श्रुतवान् नष्टसंशयः ।धर्म लिंग प्रतिच्छन्नः क्रूरम् कर्म समाचरेत् ॥४-१७-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 28,
    "text": "राम राघव कुले जातो धर्मवान् इति विश्रुतः ।अभव्यो भव्य रूपेण किम् अर्थम् परिधावसे ॥४-१७-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 29,
    "text": "साम दानम् क्षमा धर्मः सत्यम् धृति पराक्रमौ ।पार्थिवानाम् गुणा राजन् दण्डः च अपि अपकारिषु ॥४-१७-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 30,
    "text": "वयम् वनचरा राम मृगा मूल फल अशनाः ।एषा प्रकृतिर् अस्माकम् पुरुषः त्वम् नरेश्वरः ॥४-१७-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 31,
    "text": "भूमिर् हिरण्यम् रूपम् च निग्रहे कारणानि च ।तत्र कः ते वने लोभो मदीयेषु फलेषु वा ॥४-१७-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 32,
    "text": "नयः च विनयः च उभौ निग्रह अनुग्रहौ अपि ।राज वृत्तिर् असंकीर्णा न नृपाः काम वृत्तयः ॥४-१७-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 33,
    "text": "त्वम् तु काम प्रधानः च कोपनः च अनवस्थितः ।राज वृत्तेषु संकीर्णः शरासन परायणः ॥४-१७-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 34,
    "text": "न ते अस्ति अपचितिः धर्मे न अर्थे बुद्धिर् अवस्थिता ।इन्द्रियैः काम वृत्तः सन् कृष्यसे मनुजेश्वर ॥४-१७-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 35,
    "text": "हत्वा बाणेन काकुत्स्थ माम् इह अनपराधिनम् ।किम् वक्ष्यसि सताम् मध्ये कर्म कृत्वा जुगुप्सितम् ॥४-१७-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 36,
    "text": "राजहा ब्रह्महा गोघ्नः चोरः प्राणिवधे रतः ।नास्तिकः परिवेत्ता च सर्वे निरय गामिनः ॥४-१७-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 37,
    "text": "सूचकः च कदर्यः च मित्र्घ्नो गुरुतल्पगः ।लोकं पापात्मानम् एते गच्छन्ते न अत्र संशयः ॥४-१७-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 38,
    "text": "अधार्यम् चर्म मे सद्भी रोमाणि अस्थि च वर्जितम् ।अभक्ष्याणि च मांसानि त्वत् विधैः धर्मचारिभिः ॥४-१७-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 39,
    "text": "पंच पंच नखा भक्ष्या ब्रह्म क्षत्रेण राघव ।शल्यकः श्वाविधो गोधा शशः कूर्मः च पंचमः ॥४-१७-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 40,
    "text": "चर्म च अस्थि च मे राजन् न स्पृशन्ति मनीषिणः ।अभक्ष्याणि च मांसानि सो अहम् पंच नखो हतः ॥४-१७-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 41,
    "text": "तारया वाक्यम् उक्तो अहम् सत्यम् सर्वज्ञया हितम् ।तद् अतिक्रम्य मोहेन कालस्य वशम् आगतः ॥४-१७-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 42,
    "text": "त्वया नाथेन काकुत्स्थ न सनाथा वसुंधरा ।प्रमदा शील संपूर्णा पति एव च विधर्मिणा ॥४-१७-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 43,
    "text": "शठो नैकृतिकः क्षुद्रो मिथ्या प्रश्रित मानसः ।कथम् दशरथेन त्वम् जातः पापो महात्मना ॥४-१७-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 44,
    "text": "छिन्न चारित्र्य कक्ष्येण सताम् धर्म अतिवर्तिना ।त्यक्त धर्म अंकुशेन अहम् निहतो राम हस्तिना ॥४-१७-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 45,
    "text": "अशुभम् च अपि अयुक्तम् च सताम् च एव विगर्हितम् ।वक्ष्यसे च ईदृशम् कृत्वा सद्भिः सह समागतः ॥४-१७-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 46,
    "text": "उदासीनेषु यो अस्मासु विक्रमो अयम् प्रकाशितः ।अपकारिषु ते राम न एवम् पश्यामि विक्रमम् ॥४-१७-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 47,
    "text": "दृश्यमानः तु युध्येथा मया युधि नृपात्मज ।अद्य वैवस्वतम् देवम् पश्येः त्वम् निहतो मया ॥४-१७-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 48,
    "text": "त्वया अदृश्येन तु रणे निहतो अहम् दुरासदः ।प्रसुप्तः पन्नगेन इव नरः पाप वशम् गतः ॥४-१७-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 49,
    "text": "सुग्रीव प्रिय कामेन यद् अहम् निहतः त्वया ।माम् एव यदि पूर्वम् त्वम् एतद् अर्थम् अचोदयः ।मैथिलिम् अहम् एक आह्ना तव च आनीतवान् भवेः ॥४-१७-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 50,
    "text": "राक्षसम् च दुरात्मानाम् तव भार्य अपहारिणम् ।कण्ठे बद्ध्वा प्रदद्याम् ते अनिहतम् रावणम् रणे ॥४-१७-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 51,
    "text": "न्यस्ताम् सागर तोये वा पाताले वा अपि मैथिलीम् ।आनयेयम् तव आदेशात् श्वेताम् अश्वतरीम् इव ॥४-१७-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 52,
    "text": "युक्तम् यत् प्रप्नुयात् राज्यम् सुग्रीवः स्वर् गते मयि ।अयुक्तम् यद् अधर्मेण त्वया अहम् निहतो रणे ॥४-१७-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 53,
    "text": "कामम् एवम् विधम् लोकः कालेन विनियुज्यते ।क्षमम् चेत् भवता प्राप्तम् उत्तरम् साधु चिंत्यताम् ॥४-१७-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 17,
    "shloka": 54,
    "text": "इति एवम् उक्त्वा परिशुष्क वक्त्रःशर अभिघातात् व्यथितो महात्मा ।समीक्ष्य रामम् रवि संनिकाशम्तूष्णीम् बभौ वानर राज सूनुः ॥४-१७-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 1,
    "text": "इत्युक्तः प्रश्रितं वाक्यं धर्मार्थसहितं हितम् ।परुषं वालिना रामो निहतेन विचेतसा ॥४-१८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 2,
    "text": "तं निष्प्रभम् इव आदित्यं मुक्त तोयम् इवाम्बुदम् ।उक्त वाक्यं हरि श्रेष्ठम् उपशांतम् इवानलम् ॥४-१८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 3,
    "text": "धर्मार्थगुण सम्पन्नम् हरीश्वरमनुत्तमम् ।अधिक्षिप्तस्तदा रामः पश्चात् वालिनम् अब्रवीत् ॥४-१८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 4,
    "text": "धर्मम् अर्थञ्च कामञ्च समयञ्च अपि लौकिकम् ।अविज्ञाय कथम् बाल्यात् माम् इह अद्य विगर्हसे ॥४-१८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 5,
    "text": "अपृष्ट्वा बुद्धि संपन्नान् वृद्धान् आचार्य संमतान् ।सौम्य वानर चापल्यात् त्वम् माम् वक्तुम् इह इच्छसि ॥४-१८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 6,
    "text": "इक्ष्वाकूणाम् इयम् भूमिः स शैल वन कानना ।मृग पक्षि मनुष्याणाम् निग्रह अनुग्रहेषु अपि ॥४-१८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 7,
    "text": "ताम् पालयति धर्मात्मा भरतः सत्यवान् ऋजुः ।धर्म काम अर्थ तत्त्वज्ञो निग्रह अनुग्रहे रतः ॥४-१८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 8,
    "text": "नयः च विनयः च उभौ यस्मिन् सत्यम् च सुस्थितम् ।विक्रमः च यथा दृष्टः स राजा देश कालवित् ॥४-१८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 9,
    "text": "तस्य धर्म कृत आदेशा वयम् अन्ये च पार्थिवः ।चरामो वसुधाम् कृत्स्नाम् धर्म संतानम् इच्छवः ॥४-१८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 10,
    "text": "तस्मिन् नृपति शार्दूल भरते धर्म वत्सले ।पालयति अखिलाम् पृथ्वीम् कः चरेत् धर्म विप्रियम् ॥४-१८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 11,
    "text": "ते वयम् मार्ग विभ्रष्टम् स्वधर्मे परमे स्थिताः ।भरत आज्ञाम् पुरस्कृत्य निगृह्णीमो यथा विधि ॥४-१८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 12,
    "text": "त्वम् तु संक्लिष्ट धर्मः च कर्मणा च विगर्हितः ।काम तंत्र प्रधानः च न स्थितो राज वर्त्मनि ॥४-१८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 13,
    "text": "ज्येष्ठो भ्राता पिता चैव यः च विद्याम् प्रयच्छति ।त्रयः ते पितरो ज्ञेया धर्मे च पथि वर्तिनः ॥४-१८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 14,
    "text": "यवीयान् आत्मनः पुत्रः शिष्यः च अपि गुणोदितः ।पुत्रवत् ते त्रयः चिंत्या धर्मः चैव अत्र कारणम् ॥४-१८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 15,
    "text": "सूक्ष्मः परम दुर्ज्ञेयः सताम् धर्मः प्लवंगम ।हृदिस्थः सर्व भूतानाम् आत्मा वेद शुभाशुभम् ॥४-१८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 16,
    "text": "चपलः चपलैः सार्धम् वानरैः अकृत आत्मभिः ।जात्यंध इव जात्यन्धैः मंत्रयन् द्रक्ष्यसे नु किम् ॥४-१८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 17,
    "text": "अहम् तु व्यक्तताम् अस्य वचनस्य ब्रवीमि ते ।न हि माम् केवलम् रोषात् त्वम् विगर्हितुम् अर्हसि ॥४-१८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 18,
    "text": "तत् एतत् कारणम् पश्य यत् अर्थम् त्वम् मया हतः ।भ्रातुर् वर्तसि भार्यायाम् त्यक्त्वा धर्मम् सनातनम् ॥४-१८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 19,
    "text": "अस्य त्वम् धरमाणस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ।रुमायाम् वर्तसे कामात् स्नुषायाम् पाप कर्मकृत् ॥४-१८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 20,
    "text": "तद् व्यतीतस्य ते धर्मात् काम वृत्तस्य वानर ।भ्रातृ भार्या अभिमर्शे अस्मिन् दण्डो अयम् प्रतिपादितः ॥४-१८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 21,
    "text": "न हि लोक विरुद्धस्य लोक वृत्तात् अपेयुषः ।दण्डात् अन्यत्र पश्यामि निग्रहम् हरि यूथप ॥४-१८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 22,
    "text": "न च ते मर्षये पापम् क्ष्त्रियो अहम् कुलोद्गतः ।औरसीम् भगिनीम् वा अपि भार्याम् वा अपि अनुजस्य यः ॥४-१८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 23,
    "text": "प्रचरेत नरः कामात् तस्य दण्डो वधः स्मृतः ।भरतः तु महीपालो वयम् तु आदेश वर्तिनः ॥४-१८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 24,
    "text": "त्वम् च धर्मात् अतिक्रान्तः कथम् शक्यम् उपेक्षितुम् ।गुरु धर्म व्यतिक्रान्तम् प्राज्ञो धर्मेण पालयन् ॥४-१८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 25,
    "text": "भरतः काम युक्तानाम् निग्रहे पर्यवस्थितः ।वयम् तु भरत आदेशम् विधिम् कृत्वा हरीश्वर ।त्वत् विधान् भिन्न मर्यादान् निग्रहीतुम् व्यवस्थिताः ॥४-१८-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 26,
    "text": "सुग्रीवेण च मे सख्यम् लक्ष्मणेन यथा तथा ।दार राज्य निमित्तम् च निःश्रेयसकरः स मे ॥४-१८-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 27,
    "text": "प्रतिज्ञा च मया दत्ता तदा वानर संनिधौ ।प्रतिज्ञा च कथम् शक्या मत् विधेन अनवेक्षितुम् ॥४-१८-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 28,
    "text": "तत् एभिः कारणैः सर्वैर् महद्भिः धर्म संहितैः ।शासनम् तव यत् युक्तम् तत् भवान् अनुमन्यताम् ॥४-१८-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 29,
    "text": "सर्वथा धर्म इति एव द्रष्टव्यः तव निग्रहः ।वयस्यस्य उपकर्तव्यम् धर्मम् एव अनुपश्यता ॥४-१८-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 30,
    "text": "शक्यम् त्वया अपि तत् कार्यम् धर्मम् एव अनुवर्तता ।श्रूयते मनुना गीतौ श्लोकौ चारित्र वत्सलौ।गृहीतौ धर्म कुशलैः तथा तत् चरितम् मयाअ ॥४-१८-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 31,
    "text": "राजभिः धृत दण्डाः च कृत्वा पापानि मानवाः ।निर्मलाः स्वर्गम् आयान्ति सन्तः सुकृतिनो यथा ॥४-१८-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 32,
    "text": "शसनात् वा अपि मोक्षात् वा स्तेनः पापात् प्रमुच्यते ।राजा तु अशासन् पापस्य तद् आप्नोति किल्बिषम् ॥४-१८-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 33,
    "text": "आर्येण मम मान्धात्रा व्यसनम् घोरम् ईप्सितम् ।श्रमणेन कृते पापे यथा पापम् कृतम् त्वया ॥४-१८-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 34,
    "text": "अन्यैः अपि कृतम् पापम् प्रमत्तैः वसुधा अधिपैः ।प्रायश्चित्तम् च कुर्वन्ति तेन तत् शाम्यते रजः ॥४-१८-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 35,
    "text": "तत् अलम् परितापेन धर्मतः परिकल्पितः ।वधो वानरशार्दूल न वयम् स्व वशे स्थिताः ॥४-१८-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 36,
    "text": "श्रुणु च अपि अपरम् भूयः कारणम् हरिपुंगव ।तत् श्रुत्वा हि महत् वीर न मन्युम् कर्तुम् अर्हसि ॥४-१८-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 37,
    "text": "न मे तत्र मनस्तापो न मन्युः हरिपुंगव ।वागुराभिः च पाशैः च कूटैः च विविधैः नराः ॥४-१८-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 38,
    "text": "प्रतिच्छन्नाः च दृश्याः च गृह्णन्ति सुबहून् मृगान् ।प्रधावितान् वा वित्रस्तान् विस्रब्धान् अतिविष्ठितान् ॥४-१८-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 39,
    "text": "प्रमत्तान् अप्रमत्तान् वा नरा माम्स अशिनो भृशम् ।विध्यन्ति विमुखाम् च अपि न च दोषो अत्र विद्यते ॥४-१८-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 40,
    "text": "यान्ति राजर्षयः च अत्र मृगयाम् धर्म कोविदाः ।तस्मात् त्वम् निहतो युद्धे मया बाणेन वानर ।अयुध्यन् प्रतियुध्यन् वा यस्मात् शाखा मृगो हि असि ॥४-१८-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 41,
    "text": "दुर्लभस्य च धर्मस्य जीवितस्य शुभस्य च ।राजानो वानरश्रेष्ठ प्रदातारो न सम्शयः ॥४-१८-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 42,
    "text": "तान् न हिंस्यात् न च आक्रोशेन् न आक्षिपेन् न अप्रियम् वदेत् ।देवा मानुष रूपेण चरन्ति एते मही तले ॥४-१८-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 43,
    "text": "त्वम् तु धर्मम् अविज्ञाय केवलम् रोषम् आस्थितः ।विदूषयसि माम् धर्मे पितृ पैतामहे स्थितम् ॥४-१८-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 44,
    "text": "एवम् उक्तः तु रामेण वाली प्रव्यथितो भृशम् ।न दोषम् राघवे दध्यौ धर्मे अधिगत निश्चयः ॥४-१८-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 45,
    "text": "प्रत्युवाच ततो रामम् प्रांजलिर् वानरेश्वरः ।यत् त्वम् आत्थ नरश्रेष्ठ तत् थथा एव न अत्र संशयः ॥४-१८-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 46,
    "text": "प्रतिवक्तुम् प्रकृष्टे हि न अपकृष्टः तु शक्नुयात् ।यत् अयुक्तम् मया पूर्वम् प्रमादात् वाक्यम् अप्रियम् ॥४-१८-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 47,
    "text": "तत्र अपि खलु माम् दोषम् कर्तुम् न अर्हसि राघव ।त्वम् हि दृष्टार्थ तत्त्वज्ञः प्रजानाम् च हिते रतः ।कार्य कारण सिद्धौ च प्रसन्ना बुद्धिः अव्यया ॥४-१८-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 48,
    "text": "माम् अपि अवगतम् धर्मात् व्यतिक्रान्त पुरस्कृतम् ।धर्म संहितया वाचा धर्मज्ञ परिपालय ॥४-१८-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 49,
    "text": "बाष्प संरुद्ध कण्ठः तु वाली स आर्त रवः शनैः ।उवाच रामम् संप्रेक्ष्य पंकलग्न इव द्विपः ॥४-१८-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 50,
    "text": "न च आत्मानम् अहम् शोचे न ताराम् न अपि बान्धवान् ।यथा पुत्रम् गुणश्रेष्ठम् अंगदम् कनकांगदम् ॥४-१८-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 51,
    "text": "स मम अदर्शनात् दीनो बाल्यात् प्रभृति लालितः ।तटाक इव पीतांबुः उपशोषम् गमिष्यति ॥४-१८-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 52,
    "text": "बालः च अकृतबुद्धिः च एक पुत्रः च मे प्रियः ।तारेयो राम भवता रक्षणीयो महाबलः ॥४-१८-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 53,
    "text": "सुग्रीवे च अंगदे चैव विधत्स्व मतिम् उत्तमाम् ।त्वम् हि गोप्ता च शास्ता च कार्याकार्य विधौ स्थितः ॥४-१८-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 54,
    "text": "या ते नरपते वृत्तिः भरते लक्ष्मणे च या ।सुग्रीवे च अंगदे राजन् ताम् चिंतयितुम् अर्हसि ॥४-१८-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 55,
    "text": "मत् दोष कृत दोषाम् ताम् यथा ताराम् तपस्विनीम् ।सुग्रीवो न अवमन्येत तथा अवस्थातुम् अर्हसि ॥४-१८-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 56,
    "text": "त्वया हि अनुगृहीतेन शक्यम् राज्यम् उपासितुम् ।त्वत् वशे वर्तमानेन तव चित्त अनुवर्तिना ॥४-१८-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 57,
    "text": "शक्यम् दिवम् च आर्जयितुम् वसुधाम् च अपि शासितुम् ।त्वतः अहम् वधम् आकांक्षयन् वार्यमाणो अपि तारया ॥४-१८-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 58,
    "text": "सुग्रीवेण सह भ्राता द्वन्द्व युद्धम् उपागतम् ।इति उक्त्वा वानरो रामम् विरराम हरीश्वरः ॥४-१८-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 59,
    "text": "स तम् आश्वासयत् रामो वालिनम् व्यक्त दर्शनम् ।साधु सम्मतया वाचा धर्म तत्त्वार्त्ध युक्तया ॥४-१८-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 60,
    "text": "न संतापः त्वया कार्यम् एतत् अर्थम् प्लवंगम ।न वयम् भवता चिंत्या न अपि आत्मा हरिसत्तम ।वयम् भवत् विशेषेण धर्मतः कृत निश्चयाः ॥४-१८-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 61,
    "text": "दण्ड्ये यः पातयेत् दण्डम् दण्ड्यो यः च अपि दण्ड्यते ।कार्य कारण सिद्धार्थौ उभौ तौ न अवसीदतः ॥४-१८-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 62,
    "text": "तत् भवान् दण्ड सम्योगात् अस्मात् विगत कल्मषः ।गतः स्वाम् प्रकृतिम् धर्म्याम् धर्म दिष्टेन वर्त्मना ॥४-१८-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 63,
    "text": "त्यज शोकम् च मोहम् च भयम् च हृदये स्थितम् ।त्वया विधानम् हर्यग्र्य न शक्यम् अतिवर्तितुम् ॥४-१८-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 64,
    "text": "यथा त्वयि अंगदो नित्यम् वर्तते वानरेश्वरः ।तथा वर्तते सुग्रीवो मयि च अपि न संशयः ॥४-१८-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 65,
    "text": "स तस्य वाक्यम् मधुरम् महात्मनःसमाहितम् धर्म पथानुवर्तिनः ।निशम्य रामस्य रणावमर्दिनोवचः सुयुक्तम् निजगाद वानरः ॥४-१८-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 18,
    "shloka": 66,
    "text": "शराभितप्तेन विचेतसा मयाप्रदूषितः त्वम् यद् अजानता विभो ।इदम् महेन्द्रोपम भीम विक्रमप्रसादितः त्वम् क्षम मे नरेश्वर ॥४-१८-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 1,
    "text": "स वानर महाराजः शयानः शर पीडितः ।प्रत्युक्तो हेतुमद् वाक्यैः न उत्तरम् प्रत्यपद्यत ॥४-१९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 2,
    "text": "अश्मभिः परिभिन्न अंगः पादपैर् आहतो भृशम् ।राम बाणेन च आक्रान्तो जीवित अंते मुमोह सः ॥४-१९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 3,
    "text": "तम् भार्या बाण मोक्षेण राम दत्तेन संयुगे ।हतम् प्लवग शार्दूलम् तारा शुश्राव वालिनम् ॥४-१९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 4,
    "text": "सा सपुत्र अप्रियम् श्रुत्वा वधम् भर्तुः सुदारुणम् ।निष्पपात भृशम् तस्मात् उद्विग्ना गिरि कंदरात् ॥४-१९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 5,
    "text": "ये ते अंगद परीवारा वानरा हि महाबलाः ।ते सकार्मुकम् आलोक्य रामम् त्रस्ताः प्रदुद्रुवुः ॥४-१९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 6,
    "text": "सा ददर्श ततः त्रस्तान् हरीन् आपततो द्रुतम् ।यूथाद् इव परिभ्रष्टान् मृगान् निहत यूथपान् ॥४-१९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 7,
    "text": "तान् उवाच समासाद्य दुःखितान् दुःखिता सती ।राम वित्रासितान् सर्वान् अनुबद्धान् इव इषुभिः ॥४-१९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 8,
    "text": "वानरा राज सिंहस्य यस्य यूयम् पुरः सराः ।तम् विहाय सुवित्रस्ताः कस्माद् द्रवत दुर्गताः ॥४-१९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 9,
    "text": "राज्य हेतोः स चेत् भ्राता भ्रात्रा कॄरेण पातितः ।रामेण प्रसृतैः दूरात् मार्गणैः दूर पातिभिः ॥४-१९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 10,
    "text": "कपि पत्न्या वचः श्रुत्वा कपयः काम रूपिणः ।प्राप्त कालम् अविश्लिष्टम् ऊचुर् वचनम् अंगनाम् ॥४-१९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 11,
    "text": "जीवपुत्रे निवर्तस्व पुत्रम् रक्षस्व च अन्दगम् ।अंतको राम रूपेण हत्वा नयति वालिनम् ॥४-१९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 12,
    "text": "क्षिप्तान् वृक्षान् समाविध्य विपुलाः च शिलाः तथा ।वाली वज्र समैर् बाणैर् वज्रेण इव निपातितः ॥४-१९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 13,
    "text": "अभिभूतम् इदम् सर्वम् विद्रुतम् वानरम् बलम् ।अस्मिन् प्लवग शार्दूले हते शक्र सम प्रभे ॥४-१९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 14,
    "text": "रक्ष्यताम् नगरम् शूरैर् अंगदः च अभिषिच्यताम् ।पदस्थम् वालिनः पुत्रम् भजिष्यन्ति प्लवंगमाः ॥४-१९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 15,
    "text": "अथवा अरुचितम् स्थानम् इह ते रुचिरानने ।आविशन्ति हि दुर्गाणि क्षिप्रम् अद्य एव वानराः ॥४-१९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 16,
    "text": "अभार्याः सह भार्याः च सन्ति अत्र वन चारिणः ।लुब्धेभ्यो विप्रलब्धेयः तेभ्यो नः सुमहद् भयम् ॥४-१९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 17,
    "text": "अल्पांतर गतानाम् तु श्रुत्वा वचनम् अंगना ।आत्मनः प्रतिरूपम् सा बभाषे चारु हासिनी ॥४-१९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 18,
    "text": "पुत्रेण मम किम् कार्यम् किम् राज्येन किम् आत्मना ।कपि सिम्हे महा भागे तस्मिन् भर्तरि नश्यति ॥४-१९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 19,
    "text": "पाद मूलम् गमिष्यामि तस्य एव अहम् महात्मनः ।यो असौ राम प्रयुक्तेन शरेण विनिपातितः ॥४-१९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 20,
    "text": "एवम् उक्त्वा प्रदुद्राव रुदती शोक मूर्च्छिता ।शिरः च उरः च बाहुभ्याम् दुःखेन समभिघ्नती ॥४-१९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 21,
    "text": "सा व्रजन्ती ददर्श अथ पतिम् निपतितम् भुवि ।हन्तारम् दानव इन्द्राणाम् समरेषु अनिवर्तिनाम् ॥४-१९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 22,
    "text": "क्षेप्तारम् पर्वत इन्द्राणाम् वज्राणाम् इव वासवम् ।महावात समाविष्टम् महामेघ औघ निःस्वनम् ॥४-१९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 23,
    "text": "शक्रतुल्य पराक्रांतम् वृष्ट्वा इव उपरतम् घनम् ।नर्दन्तम् नर्दताम् भीमम् शूरम् शूरेण पातितम् ।शार्दूलेन आमिषस्य अर्थे मृग राजम् इव आहतम् ॥४-१९-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 24,
    "text": "अर्चितम् सर्व लोकस्य सपताकम् सवेदिकम् ।नाग हेतोः सुपर्णेन चैत्यम् उन्मथितम् यथा ॥४-१९-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 25,
    "text": "अवष्टभ्य अवतिष्ठंतम् ददर्श धनुर् ऊर्जितम् ।रामम् रामानुजम् चैव भर्तुः चैव तथा अनुजम् ॥४-१९-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 26,
    "text": "तान् अतीत्य समासाद्य भर्तारम् निहतम् रणे ।समीक्ष्य व्यथिता भूमौ संभ्रांता निपपात ह ॥४-१९-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 27,
    "text": "सुप्ता इव पुनर् उत्थाय आर्य पुत्र इति वादिनी ।रुरोद सा पतिम् दृष्ट्वा सम्वीतम् मृत्यु दामभिः ॥४-१९-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 19,
    "shloka": 28,
    "text": "ताम् अवेक्ष्य तु सुग्रीवः क्रोशन्तीम् कुररीम् इव ।विषादम् अगमत् कष्टम् दृष्ट्वा च अंगदम् आगतम् ॥४-१९-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 1,
    "text": "राम चाप विसृष्टेन शरेण अंतकरेण तम् ।दृष्ट्वा विनिहतम् भूमौ तारा ताराधिप आनना ॥४-२०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 2,
    "text": "सा समासाद्य भर्तारम् पर्यष्वजत भामिनी ।इषुणा अभिहतम् दृष्ट्वा वालिनम् कुंजरोपमम् ॥४-२०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 3,
    "text": "वानरम् पर्वत इन्द्र आभम् शोक संतप्त मानसा ।तारा तरुम् इव उन्मूलम् पर्यदेवयत् आतुरा ॥४-२०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 4,
    "text": "रणे दारुण विक्रान्त प्रवीर प्लवताम् वर ।किम् इदीनाम् पुरो भागाम् अद्य त्वम् न अभिभाषसे ॥४-२०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 5,
    "text": "उत्तिष्ठ हरि शार्दूल भजस्व शयन उत्तमम् ।न एवम् विधाः शेरते हि भूमौ नृपति सत्तमाः ॥४-२०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 6,
    "text": "अतीव खलु ते कांता वसुधा वसुधाधिप ।गत असुर् अपि ताम् गात्रैः माम् विहाय निषेवसे ॥४-२०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 7,
    "text": "व्यक्तम् अद्य त्वया वीर धर्मतः संप्रवर्तता ।किष्किंधा इव पुरी रम्या स्वर्ग मार्गे विनिर्मिता ॥४-२०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 8,
    "text": "यानि अस्माभिः त्वया सार्धम् वनेषु मधु गंधिषु ।विहृतानि त्वया काले तेषाम् उपरमः कृतः ॥४-२०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 9,
    "text": "निरानंदा निराशा अहम् निमग्ना शोक सागरे ।त्वयि पंचत्वम् आपन्ने महायूथप यूथपे ॥४-२०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 10,
    "text": "हृदयम् सुस्थिरम् मह्यम् दृष्ट्वा विनिहतम् भुवि ।यन् न शोक अभिसंतप्तम् स्फुटते अद्य सहस्रधा ॥४-२०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 11,
    "text": "सुग्रीवस्य त्वया भार्या हृता स च विवासितः ।यत् तत् तस्य त्वया व्युष्टिः प्राप्ता इयम् प्लवगाधिप ॥४-२०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 12,
    "text": "निःश्रेयस परा मोहात् त्वया च अहम् विगर्हिता ।या एषा अब्रुवम् हितम् वाक्यम् वानरेन्द्र हित एषिणी ॥४-२०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 13,
    "text": "रूप यौवन दृप्तानाम् दक्षिणानाम् च मानद ।नूनम् अप्सरसाम् आर्य चित्तानि प्रमथिष्यसि ॥४-२०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 14,
    "text": "कालो निःसंशयो नूनम् जीवित अंतकरः तव ।बलात् येन अवपन्नो असि सुग्रीवस्य अवशो वशम् ॥४-२०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 15,
    "text": "अस्थाने वालिनम् हत्वा युध्यमानम् परेण च ।न संतप्यति काकुत्स्थः कृत्वा सुगर्हितम् ॥४-२०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 16,
    "text": "वैधव्यम् शोक संतापम् कृपणम् अकृपणा सती ।अदुह्ख उपचिता पूर्वम् वर्तयिष्यामि अनाथवत् ॥४-२०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 17,
    "text": "लालितः च अंगदो वीरः सुकुमारः सुखोचितः ।वत्स्यते काम् अवस्थाम् मे पितृव्ये क्रोध मूर्च्छिते ॥४-२०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 18,
    "text": "कुरुष्व पितरम् पुत्र सुदृष्टम् धर्म वत्सलम् ।दुर्लभम् दर्शनम् तस्य तव वत्स भविष्यति ॥४-२०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 19,
    "text": "समाश्वासय पुत्रम् त्वम् संदेशम् संदिशस्व मे ।मूर्ध्नि च एनम् समाघ्राय प्रवासम् प्रस्थितो हि असि ॥४-२०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 20,
    "text": "रामेण हि महत् कर्म कृतम् त्वाम् अभिनिघ्नता ।आनृण्यम् तु गतम् तस्य सुग्रीवस्य प्रतिश्रवे ॥४-२०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 21,
    "text": "सकामो भव सुग्रीव रुमाम् त्वम् प्रतिपत्स्यसे ।भुंक्ष्व राज्यम् अनुद्विग्नः शस्तो भ्राता रिपुः तव ॥४-२०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 22,
    "text": "किम् माम् एवम् प्रलपतीम् प्रियाम् त्वम् न अभिभाषसे ।इमाः पश्य वरा बह्वयः भार्याः ते वानरेश्वर ॥४-२०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 23,
    "text": "तस्या विलपितम् श्रुत्वा वानर्यः सर्वतः च ताः ।परिगृह्य अंगदम् दीना दुह्ख आर्ताः परिचुक्रुशुः ॥४-२०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 24,
    "text": "किम् अंगदम् स अंगद वीर बाहोविहाय यातो असि अद्य चिरम् प्रवासम् ।न युक्तम् एवम् गुण संनिकृष्टम्विहाय पुत्रम् प्रिय पुत्रम् प्रिय चारु वेषम् ॥४-२०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 25,
    "text": "यदि अप्रियम् किंचिद् असंप्रधार्यकृतम् मया स्यात् तव दीर्घ बाहो ।क्षमस्व मे तत् हरि वम्श नाथव्रजामि मूर्ध्ना तव वीर पादौ ॥४-२०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 20,
    "shloka": 26,
    "text": "तथा तु तारा करुणम् रुदंतीभर्तुः समीपे सह वानरीभिः ।व्यवस्यत प्रायम् अनिन्द्य वर्णाउपोपवेष्टुम् भुवि यत्र वाली ॥४-२०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 1,
    "text": "ततो निपतिताम् ताराम् च्युताम् ताराम् इव अंबरात् ।शनैः आश्वासयामास हनूमान् हरि यूथपः ॥४-२१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 2,
    "text": "गुण दोष कृतम् जंतुः स्वकर्म फल हेतुकम् ।अव्यग्रः तद् अवाप्नोति सर्वम् प्रेत्य शुभ अशुभम् ॥४-२१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 3,
    "text": "शोच्या शोचसि कम् शोच्यम् दीनम् दीना अनुकंपसे ।कः च कस्य अनुशोच्यो अस्ति देहे अस्मिन् बुद्बुद उपमे ॥४-२१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 4,
    "text": "अंगदः तु कुमारो अयम् द्रष्टव्यो जीव पुत्रया ।आयत्या च विधेयानि समर्थानि अस्य चिन्तय ॥४-२१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 5,
    "text": "जानासि अनियताम् एवम् भूतानाम् आगतिम् गतिम् ।तस्मात् शुभम् हि कर्तव्यम् पण्डितेन इह लौकिकम् ॥४-२१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 6,
    "text": "यस्मिन् हरि सहस्राणि शतानि नियुतानि च ।वर्तयन्ति कृत आशानि सो अयम् दिष्टांतम् आगतः ॥४-२१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 7,
    "text": "यद् अयम् न्याय दृष्ट अर्थः साम दान क्षमा परः ।गतो धर्म जिताम् भूमिम् न एनम् शोचितुम् अर्हसि ॥४-२१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 8,
    "text": "सर्वे च हरि शार्दूलाः पुत्रः च अयम् तव अंगदः ।हरि ऋक्ष पति राज्यम् च त्वत् सनाथम् अनिन्दिते ॥४-२१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 9,
    "text": "तौ इमौ शोक संतप्तौ शनैः प्रेरय भामिनि ।त्वया परिगृहीतो अयम् अंगदः शास्तु मेदिनीम् ॥४-२१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 10,
    "text": "संततिः च यथा दृष्टा कृत्यम् यत् च अपि सांप्रतम् ।राज्ञः तत् क्रियताम् सर्वम् एष कालस्य निश्चयः ॥४-२१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 11,
    "text": "संस्कार्यो हरि राजः तु अंगदः च अभिषिच्यताम् ।सिंहासन गतम् पुत्रम् पश्यन्ती शान्तिम् एष्यसि ॥४-२१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 12,
    "text": "सा तस्य वचनम् श्रुत्वा भर्तृ व्यसन पीडिता ।अब्रवीत् उत्तरम् तारा हनूमन्तम् अवस्थितम् ॥४-२१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 13,
    "text": "अंगद प्रतिरूपाणाम् पुत्राणाम् एकतः शतम् ।हतस्य अपि अस्य वीरस्य गात्र संश्लेषणम् वरम् ॥४-२१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 14,
    "text": "न च अहम् हरि राज्यस्य प्रभवामि अंगदस्य वा ।पितृव्यः तस्य सुग्रीवः सर्व कार्येषुइ अनंतरः ॥४-२१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 15,
    "text": "न हि एषा बुद्धिः आस्थेया हनूमन् अंगदम् प्रति ।पिता हि बंधुः पुत्रस्य न माता हरि सत्तम ॥४-२१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 21,
    "shloka": 16,
    "text": "न हि मम हरि राज संश्रयात्क्षमतरम् अस्ति परत्र च इह वा ।अभिमुख हत वीर सेवितम्शयनम् इदम् मम सेवितुम् क्षमम् ॥४-२१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 1,
    "text": "वीक्षमाणः तु मंदासुः सर्वतो मंदम् उच्छ्वसन् ।आदौ एव तु सुग्रीवम् ददर्श अनुजम् अग्रतः ॥४-२२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 2,
    "text": "तम् प्राप्त विजयम् वाली सुग्रीवम् प्लवग ईश्वरम् ।आभाष्य व्यक्तया वाचा सस्नेहम् इदम् अब्रवीत् ॥४-२२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 3,
    "text": "सुग्रीव दोषेण न माम् गन्तुम् अर्हसि किल्बिषात् ।कृष्यमाणम् भविष्येण बुद्धि मोहेन माम् बलात् ॥४-२२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 4,
    "text": "युगपद् विहितम् तात न मन्ये सुखम् अवयोः ।सौहार्दम् भ्रातृ युक्तम् हि तद् इदम् जातम् अन्यथा ॥४-२२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 5,
    "text": "प्रतिपद्य त्वम् अद्य एव राज्यम् एषाम् वन ओकसाम् ।माम् अपि अद्य एव गच्छंतम् विद्धि वैवस्वत क्षयम् ॥४-२२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 6,
    "text": "जीवितम् च हि राज्यम् च श्रियम् च विपुलाम् इमाम् ।प्रजहामि एष वै तूर्णम् अहम् च अगर्हितम् यशः ॥४-२२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 7,
    "text": "अस्याम् त्वम् अहम् अवस्थायाम् वीर वक्ष्यामि यद् वचः ।यदि अपि असुकरम् राजन् कर्तुम् एव तद् अर्हसि ॥४-२२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 8,
    "text": "सुखार्हम् सुख संवृद्धम् बालम् एनम् अबालिशम् ।बाष्प पूर्ण मुखम् पश्य भूमौ पतितम् अंगदम् ॥४-२२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 9,
    "text": "मम प्राणैः प्रियतरम् पुत्रम् पुत्रम् इव औरसम् ।मया हीनम् अहीनार्थम् सर्वतः परिपालय ॥४-२२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 10,
    "text": "त्वम् अपि अस्य पिता दाता च परित्राता च सर्वतः ।भयेषु अभयदः चैव यथा अहम् प्लवगेश्वर ॥४-२२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 11,
    "text": "एष तारात्मजः श्रीमान् त्वया तुल्य पराक्रमः ।रक्षसाम् च वधे तेषाम् अग्रतः ते भविष्यति ॥४-२२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 12,
    "text": "अनुरूपाणि कर्माणि विक्रम्य बलवान् रणे ।करिष्यति एष तारेयः तरस्वी तरुणो अंगदः ॥४-२२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 13,
    "text": "सुषेण दुहिता च इयम् अर्थ सूक्ष्म विनिश्चये ।औत्पातिके च विविधे सर्वतः परिनिष्ठिता ॥४-२२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 14,
    "text": "यद् एष साधु इति ब्रूयात् कार्यम् तन् मुक्त संशयम् ।न हि तारा मतम् किंचित् अन्यथा परिवर्तते ॥४-२२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 15,
    "text": "राघवस्य च ते कार्यम् कर्तव्यम् अविशंकया ।स्यात् अधर्मो हि अकरणे त्वाम् च हिंस्यात् अमानितः ॥४-२२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 16,
    "text": "इमाम् च मालाम् आधत्स्व दिव्याम् सुग्रीव कांचनीम् ।उदारा श्रीः स्थिता हि अस्याम् संप्रजह्यात् मृते मयि ॥४-२२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 17,
    "text": "इति एवम् उक्तः सुग्रीवो वालिना भ्रातृ सौहृदात् ।हर्षम् त्यक्त्वा पुनर् दीनो ग्रह ग्रस्त इव उडु राट् ॥४-२२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 18,
    "text": "तत् वालि वचनात् शान्तः कुर्वन् युक्तम् अतंद्रितः ।जग्राह सो अभ्यनुज्ञातो मालाम् ताम् चैव कांचनीम् ॥४-२२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 19,
    "text": "ताम् मालाम् कांचनीम् दत्त्वा वाली दृष्ट्वा आत्मजम् स्थितम् ।संसिद्धः प्रेत्य भावाय स्नेहात् अंगदम् अब्रवीत् ॥४-२२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 20,
    "text": "देश कालौ भजस्व अद्य क्षममाणः प्रिय अप्रिये ।सुख दुःख सहः काले सुग्रीव वशगो भव ॥४-२२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 21,
    "text": "यथा हि त्वम् महाबाहो लालितः सततम् मया ।न तथा वर्तमानम् त्वाम् सुग्रीवो बहु मन्यते ॥४-२२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 22,
    "text": "ना अस्य अमित्रैः गतम् गच्छेः मा शत्रुभिः अरिंदम ।भर्तुः अर्थ परो दान्तः सुग्रीव वशगो भव ॥४-२२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 23,
    "text": "न च अतिप्रणयः कार्यः कर्तव्यो अप्रणयः च ते ।उभयम् हि महादोषम् तस्मात् अंतर दृक् भव ॥४-२२-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 24,
    "text": "इति उक्त्वा अथ विवृत्त अक्षः शर संपीडितो भृशम् ।विवृतैः दशनैः भीमैः बभूव उत्क्रान्त जीवितः ॥४-२२-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 25,
    "text": "ततो विचुक्रुशुर् तत्र वानरा हत यूथपाः ।परिदेवयमानाः ते सर्वे प्लवग सत्तमाः ॥४-२२-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 26,
    "text": "किष्किन्धा हि अथ शून्या च स्वर् गते वानरेश्वरे ।उद्यानानि च शून्यानि पर्वताः कानानि च ॥४-२२-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 27,
    "text": "हते प्लवग शार्दूले निष् प्रभा वानराः कृताः ।यस्य वेगेन महता काननानि वनानि च ॥४-२२-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 28,
    "text": "पुष्प ओघेण अनुबद्धन्ते करिष्यति तत् अद्य कहः ।येन दत्तम् महत् युद्धम् गन्धर्वस्य महात्मनः ॥४-२२-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 29,
    "text": "गोलभस्य महाबाहुः दश वर्षाणि पंच च ।न एव रात्रौ न दिवसे तत् युद्धम् उपशाम्यति ॥४-२२-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 30,
    "text": "ततः षोडशमे वर्षे गोलभो विनिपातितः ।तम् हत्वा दुर्विनीतिम् तु वाली दंष्ट्र करालवान् ।सर्वा अभयम् करः अस्माकम् कथम् एष निपातितः ॥४-२२-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 31,
    "text": "हते तु वीरे प्लवगाधिपे तदाप्लवंगमाः तत्र न शर्म लेभिरे ।वने चराः सिंह युते महावनेयथा हि गावो निहते गवाम् पतौ ॥४-२२-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 22,
    "shloka": 32,
    "text": "ततः तु तारा व्यसन अर्णव प्लुतामृतस्या भर्तुर् वदनम् समीक्ष्य सा ।जगाम भूमिम् परिरभ्य वालिनम्महा द्रुमम् छिन्नम् इव आश्रिता लता ॥४-२२-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः समुपजिघ्रंती कपि राजस्य तत् मुखम् ।पतिम् लोकश्रुता तारा मृतम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-२३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 2,
    "text": "शेषे त्वम् विषमे दुःखम् अकृत्वा वचनम् मम ।उपल उपचिते वीर सुदुःखे वसुधा तले ॥४-२३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 3,
    "text": "मत्तः प्रियतरा नूनम् वानरेन्द्र मही तव ।शेषे हि ताम् परिष्वज्य माम् च न प्रतिभाषसे ॥४-२३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 4,
    "text": "सुग्रीवस्य वशम् प्राप्तो विधिः एष भवत्य अहो ।सुग्रीव एव विक्रांतो वीर साहसिक प्रिय ॥४-२३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 5,
    "text": "ऋक्ष वानर मुख्याः त्वाम् बलिनम् पर्युपासते ।तेषाम् विलपितम् कृच्छ्रम् अंगदस्य च शोचतः ॥४-२३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 6,
    "text": "मम च इमा गिरः श्रुत्वा किम् त्वम् न प्रतिबुध्यसे ।इदम् तत् वीर शयनम् तत्र शेषे हतो युधि ॥४-२३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 7,
    "text": "शायिता निहता यत्र त्वया एव रिपवः पुरा ।विशुद्ध सत्त्व अभिजन प्रिययुद्ध मम प्रिय ॥४-२३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 8,
    "text": "माम् अनाथाम् विहाय एकाम् गतः त्वम् असि मानद ।शूराय न प्रदातव्या कन्या खलु विपश्चिता ॥४-२३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 9,
    "text": "शूर भार्याम् हताम् पश्य सद्यो माम् विधवाम् कृताम् ।अवभग्नः च मे मानो भग्ना मे शाश्वती गतिः ॥४-२३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 10,
    "text": "अगाधे च निमग्ना अस्मि विपुले शोक सागरे ।अश्म सारमयम् नूनम् इदम् मे हृदयम् दृढम् ॥४-२३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 11,
    "text": "भर्तारम् निहतम् दृष्ट्वा यत् न अद्य शतधा गतम् ।सुहृत् चैव हि भर्ता च प्रकृत्या च मम प्रियः ॥४-२३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 12,
    "text": "प्रहारे च पराक्रान्तः शूरः पंचत्वम् आगतः ।पति हीना तु या नारी कामम् भवतु पुत्रिणी ॥४-२३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 13,
    "text": "धन धान्य समृद्धा अपि विधवा इति उच्यते जनैः ।स्व गात्र प्रभवे वीर शेषे रुधिर मण्डले ॥४-२३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 14,
    "text": "कृमि राग परिस्तोमे स्वकीये शयने यथा ।रेणु शोणित संवीतम् गात्रम् तव समंततः ॥४-२३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 15,
    "text": "परिरब्धुम् न शक्नोमि भुजाभ्याम् प्लवगर्षभ ।कृत कृत्यो अद्य सुग्रीवो वैरे अस्मिन् अतिदारुणे ॥४-२३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 16,
    "text": "यस्य राम विमुक्तेन हृतम् एक इषुणा भयम् ।शरेण हृदि लग्नेन गात्र संस्पर्शने तव ॥४-२३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 17,
    "text": "वार्यामि त्वाम् निरीक्षन्ती त्वयि पंचत्वम् आगते ।उद्बबर्ह शरम् नीलः तस्य गात्र गतम् तदा ॥४-२३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 18,
    "text": "गिरि गह्वर संलीनम् दीप्तम् आशी विषम् यथा ।तस्य निष्कृष्यमाणस्य बाणस्य च बभौ द्युतिः ॥४-२३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 19,
    "text": "अस्त मस्तक संरुद्धो रश्मिः दिनकरात् इव ।पेतुः क्षतज धाराः तु व्रणेभ्यः तस्य सर्वशः ॥४-२३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 20,
    "text": "ताम्र गैरिक संपृक्ता धारा इव धरा धरात् ।अवकीर्णम् विमार्जन्ती भर्तारम् रण रेणुना ॥४-२३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 21,
    "text": "अस्रैः नयनजैः शूरम् सिषेच अस्त्र समाहतम् ।रुधिरोक्षित सर्वान्गम् दृष्ट्वा विनिहतम् पतिम् ॥४-२३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 22,
    "text": "उवाच तारा पिंगाक्षम् पुत्रम् अंगदम् अंगना ।अवस्थाम् पश्चिमाम् पश्य पितुः पुत्र सुदारुणाम् ॥४-२३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 23,
    "text": "संप्रसक्तस्य वैरस्य गतो अन्तः पाप कर्मणा ।बाल सूर्योज्ज्वल तनुम् प्रयातम् यम सादनम् ॥४-२३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 24,
    "text": "अभिवादय राजानम् पितरम् पुत्र मानदम् ।एवम् उक्तः समुत्थाय जग्राह चरणौ पितुः ॥४-२३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 25,
    "text": "भुजाभ्याम् पीन वृताभ्याम् अंगदो अहम् इति ब्रुवन् ।अभिवादयमानम् त्वाम् अंगदम् त्वम् यथा पुरा ॥४-२३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 26,
    "text": "दीर्घ आयुर् भव पुत्र इति किम् अर्थम् न अभिभाषसे ।अहम् पुत्र सहाया त्वाम् उपासे गत चेतनम् ।सिंहेन पातितम् सद्यो गौः स वत्सा इव गो वृषम् ॥४-२३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 27,
    "text": "इष्ट्वा संग्राम यज्ञेन राम प्रहरण अंभसा ।अस्मिन् अवभृथे स्नातः कथम् पत्न्या मया विना ॥४-२३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 28,
    "text": "या दत्ता देव राजेन तव तुष्टेन संयुगे ।शात कौम्भीम् प्रियाम् मालाम् ताम् ते पश्यामि न इह किम् ॥४-२३-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 29,
    "text": "राज्यश्रीः न जहाति त्वाम् गत असुम् अपि मानद ।सूर्यस्य आवर्तमानस्य शैल राजम् इव प्रभा ॥४-२३-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 23,
    "shloka": 30,
    "text": "न मे वचः पथ्यम् इदम् त्वया कृतम्न च अस्मि शक्ता हि निवारणे तव ।हता सपुत्रा अस्मि हतेन संयुगेसह त्वया श्रीः विजहाति माम् अपि ॥४-२३-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 1,
    "text": "तम् आशु वेगेन दुरासदेन तु अभिप्लुताम् शोक महार्णवेन ।पश्यन् तदा वालि अनुजः तरस्वी भ्रात्रुः वधेन अप्रतिमेन तेपे ॥४-२४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 2,
    "text": "स बाष्प पूर्णेन मुखेन् पश्यन् क्षणेन निर्विण्ण मना मनस्वी ।जगाम रामस्य शनैः समीपम् भृत्यैः वृत्तः संपरिदूयमानः ॥४-२४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 3,
    "text": "स तम् समासाद्य गृहीत चापम् उदात्तम् आशी विष तुल्य बाणम् ।यशश्विनम् लक्षण लक्षित अंगम् अवस्थितम् राघवम् इति उवाच ॥४-२४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 4,
    "text": "यथा प्रतिज्ञातम् इदम् नरेन्द्र कृतम् त्वया दृउष्ट फलम् च कर्म ।मम अद्य भोगेषु नरेन्द्र सूनो मनो निवृत्तम् हत जिवितेन ॥४-२४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 5,
    "text": "अस्याम् महिष्याम् तु भृशम् रुदत्याम् पुरे अति विक्रोशति दुःख तप्ते ।हते नृपे संशयिते अंगदे च न राम राज्ये रमते मनो मे ॥४-२४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 6,
    "text": "क्रोधाद् अमर्षाद् अतिविप्रधर्षाद् भ्रातुर् वधो मे अनुमतः पुरस्तात् ।हते तु इदानीम् हरि यूधपे अस्मिन् सुतीक्ष्णम् इक्ष्वाकु वर प्रतप्स्ये ॥४-२४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 7,
    "text": "श्रेयो अद्य मन्ये मम शैल मुख्ये तस्मिन् हि वासः चिरम् ऋष्यमूके ।यथा तथा वर्तयतः स्व वृत्या न इमम् निहत्य त्रिदिवसय लाभः ॥४-२४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 8,
    "text": "न त्वा जिघांसामि चर इति यत् माम् अयम् महात्मा मतिमान् उवाच ।तस्य एवे तत् राम वचो अनुरूपम् इदम् वचः कर्म च मे अनुरूपम् ॥४-२४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 9,
    "text": "भ्राता कथम् नाम महा गुणस्य भ्रातुर् वधम् राम विरोचयेत ।राजस्य दुःखस्य च वीर सारम् विचिन्तयन् काम पुरस्कृतो अपि ॥४-२४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 10,
    "text": "वधो हि मे मतो न असीत् स्व महात्म्या अव्यतिक्रमात् ।मम आसीत् बुद्धिः दुरात्म्यात् प्राण हारी व्यतिक्रमः ॥४-२४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 11,
    "text": "द्रुम शाका अवभग्नो अहम् मुहुर्तम् परिनिष्टनन् ।स्वान्तयित्वा अनेन उक्तः न पुनः कर्तुम् अर्हसि ॥४-२४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 12,
    "text": "भ्रातृत्वम् आर्य भावः च धर्मः च अनेन रक्षितः ।मया क्रोधः च कामः च कपित्वम् च प्रदर्शितम् ॥४-२४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 13,
    "text": "अचिंतनीयम् परिवर्जनीयम्अनीप्सनीयम् न अन्वेक्षणीयम् ।प्राप्तो अस्मि पाप्मानम् वयस्यभ्रातुः वध त्वाष्ट्र वधात् इव इन्द्रः ॥४-२४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 14,
    "text": "पाप्मानम् इन्द्रस्य मही जलम् च वृक्षाः च कामम् जगृहुः स्त्रियः च ।को नाम पाप्मानम् इमम् सहेत शाखा मृगस्य प्रतिपत्तुम् इच्छेत् ॥४-२४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 15,
    "text": "ना अर्हामि सन्मानम् इमम् प्रजानाम् न यौव राज्यम् कुत एव राज्यम् ।अधर्म युक्तम् कुल नाश युक्तम् एवम् विधम् राघव कर्म कृत्वा ॥४-२४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 16,
    "text": "पापस्य कर्ता अस्मि विगर्हितस्यक्षुद्रस्य लोक अपकृतस्य लोके ।शोको महान् मम अभिवर्तते अयम्वृष्टेः यथा निम्नम् इव अम्बु वेगः ॥४-२४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 17,
    "text": "सोदर्य अघाता अपर गात्र वालः संताप हस्त अक्षि शिरो विषाणः ।एनोमयो माम् अभिहन्ति हस्ती दृप्तो नदी कूलम् इव प्रवृद्धः ॥४-२४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 18,
    "text": "अंहो बतेदम् नृ वर अविषह्य निवर्तते मे हृदि साधु वृत्तम् ।अग्नौ विवर्णम् परितप्य मानम् किट्टम् यथा राघव जात रूपम् ॥४-२४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 19,
    "text": "महा बलानाम् हरि यूथपानाम् इदम् कुलम् राघव मन् निमित्तम् ।अस्य अंगदस्य अपि च शोक तापात् अर्थ स्थित प्राणम् इतीव मन्ये ॥४-२४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 20,
    "text": "सुतः सुलभः सुजनः सुवश्यः कुतः तु पुत्रः सदृशः अंगदेन ।न च अपि विद्येत स वीर देशो यस्मिन् भवेत् सोदर संनिकर्षः ॥४-२४-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 21,
    "text": "अद्य अंगदो वीर वरो न जीवेत् जीवेत माता परि पालनार्थम् ।विना तु पुत्रम् परिताप दीना सा नैव जीवेत् इत् निश्चितम् मे ॥४-२४-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 22,
    "text": "सो अहम् प्रवेक्ष्यामि अति दीप्तम् अग्निम्भ्रत्रा च पुत्रेण च सख्यम् इच्छन् ।इमे विचेष्यन्ति हरि प्रवीराःसीताम् निदेशे परिवर्तमानाः ॥४-२४-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 23,
    "text": "कृत्स्नम् तु ते सेत्स्यति कार्यम् एतत् मयि अपि अतीते मनुजेन्द्र पुत्र ।कुलस्य हन्तारम् अजीवन अर्हम् राम अनुजानीहि कृत अगसम् माम् ॥४-२४-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 24,
    "text": "इति एवम् आर्तस्य रघु प्रवीरः श्रुत्वा वचो वालि जघन्य जस्य ।संजात बाष्प पर वीर हन्ता रामो मुहूर्तम् विमना बभूव ॥४-२४-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 25,
    "text": "तस्मिन् क्षणे अभीक्ष्णम् अवेक्षमाणः क्षिति क्षमावान् भुवनस्य गोप्ता ।रामो रुदन्तीम् व्यसने निमग्नाम् समुत्सुकः सः अथ ददर्श ताराम् ॥४-२४-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 26,
    "text": "ताम् चारु नेत्राम् कपि सिंह नाथाम् पतिम् समाश्लिष्य तद शयानाम् ।उत्थापयामासुः अदीन सत्त्वाम् मंत्रि प्रधानाः कपि राज पत्नीम् ॥४-२४-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 27,
    "text": "सा विस्फुरंती परिरभ्यमाणा भर्तुः समीपात् अपनीयमाना ।ददर्श रामम् शर चाप पाणिम् स्व तेजसा सूर्यम् इव ज्वलंतम् ॥४-२४-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 28,
    "text": "सु संवृत्तम् पार्थिव लक्षणैः च तम् चारु नेत्रम् मृगशाव नेत्रा ।अदृष्ट पूर्वम् पुरुष प्रधानम् अयम् स काकुत्स्थ इति प्रजज्ञे ॥४-२४-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 29,
    "text": "तस्य इन्द्र कल्पस्य दुरासदस्य महानुभावस्य समीपम् आर्या ।आर्त अति तूर्णम् व्यसनम् प्रपन्ना जगाम तारा परिविह्वलन्ती ॥४-२४-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 30,
    "text": "तम् सा समासाद्य विशुद्ध सत्त्वम् शोकेन संभ्रांत शरीर भावा ।मनस्विनी वाक्यम् उवाच तारा रामम् रण उत्कर्षण लब्ध लक्ष्यम् ॥४-२४-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 31,
    "text": "त्वम् अप्रमेयः च दुरासदः च जितेन्द्रियः च उत्तम धर्मकः च ।अक्षीण कीर्तिः च विचक्षणः च क्षिति क्षमवान् क्षतजोपमा अक्षः ॥४-२४-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 32,
    "text": "त्वम् आत्त बाणासन बाण पाणिः महाबलः संहनन उपपन्नः ।मनुष्य देहाभुदयम् विहाय दिव्येन देहाभ्युदयेन युक्तः ॥४-२४-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 33,
    "text": "एन एव बाणेन हतः प्रियो मे तेन एव बाणेन हि माम् जहि हि ।हता गमिष्यामि समीपम् अस्य न माम् विना वीर रमेत वाली ॥४-२४-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 34,
    "text": "स्वर्गे अपि पद्म अमल पत्र नेत्र समेत्य संप्रेक्ष्य च माम् अपश्यन् ।न हि एष उच्चावच ताम्र चूडा विचित्र वेषाः अप्सरो अभजिष्यत् ॥४-२४-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 35,
    "text": "स्वर्गे अपि शोकम् विवर्णताम् च मया विना प्राप्स्यति वीर वाली ।रम्ये नगेन्द्रस्य तटा अवकाशे विदेह कन्या अरहितो यथा त्वम् ॥४-२४-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 36,
    "text": "त्वम् वेत्थ तावत् वनिता विहीनःप्राप्नोति दुःखम् पुरुषः कुमारः ।तत् त्वम् प्रजानन् जहि माम् न वालीदुःखम् मम अदर्शनजम् भजेत ॥४-२४-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 37,
    "text": "यत् च अपि मन्येत भवान् महात्मास्त्री घात दोषः तु भवेन् न मह्यम् ।आत्मा इयम् अस्य इति हि माम् जहि त्वम्न स्त्री वधः स्यात् मनुजेन्द्र पुत्र ॥४-२४-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 38,
    "text": "शास्त्र प्रयोगात् विविधाः च वेदात् अनन्य रूपाः पुरुषस्य दाराः ।दार प्रदानात् न हि दानम् अन्यत् प्रदृश्यते ज्ञानवताम् हि लोके ॥४-२४-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 39,
    "text": "त्वम् च अपि माम् तस्य मम प्रियस्य प्रदास्यसे धर्मम् अवेक्ष्य वीर ।अनेन दानेन न लप्स्यसे त्वम् अधर्म योगम् मम वीर घातात् ॥४-२४-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 40,
    "text": "आर्ताम् अनाथाम् अपनीयमानाम् एवम् गताम् न अर्हसि माम् अहन्तुम् ।अहम् हि मातंग विलास गामिना प्लवंगमानाम् ऋषभेण धीमता ।विना वरार्होत्तम हेम मालिना चिरम् न शक्ष्यामि नरेन्द्र जीवितुम् ॥४-२४-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 41,
    "text": "इति एवम् उक्तः तु विभुः महात्मा ताराम् समाश्वास्य हितम् बभाषे ।मा वीर भार्ये विमतिम् कुरुष्व लोको हि सर्वो विहितो विधात्रा ॥४-२४-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 42,
    "text": "तम् चैव सर्वम् सुख दुःख योगम् लोको अब्रवीत् तेन कृतम् विधात्रा ।त्रयो अपि लोका विहितम् विधानम् न अति क्रमन्ते वशगा हि तस्य ॥४-२४-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 43,
    "text": "प्रीतिम् पराम् प्राप्स्यसि ताम् तथा एव पुत्रः च ते प्रप्स्यति यौव राज्यम् ।धात्र विधानम् विहितम् तथा एव न शूर पत्न्यः परिदेवयन्ति ॥४-२४-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 24,
    "shloka": 44,
    "text": "आश्वासिता तेन महत्मना तु प्रभाव युक्तेन परंतपेन ।सा वीर पत्नी ध्वनता मुखेन सुवेष रूपा विरराम् तारा ॥४-२४-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 1,
    "text": "स सुग्रीवम् च ताराम् च स अंगदाम् सह लक्ष्मणः ।समान शोकः काकुत्स्थः सांत्वयन् इदम् अब्रवीत् ॥४-२५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 2,
    "text": "न शोक परितापेन श्रेयसा युज्यते मृतः ।यद् अत्र अनंतरम् कार्यम् तत् समाधातुम् अर्हथ ॥४-२५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 3,
    "text": "लोक वृत्तम् अनुष्ठेयम् कृतम् वो बाष्प मोक्षणम् ।न कालाद् उत्तरम् किंचित् कर्म शक्यम् उपासितुम् ॥४-२५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 4,
    "text": "नियतिः कारणम् लोके नियतिः कर्म साधनम् ।नियतिः सर्व भूतानाम् नियोगेषु इह कारणम् ॥४-२५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 5,
    "text": "न कर्ता कस्यचित् कश्चित् नियोगे च अपि न ईश्वरः ।स्वभावे वर्तते लोकः तस्य कालः परायणम् ॥४-२५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 6,
    "text": "न कालः कालम् अत्येति न कालः परिहीयते ।स्वभावम् च समासाद्य न कश्चित् अतिवर्तते ॥४-२५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 7,
    "text": "न कालस्य अस्ति बंधुत्वम् न हेतुर् न पराक्रमः ।न मित्र ज्ञाति संबन्धः कारणम् न आत्मनो वशः ॥४-२५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 8,
    "text": "किम् तु काल परीणामो द्रष्टव्यः साधु पश्यता ।धर्मः च अर्थः च कामः च कालक्रम समाहिताः ॥४-२५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 9,
    "text": "इतः स्वाम् प्रकृतिम् वाली गतः प्राप्तः क्रिया फलम् ।साम दान अर्थ संयोगैः पवित्रम् प्लवग ईश्वर ॥४-२५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 10,
    "text": "स्व धर्मस्य च संयोगात् जितः तेन महात्मना ।स्वर्गः परिगृहीतः च प्राणान् अपरिरक्षता ॥४-२५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 11,
    "text": "एषा वै नियतिः श्रेष्ठा याम् गतो हरि यूथपः ।तत् अलम् परितापेन प्राप्त कालम् उपास्यताम् ॥४-२५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 12,
    "text": "वचन अन्ते तु रामस्य लक्ष्मणः पर वीर हा ।अवदत् प्रश्रितम् वाक्यम् सुग्रीवम् गत चेतसम् ॥४-२५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 13,
    "text": "कुरु त्वम् अस्य सुग्रीव प्रेत कार्यम् अनंतरम् ।तारा अंगदाभ्याम् सहितो वालिनो दहनम् प्रति ॥४-२५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 14,
    "text": "समाज्ञापय काष्ठानि शुष्काणि च बहूनि च ।चन्दनानि च दिव्यानि वालि संस्कार कारणात् ॥४-२५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 15,
    "text": "समाश्वासय दीनम् त्वम् अंगदम् दीन चेतसम् ।मा भूः बालिश बुद्धिः त्वम् त्वत् अधीनम् इदम् पुरम् ॥४-२५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 16,
    "text": "अंगदः तु आनयेत् माल्यम् वस्त्राणि विविधानि च ।घृतम् तैलम् अथो गन्धान् यत् च अत्र समनंतरम् ॥४-२५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 17,
    "text": "त्वम् तार शिबिकाम् शीघ्रम् आदाय आगच्छ संभ्रमात् ।त्वरा गुणवती युक्ता हि अस्मिन् काले विशेषतः ॥४-२५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 18,
    "text": "सज्जी भवन्तु प्लवगाः शिबिक वाहन उचिताः ।समर्था बलिनः चैव निर्हरिष्यन्ति वालिनम् ॥४-२५-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 19,
    "text": "एवम् उक्त्वा तु सुग्रीवम् सुमित्र आनन्द वर्धनः ।तस्थौ भ्रातृ समीपस्थो लक्ष्मणः पर वीरहा ॥४-२५-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 20,
    "text": "लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा तारः संभ्रान्त मानसः ।प्रविवेश गुहाम् शीघ्रम् शिबिका आसक्त मानसः ॥४-२५-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 21,
    "text": "आदाय शिबिकाम् तारः स तु पर्यापयत् पुनः ।वानरैः उह्यमानाम् ताम् शूरैः उद्वहन उचितैः ॥४-२५-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 22,
    "text": "दिव्याम् भद्र आसन युताम् शिबिकाम् स्यंदन उपमम् ।पक्षि कर्मभिः आचित्राम् द्रुम कर्म विभूषिताम् ॥४-२५-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 23,
    "text": "अचिताम् चित्र पत्तीभिः सुनिविष्टाम् समंततः ।विमानम् इव सिद्धानाम् जाल वात आयान आयुताम् ॥४-२५-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 24,
    "text": "सुनियुक्तानाम् विशालाम् च सुकृताम् शिल्पिभिः कृतात् ।दारु पर्वतकोपेताम् चारु कर्म परिष्कृताम् ॥४-२५-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 25,
    "text": "वर आभरण हारैः च चित्र माल्य उपशोभिताम् ।गुहागहन संच्छन्नाम् रक्त चन्दन भूषिताम् ॥४-२५-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 26,
    "text": "पुष्प ओघैः समभिच्छन्नाम् पद्म मालाभिः एव च ।तरुण आदित्य वर्णाभिः भ्राजमानभिः आवृताम् ॥४-२५-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 27,
    "text": "ईदृशी शिबिकाम् दृष्ट्वा रमो लक्ष्मणम् अब्रवीत् ।क्षिप्रम् विनीयताम् वली प्रेत कार्यम् विधीयताम् ॥४-२५-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 28,
    "text": "ततो वालिनम् उद्यम्य सुग्रीवः शिबिकाम् तदा ।आरोपयत विक्रोशन् अंगदेन सह एव तु ॥४-२५-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 29,
    "text": "आरोप्य शिबिकाम् चैव वालिनम् गत जीवितम् ।अलंकारैः च विविधैः माल्यैः वस्त्रैः च भूषितम् ॥४-२५-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 30,
    "text": "आज्ञापयत् तदा राजा सुग्रीवः प्लवग ईश्वरः ।और्ध्व देहिकम् आर्यस्य क्रियताम् अनुरूपतः ॥४-२५-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 31,
    "text": "विश्राणयन्तो रत्नानि विविधानि बहूनि च ।अग्रतः प्लवगा यान्तु शिबिका तद् अनंतरम् ॥४-२५-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 32,
    "text": "राज्ञाम् ऋद्धि विशेषा हि दृश्यन्ते भुवि यादृशाः ।तादृशैः इह कुर्वन्तु वानरा भ्रतृउ सत् क्रियाम् ॥४-२५-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 33,
    "text": "तादृशम् वालिनः क्षिप्रम् प्राकुर्वन् और्ध्वदैहिकम् ।अंगदम् परिरभ्य आशु तार प्रभृतयः तथा ॥४-२५-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 34,
    "text": "क्रोशन्तः प्रययुः सर्वे वानरा हत बान्धवाः ।ततः प्रणिहिताः सर्वा वानर्यो अस्य वशानुगाः ॥४-२५-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 35,
    "text": "चुक्रुशुः वीर वीर इति भूयः क्रोशन्ती ताः प्रियम् ।तारा प्रभृतयः सर्वा वानर्यो हत बान्धव ॥४-२५-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 36,
    "text": "अनुजग्मुः च भर्तारम् क्रोशंत्यः करुण स्वनाः ।तासाम् रुदित शब्देन वानरीणाम् वन अंतरे ॥४-२५-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 37,
    "text": "वनानि गिरयः चैव विक्रोशंति इव सर्वतः ।पुलिने गिरि नद्याः तु विविक्ते जल संवृते ॥४-२५-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 38,
    "text": "चिताम् चक्रुः सुबहवो वानरा वन चारिणः ।अवरोप्य ततः स्कंधात् शिबिकाम् वानरोत्तमाः ॥४-२५-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 39,
    "text": "तस्थुः एकांतम् आश्रित्य सर्वे शोक परायणाः ।ततः तारा पतिम् दृष्ट्वा शिबिका तल शायिनम् ॥४-२५-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 40,
    "text": "आरोप्य अंके शिरः तस्य विललाप सुदुःखिता ।हा वानर महाराज हा नाथ माम् वत्सल ॥४-२५-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 41,
    "text": "हा महार्हः महाबाहो हा मम प्रिय पश्य माम् ।जनम् न पश्यसि इमम् त्वम् कस्मात् शोक अभिपीडितम् ॥४-२५-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 42,
    "text": "प्रहृष्टम् इह ते वक्त्रम् गत असोः अपि मानद ।अस्त अर्क सम वर्णम् च दृश्यते जीवतो यथा ॥४-२५-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 43,
    "text": "एष त्वाम् राम रूपेण कालः कर्षति वानर ।येन स्म विधवाः सर्वाः कृता एक इषुणा रणे ॥४-२५-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 44,
    "text": "इमाः ताः तव राजेन्द्र वानर्यो अप्लवगाः तव।पादैः विकृष्टम् अध्वानम् आगताः किम् न बुध्यसे ॥४-२५-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 45,
    "text": "तव इष्टा ननु चैव इमा भार्याः चन्द्र निभ आननाः ।इदानीम् न ईक्षसे कस्मात् सुग्रीवम् प्लवग ईश्वरम् ॥४-२५-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 46,
    "text": "एते हि सचिवा राजन् तार प्रभृतयः तव ।पुर वासि जनः च अयम् परिवार्य विषीदति ॥४-२५-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 47,
    "text": "विसर्जय एनान् सचिवान् यथा उचितम् अरिन्दम ।ततः क्रीडामहे सर्वा वनेषु मदनोत्कटाः ॥४-२५-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 48,
    "text": "एवम् विलपतीम् ताराम् पति शोक परीवृताम् ।उत्थापयन्ति स्म तदा वानर्यः शोक कर्शिताः ॥४-२५-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 49,
    "text": "सुग्रीवेण ततः सार्धम् अंगदः पितरम् रुदन् ।चिताम् आरोपयामास शोकेन अभिप्लुत इन्द्रियः ॥४-२५-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 50,
    "text": "ततो अग्निम् विधिवत् दत्त्वा सो अपसव्यम् चकार ह ।पितरम् दीर्घम् अध्वानम् प्रस्थितम् व्याकुल इन्द्रियः ॥४-२५-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 51,
    "text": "संस्कृत्य वालिनम् तम् तु विधिवत् प्लवगर्षभाः ।आजग्मुः उदकम् कर्तुम् नदीम् शुभ जलाम् शिवाम् ॥४-२५-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 52,
    "text": "ततः ते सहिताः तत्र हि सः अंगदम् स्थाप्य च अग्रतः ।सुग्रीव तारा सहिताः सिषिचुः वानरा जलम् ॥४-२५-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 53,
    "text": "सुग्रीवेण एव दीनेन दीनो भूत्वा महाबलः ।समान शोकः काकुत्स्थः प्रेत कार्याणि अकारयत् ॥४-२५-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 25,
    "shloka": 54,
    "text": "ततो अथ तम् वालिनम् अग्र्य पौरुषम्प्रकाशम् इक्ष्वाकु वर इषुणा हतम् ।प्रदीप्य दीप्त अग्नि सम ओजसम् तदास लक्ष्मणम् रामम् उपेयवान् हरिः ॥४-२५-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः शोक अभिसंतप्तम् सुग्रीवम् क्लिन्न वासनम् ।शाखा मृग महामात्राः परिवार्य उपतस्थिरे ॥४-२६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 2,
    "text": "अभिगम्य महाबाहुम् रामम् अक्लिष्ट कारिणम् ।स्थिताः प्रांजलयः सर्वे पितामहम् इव ऋषयः ॥४-२६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 3,
    "text": "ततः कांचन शैल आभः तरुण अर्क निभ आननः ।अब्रवीत् प्रांजलिर् वाक्यम् हनुमान् मारुत आत्मजः ॥४-२६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 4,
    "text": "भवत् प्रसादात् काकुत्स्थ पितृ पैतामहम् महत् ।वानराणाम् सुदंष्ट्राणाम् संपन्न बलशालिनाम् ॥४-२६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 5,
    "text": "महात्मानाम् सुदुष्प्रापम् प्राप्तम् राज्यम् इदम् प्रभो ।भवता समनुज्ञातः प्रविश्य नगरम् शुभम् ॥४-२६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 6,
    "text": "संविधास्यति कार्याणि सर्वाणि ससुहृत् गणः।स्नातो अयम् विविधैर् गन्धैर् औषधैः च यथा विधि ॥४-२६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 7,
    "text": "अर्चयिष्यति माल्यैः च रत्नैः च त्वाम् विशेषतः ।इमाम् गिरि गुहाम् रम्याम् अभिगन्तुम् त्वम् अर्हसि ॥४-२६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 8,
    "text": "कुरुष्व स्वामि संबन्धम् वानरान् संप्रहर्षयन् ।एवम् उक्तो हनुमता राघवः पर वीरहा ॥४-२६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 9,
    "text": "प्रत्युवाच हनूमन्तम् बुद्धिमान् वाक्य कोविदः ।चतुर्दश समाः सौम्य ग्रामम् वा यदि वा पुरम् ॥४-२६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 10,
    "text": "न प्रवेक्ष्यामि हनुमन् पितुर् निर्देश पालकः ।सुसमृद्धाम् गुहाम् दिव्याम् सुग्रीवो वानरर्षभः ॥४-२६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 11,
    "text": "प्रविष्टो विधिवत् वीरः क्षिप्रम् राज्ये अभिषिच्यताम् ।एवम् उक्त्वा हनूमन्तम् रामः सुग्रीवम् अब्रवीत् ॥४-२६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 12,
    "text": "वृत्तज्ञो वृत्त संपन्नम् उदार बल विक्रमम् ।इमम् अपि अंगदम् वीरम् यौवराज्ये अभिषेचय ॥४-२६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 13,
    "text": "ज्येष्ठस्य हि सुतो ज्येष्ठः सदृशो विक्रमेण च ।अंगदो अयम् अदीनात्मा यौवराज्यस्य भाजनम् ॥४-२६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 14,
    "text": "पूर्वो अयम् वार्षिको मासः श्रावणः सलिल आगमः ।प्रवृत्ताः सौम्य चत्वारो मासा वार्षिक संज्ञिताः ॥४-२६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 15,
    "text": "न अयम् उद्योग समयः प्रविश त्वम् पुरीम् शुभाम् ।अस्मिन् वत्स्यामि अहम् सौम्य पर्वते सह लक्ष्मणः ॥४-२६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 16,
    "text": "इयम् गिरि गुहा रम्या विशाला युक्त मारुता ।प्रभूत सलिला सौम्य प्रभूत कमल उत्पला ॥४-२६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 17,
    "text": "कार्तिके समनुप्राप्ते त्वम् रावण वधे यत ।एष नः समयः सौम्य प्रविश त्वम् स्वम् आलयम् ॥४-२६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 18,
    "text": "अभिषिंचस्व राज्ये च सुहृदः संप्रहर्षय ।इति राम अभ्यनुज्ञातः सुग्रीवो वानरर्षभः ॥४-२६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 19,
    "text": "प्रविवेश पुरीम् रम्याम् किष्किंधाम् वालि पालिताम् ।तम् वानर सहस्राणि प्रविष्टम् वानर ईश्वरम् ॥४-२६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 20,
    "text": "अभिवार्य प्रहृष्टानि सर्वतः प्लवगेश्वरम् ।ततः प्रकृतयः सर्वा दृष्ट्वा हरि गण ईश्वरम् ॥४-२६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 21,
    "text": "प्रणम्य मूर्ध्ना पतिता वसुधायाम् समाहिताः ।सुग्रीवः प्रकृतीः सर्वाः संभाष्य उत्थाप्य वीर्यवान् ॥४-२६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 22,
    "text": "भ्रातुर् अंतः पुरम् सौम्यम् प्रविवेश महाबलः ।प्रविष्टम् भीम विक्रांतम् सुग्रीवम् वानरर्षभम् ॥४-२६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 23,
    "text": "अभ्यषिंचंत सुहृदः सहस्राक्षम् इव अमराः ।तस्य पाण्डुरम् आजह्रुः छत्रम् हेम परिष्कृतम् ॥४-२६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 24,
    "text": "शुक्ले च वाल व्यजने हेम दण्डे यशस्करे ।तथा सर्वाणि रत्नानि सर्व बीज औषधानि च ॥४-२६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 25,
    "text": "स क्षीराणाम् च वृक्षाणाम् प्ररोहान् कुसुमानि च ।शुक्लानि चैव वस्त्राणि श्वेतम् चैव अनुलेपनम् ॥४-२६-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 26,
    "text": "सुगंधीनि च माल्यानि स्थलजानि अंबुजानि च ।चन्दनानि च दिव्यानि गन्धाम् च विविधान् बहून् ॥४-२६-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 27,
    "text": "अक्षतम् जात रूपम् च प्रियंगु मधु सर्पिषी ।दधि चर्म च वैयाघ्रम् परार्ध्ये च अपि उपानहौ ॥४-२६-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 28,
    "text": "समालंभनम् आदाय गोरोचनम् मनः शिलाम् ।आजग्मुः तत्र मुदिता वराः कन्याः च षोडश ॥४-२६-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 29,
    "text": "ततः ते वानर श्रेष्ठम् अभिषेक्तुम् यथा विधि ।रत्नैर् वस्त्रैः च भक्ष्यैः च तोषयित्वा द्विजर्षभान् ॥४-२६-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 30,
    "text": "ततः कुश परिस्तीर्णम् समिद्धम् जात वेदसम् ।मंत्र पूतेन हविषा हुत्वा मंत्रविदो जनाः ॥४-२६-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 31,
    "text": "ततो हेम प्रतिष्ठाने वर आस्तरण संवृते ।प्रासाद शिखरे रम्ये चित्र माल्य उपशोभिते ॥४-२६-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 32,
    "text": "प्राङ्मुखम् विधिवत् मंत्रैः स्थापयित्वा वर आसने ।नदी नदेभ्यः संहृत्य तीर्थेभ्यः च समंततः ॥४-२६-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 33,
    "text": "आहृत्य च समुद्रेभ्यः सर्वेभ्यो वानरर्षभाः ।अपः कनक कुंभेषु निधाय विमलम् जलम् ॥४-२६-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 34,
    "text": "शुभैः वृषभ शृन्गैः च कलशैः च एव कांचनैः ।शास्त्र दृष्टेन विधिना महर्षि विहितेन च ॥४-२६-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 35,
    "text": "गजो गवाक्षो गवयः शरभो गंधमादनः ।मैन्दः च द्विविदः चैव हनूमान् जांबवान् तथा ॥४-२६-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 36,
    "text": "अभ्यषिंचंत सुग्रीवम् प्रसन्नेन सुगंधिना ।सलिलेन सहस्राक्षम् वसवो वासवम् यथा ॥४-२६-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 37,
    "text": "अभिषिक्ते तु सुग्रीवे सर्वे वानर पुंगवाः ।प्रचुक्रुशुर् महात्मानो हृष्टाः शत सहस्रशः ॥४-२६-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 38,
    "text": "रामस्य तु वचः कुर्वन् सुग्रीवो हरि पुंगवः ।अंगदम् संपरिष्वज्य यौवराज्ये अभिषेचयत् ॥४-२६-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 39,
    "text": "अंगदे च अभिषिक्ते तु सानुक्रोशाः प्लवंगमाः ।साधु साधु इति सुग्रीवम् महात्मानो हि अपूजयन् ॥४-२६-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 40,
    "text": "रामम् च एव महात्मानम् लक्ष्मणम् च पुनः पुनः ।प्रीताः च तुष्टुवुः सर्वे तादृशे तत्र वर्तिनि ॥४-२६-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 41,
    "text": "हृष्ट पुष्ट जन आकीर्णा पताका ध्वज शोभिता ।बभूव नगरी रम्या क्षिकिंधा गिरि गह्वरे ॥४-२६-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 26,
    "shloka": 42,
    "text": "निवेद्य रामाय तदा महात्मनेमहा अभिषेकम् कपि वाहनी पतिः ।रुमाम् च भार्याम् उपलभ्य वीर्यवान्अवाप राज्यम् त्रिदश अधिपो यथा ॥४-२६-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 1,
    "text": "अभिषिक्ते तु सुग्रीवे प्रविष्टे वानरे गुहाम् ।आजगाम सह भ्रात्रा रामः प्रस्रवणम् गिरिम् ॥४-२७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 2,
    "text": "शार्दूल मृग संघुष्टम् सिंहैः भीम रवैः वृतम् ।नाना गुल्म लता गूढम् बहु पादप संकुलम् ॥४-२७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 3,
    "text": "ऋक्ष वानर गोपुच्छैः मार्जारैः च निषेवितम् ।मेघ राशि निभम् शैलम् नित्यम् शुचिकरम् शिवम् ॥४-२७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 4,
    "text": "तस्य शैलस्य शिखरे महतीम् आयताम् गुहाम् ।प्रत्यगृह्णीत वासार्थम् रामः सौमित्रिणा सह ॥४-२७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 5,
    "text": "कृत्वा च समयम् रामः सुग्रीवेण सह अनघ ।काल युक्तम् महद् वाक्यम् उवाच रघुनन्दन ॥४-२७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 6,
    "text": "विनीतम् भ्रातरम् भ्राता लक्ष्मणम् लक्ष्मि वर्धनम् ।इयम् गिरि गुहा रम्या विशाला युक्त मारुता ॥४-२७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 7,
    "text": "अस्याम् वस्त्याम सौमित्रे वर्ष रात्रम् अरिंदम ।गिरि शृंगम् इदम् रम्यम् उत्तमम् पार्थिवात्मज ॥४-२७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 8,
    "text": "श्वेताभिः कृष्ण ताम्राभिः शिलाभिः उपशोभितम् ।नाना धातु समाकीर्णम् नदी दर्दुर संयुतम् ॥४-२७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 9,
    "text": "विविधैः वृक्ष षण्डैः च चारु चित्र लता युतम् ।नाना विहग संघुष्टम् मयूर वर नादितम् ॥४-२७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 10,
    "text": "मालती कुंद गुल्मैः च सिंदुवारैः शिरीषकैः ।कदंब अर्जुन सर्जैः च पुष्पितैः उपशोभितम् ॥४-२७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 11,
    "text": "इयम् च नलिनि रम्या फुल्ल पंकज मण्डितैः ।न अति दूरे गुहाया नौ भविष्यति नृपात्मज ॥४-२७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 12,
    "text": "प्राग् उदक् प्रवणे देशे गुहा साधु भविष्यति ।पश्चात् च एव उन्नता सौम्य निवाते अयम् भविष्यति ॥४-२७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 13,
    "text": "गुहा द्वारे च सौमित्रे शिला सम तला शिवा ।कृष्णा च एव आयता चैव भिन्न अंजन चय उपममा ॥४-२७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 14,
    "text": "गिरि शृंगम् इदम् तात पश्य च उत्तरतः सुभम् ।भिन्न अंजन चय आकारम् अंभोधरम् इव उदितम् ॥४-२७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 15,
    "text": "दक्षिणस्याम् अपि दिश स्थितम् श्वेतम् इव अंबरम् ।कैलास शिखर प्रख्यम् नाना धातु विराजितम् ॥४-२७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 16,
    "text": "प्राचीन वाहिनीम् चैव नदीम् भृशम् अकर्दमम् ।गुहायाः परतः पश्य त्रिकूटे जह्नवीम् इव ॥४-२७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 17,
    "text": "चन्दनैः तिलकैः सालैः तमालैः अतिमुक्तकैः ।पद्मकैः सरलैः चैव अशोकैः चैव शोभितम् ॥४-२७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 18,
    "text": "वानीरैः तिमिदैः चैव वकुलैः केतकैः अपि ।हिन्तालैः तिनिशैः नीपैः वेतसैः कृतमालकैः ॥४-२७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 19,
    "text": "तीरजैः शोभिता भाति नाना रूपैः ततः ततः ।वसन आभरण उपेत प्रमद एव अभ्यलंकृता ॥४-२७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 20,
    "text": "शतशः पक्षि सन्घैः च नाना नाद विनादिता ।एकैकम् अनुरक्तैः च चक्रवाकैः अलंकृता ॥४-२७-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 21,
    "text": "पुलिनैः अति रम्यैः च हंस सारस सेविता ।प्रहसंती इव भाति एषा नारी रत्न विभूषिता ॥४-२७-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 22,
    "text": "क्वचित् नीलोत्पलैः च्छन्न भाति रक्तोत्पलैः क्वचित् ।क्वचित् भाति शुक्लैः च दिव्यैः कुमुद कुड्मलैः ॥४-२७-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 23,
    "text": "पारिप्लव शतैः जुष्टा बर्हि क्रौन्च विनादिता ।रमणिया नदी सौम्य मुनि संघ निषेविता ॥४-२७-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 24,
    "text": "पश्य चंदन वृक्षाणाम् पंक्ती सुरुचिरा इव ।ककुभानम् च दृश्यन्ते मनसा इव उदिताः समम् ॥४-२७-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 25,
    "text": "अहो सुरमणीयो अयम् देशः शत्रु निषूदन ।दृढम् रंस्याव सौमित्रे साधु अत्र निवसावहे ॥४-२७-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 26,
    "text": "इतः च न अति दूरे सा किष्किंधा चित्र कानना ।सुग्रीवस्य पुरी रम्या भविष्यति नृपात्मज ॥४-२७-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 27,
    "text": "गीत वादित्र निर्घोषः श्रूयते जयताम् वर ।नदताम् वानराणाम् च मृदंग आडंबरैः सह ॥४-२७-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 28,
    "text": "लब्ध्वा भार्याम् कपिवरः प्राप्य राज्यम् सुहृत् वृतः ।ध्रुवम् नंदति सुग्रीवः संप्राप्य महतीम् श्रियम् ॥४-२७-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 29,
    "text": "इति उक्त्वा न्यवसत् तत्र राघवः सह लक्ष्मणः ।बहु दृश्य दरी कुंजे तस्मिन् प्रस्रवणे गिरौ ॥४-२७-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 30,
    "text": "सुसुखे हि बहु द्रव्ये तस्मिन् हि धरणी धरे ।वसतः तस्य रामस्य रतिः अल्पा अपि न अभवत् ॥४-२७-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 31,
    "text": "हृताम् हि भार्याम् स्मरतः प्राणेभ्यो अपि गरीयसीम् ।उदय अभ्युदितम् दृष्ट्वा शशांकम् च विशेषतः ॥४-२७-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 32,
    "text": "आविवेश न तम् निद्रा निशासु शयनम् गतम् ।तत् समुत्थेन शोकेन बाष्प उपहत चेतसम् ॥४-२७-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 33,
    "text": "तम् शोचमानम् काकुत्स्थम् नित्यम् शोक परायणम् ।तुल्य दुःखो अब्रवीद् भ्राता लक्ष्मणो अनुनयम् वचः ॥४-२७-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 34,
    "text": "अलम् वीर व्यथाम् गत्वा न त्वम् शोचितुम् अर्हसि ।शोचतो हि अवसीदन्ति सर्व अर्था विदितम् हि ते ॥४-२७-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 35,
    "text": "भवान् क्रिया परो लोके भवान् देव परायणः ।आस्तिको धर्म शीलः च व्यवसायी च राघव ॥४-२७-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 36,
    "text": "न हि अव्यवसितः शत्रुम् राक्षसम् तम् विशेषतः ।समर्थः त्वम् रणे हन्तुम् विक्रमैः जिह्म कारिणम् ॥४-२७-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 37,
    "text": "समुन्मूलय शोकम् त्वम् व्यवसायम् स्थिरी कुरु ।ततः सपरिवारम् तम् राक्षसम् हन्तुम् अर्हसि ॥४-२७-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 38,
    "text": "पृथिवीम् अपि काकुत्स्थ ससागर वन अचलाम् ।परिवर्तयितुम् शक्तः किम् पुनः तम् हि रावणम् ॥४-२७-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 39,
    "text": "शरत् कालम् प्रतीक्षस्व प्रावृट् कालो अयम् आगतः ।ततः स राष्ट्रम् स गणाम् रावणम् तम् वधिष्यसि ॥४-२७-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 40,
    "text": "अहम् तु खलु ते वीर्यम् प्रसुप्तम् प्रतिबोधये ।दीप्तैः आहुतिभिः काले भस्म चन्नम् इव अनलम् ॥४-२७-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 41,
    "text": "लक्ष्मणस्य हि तद् वाक्यम् प्रतिपूज्य हितम् शुभम् ।राघवः सुहृदम् स्निग्धम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-२७-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 42,
    "text": "वाच्यम् यद् अनुरक्तेन स्निग्धेन च हितेन च ।सत्य विक्रम युक्तेन तद् उक्तम् लक्ष्मण त्वया ॥४-२७-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 43,
    "text": "एष शोकः परित्यक्तः सर्व कार्य अवसादकः ।विक्रमेषु अप्रतिहतम् तेजः प्रोत्साहयामि अहम् ॥४-२७-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 44,
    "text": "शरत् कालम् प्रतीक्षिष्ये स्थितो अस्मि वचने तव ।सुग्रीवस्य नदीनाम् च प्रसादम् अनुपालयन् ॥४-२७-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 45,
    "text": "उपकारेण विरः तु प्रतिकारेण युज्यते ।अकृतज्ञो अप्रतिकृतो हन्ति सत्ववताम् मनः ॥४-२७-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 46,
    "text": "तत् एव युक्तम् प्रणिधाय लक्ष्मणःकृत अंजलि तत् प्रतिपूजय भाषितम् ।उवाच रामम् स्वभिराम दर्शनम्प्रदर्शयन् दर्शनम् आत्मनः शुभम् ॥४-२७-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 47,
    "text": "यथोक्तम् एतत् तव सर्वम् ईप्सितम्नरेन्द्र कर्ता न चिरात् तु वानर ।शरत् प्रतीक्षः क्षमताम् इमम् भवान्जल प्रपातम् रिपु निग्रहे धृतः ॥४-२७-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 27,
    "shloka": 48,
    "text": "नियम्य कोपम् प्रतिपाल्यताम् शरत्क्षमस्व मासाम् चतुरो मया सह ।वस अचले अस्मिन् मृग राज सेवितेसंवर्तयन् शत्रु वधे समर्थः ॥४-२७-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 1,
    "text": "स तदा वालिनम् हत्वा सुग्रीवम् अभिषिच्य च ।वसन् माल्यवतः पृष्टे रामो लक्ष्मणम् अब्रवीत् ॥४-२८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 2,
    "text": "अयम् स कालः संप्राप्तः समयो अद्य जल आगमः ।संपश्य त्वम् नभो मेघैः संवृतम् गिरि संनिभैः ॥४-२८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 3,
    "text": "नव मास धृतम् गर्भम् भास्करस्य गभस्तिभिः ।पीत्वा रसम् समुद्राणाम् द्यौः प्रसूते रसायनम् ॥४-२८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 4,
    "text": "शक्यम् अंबरम् आरुह्य मेघ सोपान पंक्तिभिः ।कुटज अर्जुन मालाभिः अलंकर्तुम् दिवाकरम् ॥४-२८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 5,
    "text": "संध्या राग उत्थितैः ताम्रैः अंतेषु अधिक पाण्डुरैः ।स्निग्धैः अभ्र पट च्छेदैः बद्ध व्रणम् इव अंबरम् ॥४-२८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 6,
    "text": "मन्द मारुत निःश्वासम् संध्या चंदन रंजितम् ।आपाण्डु जलदम् भाति काम आतुरम् इव अंबरम् ॥४-२८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 7,
    "text": "एषा घर्म परिक्लिष्टा नव वारि परिप्लुता ।सीता इव शोक संतप्ता मही बाष्पम् विमुंचति ॥४-२८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 8,
    "text": "मेघ उदर विनिर्मुक्ताः कर्पूर दल शीतलाः ।शक्यम् अंजलिभिः पातुम् वाताः केतकि गन्धिनः ॥४-२८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 9,
    "text": "एष फुल्ल अर्जुनः शैलः केतकैः अधिवासितः ।सुग्रीव इव शान्त अरिः धाराभिः अभिषिच्यते ॥४-२८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 10,
    "text": "मेघ कृष्ण अजिन धरा धारा यज्ञ उपवीतिनः ।मारुत आपूरित गुहाः प्राधीता इव पर्वताः ॥४-२८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 11,
    "text": "कशाभिः इव हैमीभिः विद्युद्भिः इव ताडितम् ।अन्तः स्तनित निर्घोषम् सवेदनम् इव अंबरम् ॥४-२८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 12,
    "text": "नील मेघ आश्रिता विद्युत् स्फुरंती प्रतिभाति मे ।स्फुरंती रावणस्य अंके वैदेही इव तपस्विनी ॥४-२८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 13,
    "text": "इमाः ता मन्मथवताम् हिताः प्रतिहता दिशः ।अनुलिप्ता इव घनैः नष्ट ग्रह निशा कराः ॥४-२८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 14,
    "text": "क्वचित् बाष्प अभिसंरुद्धान् वर्ष आगम समुत्सुकान् ।कुटजान् पश्य सौमित्रे पुष्टितान् गिरि सानुषु ।मम शोक अभिभूतस्य काम सम्दीपनान् स्थितान् ॥४-२८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 15,
    "text": "रजः प्रशांतम् स हिमो अद्य वायुःनिदाघ दोष प्रसराः प्रशांताः ।स्थिता हि यात्रा वसुधा अधिपानाम्प्रवासिनो यांति नराः स्व देशान् ॥४-२८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 16,
    "text": "संप्रस्थिता मानस वास लुब्धाःप्रिय अन्विताः संप्रति चक्रवाकः ।अभीक्ष्ण वर्ष उदक विक्षतेषुयानानि मार्गेषु न संपतन्ति ॥४-२८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 17,
    "text": "क्वचित् प्रकाशम् क्वचिद् अप्रकाशम्नभः प्रकीर्णा अंबु धरम् विभाति ।क्वचित् क्वचित् पर्वत संनिरुद्धम्रूपम् यथा शान्त महार्णवस्य ॥४-२८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 18,
    "text": "व्यामिश्रितम् सर्ज कदंब पुष्पैःनवम् जलम् पर्वत धातु ताम्रम् ।मयूर केकाभिः अनुप्रयातम्शैल अपगाः शीघ्रतरम् वहन्ति ॥४-२८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 19,
    "text": "रस आकुलम् षट्पद संनिकाशम्प्रभुज्यते जंबु फलम् प्रकामम् ।अनेक वर्णम् पवन अवधूतम्भूमौ पतति आम्र फलम् विपक्वम् ॥४-२८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 20,
    "text": "विद्युत् पताकाः स बलाक मालाःशैलेन्द्र कूट आकृति संनिकाशाः ।गर्जन्ति मेघाः समुदीर्ण नादामत्त गजेन्द्रा इव संयुगस्थाः ॥४-२८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 21,
    "text": "वर्ष उदक आअप्यायित शाद्वलानिप्रवृत्त नृत्त उत्सव बर्हिणानि ।वनानि निर्वृष्ट बलाहकानिपश्य अपराह्णेषु अधिकम् विभान्ति ॥४-२८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 22,
    "text": "सम् उद् वहन्तः सलिल अति भारम्बलाकिनो वारि धरा नदन्तः ।महत्सु शृंगेषु मही धराणाम्विश्रम्य विश्रम्य पुनः प्रयान्ति ॥४-२८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 23,
    "text": "मेघ अभिकामा परिसंपतन्तीसम्मोदिता भाति बलाक पंक्तिः ।वात अवधूता वर पौण्डरीकीलंब इव माला रुचिर अंबरस्य ॥४-२८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 24,
    "text": "बाल इन्द्रगोप्ता अंतर चित्रितेनविभाति भूमिः नव शाद्वलेन ।गात्र अनुपृक्तेन शुक प्रभेणनारी इव लाक्ष उक्षित कंबलेन ॥४-२८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 25,
    "text": "निद्रा शनैः केशवम् अभ्युपैतिद्रुतम् नदी सागरम् अभ्युपैति ।हृष्टा बलाका घनम् अभ्युपैतिकान्ता स कामा प्रियम् अभ्युपैति ॥४-२८-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 26,
    "text": "जाता वनान्ताः शिखि सुप्रनृत्ताजाताः कदंबाः स कदंब शाखाः ।जाता वृषा गोषु समान कामाजाता मही सस्य वन अभिरामा ॥४-२८-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 27,
    "text": "वहन्ति वर्षन्ति नदन्ति भान्तिध्यायन्ति नृत्यन्ति समाश्वसन्ति ।नद्यो घना मत्त गजा वन अन्ताःप्रिया विहीनाः शिखिनः प्लवंगाः ॥४-२८-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 28,
    "text": "प्रहर्षिताः केतक पुष्प गन्धम्आघ्राय मत्ता वन निर्झरेषु ।प्रपात शब्द आकुलिता गजेन्द्राःसार्धम् मयूरैः स मदा नदन्ति ॥४-२८-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 29,
    "text": "धारा निपातैः अभिहन्यमानाःकदंब शाखासु विलंबमानाः ।क्षण अर्जितम् पुष्प रस अवगाढम्शनैर् मदम् षट् चरणाः त्यजन्ति ॥४-२८-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 30,
    "text": "अंगार चूर्ण उत्कर संनिकाशैःफलैः सुपर्याप्त रसैः समृद्धैः ।जंबू द्रुमाणाम् प्रविभान्ति शाखानिपीयमाना इव षट्पद ओघैः ॥४-२८-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 31,
    "text": "तडित् पताकाभिः अलंकृतानाम्उदीर्ण गंभीर महा रवाणाम् ।विभान्ति रूपाणि बलाहकानाम्रण उत्सुकानाम् इव वारणानाम् ॥४-२८-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 32,
    "text": "मार्ग अनुगः शैल वन अनुसारीसंप्रस्थितो मेघ रवम् निशम्य ।युद्ध अभिकामः प्रतिनाद शन्कीमत्तो गजेन्द्रः प्रतिसंनिवृत्तः ॥४-२८-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 33,
    "text": "क्वचित् प्रगीता इव षट्पद ओघैःक्वचित् प्रवृत्ता इव नील कण्ठैः ।क्वचित् प्रमत्ता इव वारण इन्द्रैःविभाति अनेक आश्रयिणो वनान्ता ॥४-२८-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 34,
    "text": "कदंब सर्जा अर्जुन कंदल आढ्यावनान्त भूमि मधु वारि पूर्णा ।मयूर मत्ता अभिरुत प्रवृत्तैःअपान भूमि प्रतिमा विभाति ॥४-२८-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 35,
    "text": "मुक्ता समाभम् सलिलम् पतत् वैसुनिर्मलम् पत्र पुटेषु लग्नम् ।हृष्टा विवर्ण च्छदना विहंगाःसुरेन्द्र दत्तम् तृषिताः पिबन्ति ॥४-२८-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 36,
    "text": "षत्पद तंत्री मधुर अभिधानम्प्लवंगम् उदीरित कण्ठ तालम् ।आविष्कृतम् मेघ मृदंग नादैःवनेषु संगीतम् इव प्रवृत्तम् ॥४-२८-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 37,
    "text": "क्वचित् प्रनृत्तैः क्वचित् उन् नदद्भिःक्वचित् च वृक्ष अग्र निषण्ण कायैः ।व्यालंब बर्ह आभरणैः मयूरैःवनेषु संगितम् इव प्रवृत्तम् ॥४-२८-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 38,
    "text": "स्वनैः घनानाम् प्लवगाः प्रबुद्धाविहाय निद्राम् चिर संनिरुद्धाम् ।अनेक रूपा आकृति वर्ण नादानव अंबु धारा अभिहता नदन्ति ॥४-२८-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 39,
    "text": "नद्यः समुद्वाहित चक्रवाकातटानि शीर्णानि अपवाहयित्वा ।दृप्ता नव प्राभृत पूर्ण भोगाद्रुतम् स्व भर्तारम् उपोप यान्ति ॥४-२८-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 40,
    "text": "नीलेषु नीला नव वारि पूर्णामेघेषु मेघाः प्रविभान्ति सक्ताः ।दवाग्नि दग्धेषु दवाग्नि दग्धाःशैलेषु शैला इव बद्ध मूलाः ॥४-२८-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 41,
    "text": "प्रमत्त संनाददित बर्हिणानिस शक्रगोप अकुल शाद्वलानि ।चरन्ति नीप अर्जुन वासितानिगजाः सुरम्याणि वन अन्तराणि ॥४-२८-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 42,
    "text": "नव अंबु धार आहत केसराणिद्रुतम् परित्यज्य सरोरुहाणि ।कदंब पुष्पाणि स केसराणिनवानि हृष्टा भ्रमराः पिबन्ति ॥४-२८-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 43,
    "text": "मत्ता गजेन्द्रा मुदिता गवेन्द्रावनेषु विक्रांततरा मृगेन्द्राः ।रम्या नगेन्द्रा निभृता नरेन्द्राःप्रक्रीडितो वारि धरैः सुरेन्द्रः ॥४-२८-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 44,
    "text": "मेघाः समुद् भूत समुद्र नादामहाजल ओघैः गगन अवलंबाः ।नदीः तटाकानि सरांसि वापिःमहीम् च कृत्स्नाम् अपवाहयन्ति ॥४-२८-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 45,
    "text": "वर्ष प्रवेगा विपुला पतन्तिप्रवान्ति वाताः समुदीर्ण वेगाः ।प्रनष्ट कूलाः प्रवहन्ति शीघ्रम्नद्यो जलम् विप्रतिपन्न मार्गाः ॥४-२८-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 46,
    "text": "नरैः नरेन्द्रा इव पर्वतेन्द्राःसुरेन्द्र नीतैः पवन उपनीतैः ।घन अंबु कुम्भैः अभिषिच्यमानारूपम् श्रियम् स्वाम् इव दर्शयन्ति ॥४-२८-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 47,
    "text": "घन उपगूढम् गगनम् न तारान भास्करो दर्शनम् अभ्युपैति ।नवैः जल ओघैः धरणी वितृप्तातमो विलिप्ता न दिशः प्रकाशाः ॥४-२८-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 48,
    "text": "महान्ति कूटानि मही धराणाम्धारा विधौतानि अधिकम् विभान्ति ।महा प्रमाणैः विपुलैः प्रपातैःमुक्त कलापैः इव लंबमानैः ॥४-२८-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 49,
    "text": "शैलोपल प्रस्खलमान वेगाःशैलोत्तमानाम् विपुलाः प्रपाताः ।गुहासु संनादित बर्हिणासुहारा विकीर्यन्त इव अवभान्ति ॥४-२८-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 50,
    "text": "शीघ्र प्रवेगा विपुलाः प्रपातानिर्धौत शृंग उपतला गिरीणाम् ।मुक्ता कलाप प्रतिमाः पतन्तोमहा गुह उस्त्संग तलैः ध्रियन्ते ॥४-२८-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 51,
    "text": "सुरताम् अर्द विच्छिन्नाः स्वर्ग स्त्री हार मौक्तिकाः ।पतन्ति च अतुलाः दिक्षु तोय धाराः समन्ततः ॥४-२८-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 52,
    "text": "विलीयमानैः विहगैः निमीलद्भिः च पंकजैः ।विकसन्त्या च मालत्या गतो अस्तम् ज्ञायते रविः ॥४-२८-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 53,
    "text": "वृत्ता यात्रा नरेन्द्राणाम् सेना पथि एव वर्तते ।वैराणि चैव मार्गाः च सलिलेन समीकृताः ॥४-२८-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 54,
    "text": "मासि प्रौष्ठपदे ब्रह्म ब्राह्मणानाम् विवक्षताम् ।अयम् अध्याय समयः सामगानाम् उपस्थितः ॥४-२८-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 55,
    "text": "निवृत्त कर्म आयतनो नूनम् संचित संचयः ।आषाढीम् अभ्युपगतो भरतः कोसल अधिपः ॥४-२८-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 56,
    "text": "नूनम् आपूर्यमाणायाः सरय्वा वधते रयः ।माम् समीक्ष्य समायान्तम् अयोध्याया इव स्वनः ॥४-२८-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 57,
    "text": "इमाः स्फीत गुणा वर्षाः सुग्रीवः सुखम् अश्नुते ।विजित अरिः स दारः च राज्ये महति च स्थितः ॥४-२८-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 58,
    "text": "अहम् तु हृत दारः च राज्यात् च महतः च्युतः ।नदी कूलम् इव क्लिन्नम् अवसीदामि लक्ष्मण ॥४-२८-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 59,
    "text": "शोकः च मम विस्तीर्णो वर्षाः च भृश दुर्गमाः ।रावणः च महान् शत्रुः अपारम् प्रतिभाति मे ॥४-२८-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 60,
    "text": "अयात्राम् चैव दृष्ट्वा इमाम् मार्गाम् च भृश दुर्गमान् ।प्रणते चैव सुग्रीवे न मया किंचित् ईरितम् ॥४-२८-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 61,
    "text": "अपि च अति परिक्लिष्टम् चिरात् दारैः समागतम् ।आत्म कार्य गरीयस्त्वात् वक्तुम् न इच्छामि वानरम् ॥४-२८-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 62,
    "text": "स्वयम् एव हि विश्रम्य ज्ञात्वा कालम् उपागतम् ।उपकारम् च सुग्रीवो वेत्स्यते न अत्र संशयः ॥४-२८-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 63,
    "text": "तस्मात् काल प्रतीक्षो अहम् स्थितो अस्मि शुभ लक्षण ।सुग्रीवस्य नदीनाम् च प्रसादम् अभिकांक्षयन् ॥४-२८-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 64,
    "text": "उपकारेण वीरो हि प्रतिकारेण युज्यते ।अकृतज्ञो अप्रतिकृतो हन्ति सत्त्ववताम् मनः ॥४-२८-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 65,
    "text": "अथ एवम् उक्तः प्रणिधाय लक्ष्मणःकृत अंजलिः तत् प्रतिपूज्य भाषितम् ।उवाच रामम् स्वभिराम दर्शनम्प्रदर्शयन् दर्शनम् आत्मनः शुभम् ॥४-२८-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 28,
    "shloka": 66,
    "text": "यत् उक्तम् एतत् तव सर्वम् ईप्सितम्नर इन्द्र कर्ता नचिरा हरि ईश्वरः ।शरत् प्रतीक्षः क्षमताम् इमम् भवान्जल प्रपातम् रिपु निग्रहे धृतः ॥४-२८-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 1,
    "text": "समीक्ष्य विमलम् व्योम गत विद्युत् बलाहकम् ।सारसा आकुल संघुष्टम् रम्य ज्योत्स्ना अनुलेपनम् ॥४-२९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 2,
    "text": "समृद्ध अर्थम् च सुग्रीवम् मन्द धर्मार्थ संग्रहम् ।अत्यर्थम् च असताम् मार्गम् एकांत गत मानसम् ॥४-२९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 3,
    "text": "निवृत्त कार्यम् सिद्धार्थम् प्रमद अभिरतम् सदा ।प्राप्तवन्तम् अभिप्रेतान् सर्वान् एव मनोरथान् ॥४-२९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 4,
    "text": "स्वाम् च पात्नीम् अभिप्रेताम् ताराम् च अपि समीप्सिताम् ।विहरंतम् अहो रात्रम् कृतार्थम् विगत ज्वरम् ॥४-२९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 5,
    "text": "क्रीडन्तम् इव देवेशम् गन्धर्व अप्सरसाम् गणैः ।मंत्रिषु न्यस्त कार्यम् च मंत्रिणाम् अनवेक्षकम् ॥४-२९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 6,
    "text": "उच्छिन्न राज्य संदेहम् काम वृत्तम् इव स्थितम् ।निश्चित अर्थो अर्थ तत्त्वज्ञः काल धर्म विशेष वित् ॥४-२९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 7,
    "text": "प्रसाद्य वाक्यैः मधुरैः हेतुमद्भिः मनो रमैः ।वाक्यवित् वाक्य तत्त्वज्ञम् हरीशम् मारुतात्मजः ॥४-२९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 8,
    "text": "हितम् तथ्यम् च पथ्यम् च साम धर्म अर्थ नीतिमत् ।प्रणय प्रीति संयुक्तम् विश्वास कृत निश्चयम् ॥४-२९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 9,
    "text": "हरीश्वरम् उपागम्य हनुमान् वाक्यम् अब्रवीत् ।राज्यम् प्राप्तम् यशः चैव कौली श्रीः अभिवर्थिता ॥४-२९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 10,
    "text": "मित्राणाम् संग्रहः शेषः तत् भवान् कर्तुम् अर्हति ।यो हि मित्रेषु कालज्ञः सततम् साधु वर्तते ॥४-२९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 11,
    "text": "तस्य राज्यम् च कीर्तिः च प्रतापः च अपि वर्धते ।यस्य कोशः च दण्डः च मित्राणि आत्मा च भूमिप ।समानि एतानि सर्वाणि स राज्यम् महत् अश्नुते ॥४-२९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 12,
    "text": "तत् भवान् वृत्त संपन्नः स्थितः पथि निरत्यये ।मित्रार्थम् अभिनीतार्थम् यथावत् कर्तुम् अर्हति ॥४-२९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 13,
    "text": "संत्यज्य सर्व कर्माणि मित्रार्थम् यो न वर्तते ।संभ्रमात् हि कृत उत्साहः सः अनर्थेन अवरुध्यते ॥४-२९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 14,
    "text": "यो हि काल व्यतीतेषु मित्र कार्येषु वर्तते ।स कृत्वा महतो अपि अर्थान् न मित्रार्थेन युज्यते ॥४-२९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 15,
    "text": "तत् इदम् मित्रकार्यम् नः काल अतीतम् अरिंदम ।क्रियताम् राघवस्य एतत् वैदेह्याः परिमार्गणम् ॥४-२९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 16,
    "text": "न च कालम् अतीतम् ते निवेदयति कालवित् ।त्वरमाणो अपि स प्राज्ञः तव राजन् वशानुगः ॥४-२९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 17,
    "text": "कुलस्य हेतुः स्फीतस्य दीर्घ बन्धुः च राघवः ।अप्रमेय प्रभावः च स्वयम् च अप्रतिमो गुणैः ॥४-२९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 18,
    "text": "तस्य त्वम् कुरु वै कार्यम् पूर्वम् तेन कृतम् तव ।हरीश्वर हरि श्रेष्ठान् आज्ञापयितुम् अर्हसि ॥४-२९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 19,
    "text": "न हि तावत् भवेत् कालो व्यतीतः चोदनात् ऋते ।चोदितस्य हि कार्यस्य भवेत् काल व्यतिक्रमः ॥४-२९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 20,
    "text": "अकर्तुर् अपि कार्यस्य भवान् कर्ता हरीश्वर ।किम् पुनः प्रतिकर्तुः ते राज्येन च वधेन च ॥४-२९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 21,
    "text": "शक्तिमान् अतिविक्रान्तो वानर ऋष्क गण ईश्वर ।कर्तुम् दाशरथेः प्रीतिम् आज्ञायाम् किम् नु सज्जसे ॥४-२९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 22,
    "text": "कामम् खलु शरैः शक्तः सुर असुर महा उरगान् ।वशे दाशरथिः कर्तुम् त्वत् प्रतिज्ञाम् अवेक्षते ॥४-२९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 23,
    "text": "प्राण त्याग अविशंकेन कृतम् तेन महत् प्रियम् ।तस्य मार्गाम वैदेहीम् पृथिव्याम् अपि च अंबरे ॥४-२९-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 24,
    "text": "न देवा न च गंधर्वा न असुरा न मरुत् गणाः ।न च यक्षा भयम् तस्य कुर्युः किम् इव राक्षसाः ॥४-२९-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 25,
    "text": "तत् एवम् शक्ति युक्तस्य पूर्वम् प्रिय कृतः तथा ।रामस्य अर्हसि पिंगेश कर्तुम् सर्व आत्मना प्रियम् ॥४-२९-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 26,
    "text": "न अधस्तात् अवनौ न अप्सु गतिः न उपरि च अम्बरे ।कस्यचित् सज्जते अस्माकम् कपीश्वर तव आज्ञया ॥४-२९-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 27,
    "text": "तत् आज्ञापय कः किम् ते कुतो वा अपि व्यवस्यतु ।हरयो हि अप्रधृष्याः ते सन्ति कोटि अग्रतो अनघ ॥४-२९-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 28,
    "text": "तस्य तद् वचनम् श्रुत्वा काले साधु निरूपितम् ।सुग्रीवः सत्त्व संपन्नः चकार मतिम् उत्तमाम् ॥४-२९-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 29,
    "text": "संदिदेश अति मति मान् नीलम् नित्य कृत उद्यमम् ।दिक्षु सर्वासु सर्वेषाम् सैन्यानाम् उपसंग्रहे ॥४-२९-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 30,
    "text": "यथा सेना समग्रा मे यूथपालाः च सर्वशः ।समागच्छन्ति असंगेन सेनाग्राणि तथा कुरु ॥४-२९-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 31,
    "text": "ये तु अंतपालाः प्लवगाः शीघ्रगा व्यवसायिनः ।समानयंतु ते शीघ्रम् त्वरिताः शासनात् मम ।स्वयम् च अनंतरम् सैन्यम् भवान् एव अनुपश्यतु ॥४-२९-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 32,
    "text": "त्रि पंच रात्रात् ऊर्ध्वम् यः प्राप्नुयात् इह वानरः ।तस्य प्राण अन्तिको दण्डो न अत्र कार्या विचारणा ॥४-२९-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 29,
    "shloka": 33,
    "text": "हरीन् च वृद्धान् उपयातु स अंगदोभवान् मम आज्ञाम् अधिकृत्य निश्चितम् ।इति व्यवस्थाम् हरि पुंगव ईश्वरोविधाय वेश्म प्रविवेश वीर्यवान् ॥४-२९-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 1,
    "text": "गुहाम् प्रविष्टे सुग्रीवे विमुक्ते गगने घनैः ।वर्ष रात्रे स्थितो रामः काम शोक अभिपीडितः ॥४-३०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 2,
    "text": "पाण्डुरम् गगनम् दृष्ट्वा विमलम् चन्द्र मण्डलम् ।शारदीम् रजनीम् चैव दृष्ट्वा ज्योत्स्न अनुलेपनाम् ॥४-३०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 3,
    "text": "काम वृत्तम् च सुग्रीवम् नष्टाम् च जनक आत्मजाम् ।दृष्ट्वा कालम् अतीतम् च मुमोह परम आतुरः ॥४-३०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 4,
    "text": "स तु संज्ञाम् उपागम्य मुहूर्तात् मतिमान् नृपः ।मनः स्थाम् अपि वैदेहीम् चिंतयामास राघवः ॥४-३०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 5,
    "text": "दृष्ट्वा च विमलम् व्योम गत विद्युत् बलाहकम् ।सारस आरव संघुष्टम् विललाप आर्तया गिरा ॥४-३०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 6,
    "text": "आसीनः पर्वतस्य अग्रे हेम धातु विभूषिते ।शारदम् गगनम् दृष्ट्वा जगाम मनसा प्रियाम् ॥४-३०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 7,
    "text": "सारस आरव संनादैः सारस आरव नादिनी ।या आश्रमे रमते बाला सा अद्य मे रमते कथम् ॥४-३०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 8,
    "text": "पुष्पिताम् च आसनान् दृष्ट्वा कांचनान् इव निर्मलान् ।कथम् सा रमते बाला पश्यंती माम् अपश्यती ॥४-३०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 9,
    "text": "या पुरा कलहंसानाम् स्वरेण कल भाषिणी ।बुध्यते चारु सर्वांगी सा अद्य मे रमते कथम् ॥४-३०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 10,
    "text": "निःस्वनम् चक्रवाकानाम् निशम्य सहचारिणाम् ।पुण्डरीकविशालाक्षी कथम् एषा भविष्यति ॥४-३०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 11,
    "text": "सरांसि सरितो वापीः काननानि वनानि च ।ताम् विना मृगशावाक्षीम् चरन् न अद्य सुखम् लभे ॥४-३०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 12,
    "text": "अपि ताम् मत् वियोगात् च सौकुमार्यात् च भामिनीम् ।सुदूरम् पीडयेत् कामः शरत् गुण निरंतरः ॥४-३०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 13,
    "text": "एवम् आदि नरश्रेष्ठो विललाप नृपात्मजः ।विहंग इव सारंगः सलिलम् त्रिदशेश्वरात् ॥४-३०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 14,
    "text": "ततः चंचूर्य रम्येषु फलार्थी गिरि सानुषु ।ददर्श पर्युपावृत्तो लक्ष्मीवान् लक्ष्मणो अग्रजम् ॥४-३०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 15,
    "text": "स चिन्तया दुस्सहया परीतम्विसंज्ञम् एकम् विजने मनस्वी ।भ्रातुर् विषादात् त्वरितो अति दीनःसमीक्ष्य सौमित्रिः उवाच रामम् ॥४-३०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 16,
    "text": "किम् आर्य कामस्य वशम् गतेनकिम् आत्म पौरुष्य पराभवेन ।अयम् ह्रिया संह्रियते समाधिःकिम् अत्र योगेन निवर्तितेन ॥४-३०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 17,
    "text": "क्रियाभियोगम् मनसः प्रसादम्समाधि योग अनुगतम् च कालम् ।न जानकी मानव वंश नाथत्वया सनाथा सुलभा परेण ।न च अग्नि चूडाम् ज्वलिताम् उपेत्यन दह्यते वीर वरार्ह कश्चित् ॥४-३०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 18,
    "text": "सलक्षणम् लक्ष्मणम् अप्रधृष्यम्स्वभावजम् वाक्यम् उवाच रामः ।हितम् च पथ्यम् च नय प्रसक्तम्ससाम धर्मार्थ समाहितम् च ॥४-३०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 19,
    "text": "निस्संशयम् कार्यम् अवेक्षितव्यम्क्रिया विशेषो अपि अनुवर्तितव्यः ।न तु प्रवृद्धस्य दुरासदस्यकुमार वीर्यस्य फलम् च चिन्त्यम् ॥४-३०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 20,
    "text": "अथ पद्म पलाश अक्षीम् मैथिलीम् अनुचिन्तयन् ।उवाच लक्ष्मणम् रामो मुखेन परिशुष्यता ॥४-३०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 21,
    "text": "तर्पयित्वा सहस्राक्षः सलिलेन वसुंधराम् ।निर्वर्तयित्वा सस्यानि कृत कर्मा व्यवस्थितः ॥४-३०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 22,
    "text": "दीर्घ गंभीर निर्घोषाः शैल द्रुम पुरोगमाः ।विसृज्य सलिलम् मेघाः परिश्रांता नृप आत्मज ॥४-३०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 23,
    "text": "नील उत्पल दल श्यामः श्यामी कृत्वा दिशो दश ।विमदा इव मातंगाः शान्त वेगाः पयो धराः ॥४-३०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 24,
    "text": "जल गर्भा महा वेगाः कुटज अर्जुन गंधिनः ।चरित्वा विरताः सौम्य वृष्टि वाताः समुद्यताः ॥४-३०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 25,
    "text": "घनानाम् वारणानाम् च मयूराणाम् च लक्ष्मण ।नादः प्रस्रवणानाम् च प्रशान्तः सहसा अनघ ॥४-३०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 26,
    "text": "अभिवृष्टा महा मेघैः निर्मलाः चित्र सानवः ।अनुलिप्ता इव आभान्ति गिरयः चन्द्र रश्मिभिः ॥४-३०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 27,
    "text": "शाखासु सप्त च्छद पादपानाम्प्रभासु तार अर्क निशा कराणाम् ।लीलासु चैव उत्तम वारणानाम्श्रियम् विभज्य अद्य शरत् प्रवृत्ता ॥४-३०-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 28,
    "text": "संप्रति अनेक आश्रय चित्र शोभालक्ष्मीः शरत् काल गुण उपपन्ना ।सूर्य अग्र हस्त प्रतिबोधितेषुपद्माकरेषु अभ्यधिकम् विभाति ॥४-३०-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 29,
    "text": "सप्त च्छदानाम् कुसुमोप गंधीषट् पाद वृन्दैः अनुगीयमानः ।मत्त द्विपानाम् पवन अनुसारीदर्पम् विनेष्यन् अधिकम् विभाति ॥४-३०-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 30,
    "text": "अभ्यागतैः चारु विशाल पक्षैःसरः प्रियैः पद्म रजो अवकीर्णैः ।महा नदीनाम् पुलिन उपयातैःक्रीडन्ति हंसाः सह चक्रवाकैः ॥४-३०-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 31,
    "text": "मद प्रगल्भेषु च वारिणेषुगवाम् समूहेषु च दर्पितेषु ।प्रसन्न तोयासु च निम्न गासुविभाति लक्ष्मीः बहुधा विभक्ता ॥४-३०-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 32,
    "text": "नभः समीक्ष्या अंबु धरैः विमुक्तम्विमुक्त बर्ह आभरणा वनेषु ।प्रियासु अरक्ता विनिवृत्त शोभागत उत्सवा ध्यान परा मयूराः ॥४-३०-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 33,
    "text": "मनोज्ञ गन्धैः प्रियकैः अनल्पैःपुष्प अति भार अवनत अग्र शाखैः ।सुवर्ण गौरैः नयन अभिरामैःउद्योतितान् इव वन अन्तराणि ॥४-३०-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 34,
    "text": "प्रिय अन्वितानाम् नलिनी प्रियाणाम्वन प्रियाणाम् कुसुम उद्धतानाम् ।मद उत्कटानाम् मद लालसानाम्गज उत्तमानम् गतयो अद्य मन्दाः ॥४-३०-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 35,
    "text": "व्यक्तम् नभः शस्त्र विधौत वर्णम्कृश प्रवाहानि नदी जलानि ।कह्लार शिताः पवनाः प्रवान्तितमो विमुक्ताः च दिशः प्रकाशाः ॥४-३०-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 36,
    "text": "सूर्य आतप क्रामण नष्ट पंकाभूमिः चिर उद्घाटित सांद्र रेणुः ।अन्योन्य वैरेण समायुतानाम्उद्योग कालो अद्य नर अधिपानाम् ॥४-३०-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 37,
    "text": "शरत् गुण आप्यायित रूप शोभाःप्रहर्षित पांशु समुक्षित अंगाः ।मद उत्कटाः संप्रति युद्ध लुब्धावृषा गवाम् मध्य गता नदन्ति ॥४-३०-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 38,
    "text": "स मन्मध तीव्रतर अनुरागाकुलान्विता मन्द गतिः करेणुः ।मदान्वितम् संपरिवार्य यान्तम्वनेषु भर्तारम् अनुप्रयाति ॥४-३०-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 39,
    "text": "त्यक्त्वा वराणि आत्म विभूषणानिबर्हाणि तीर उपगता नदीनाम् ।निर्भर्त्स्यमाना इव सार ओघैःप्रयान्ति दीना विमना मयूराः ॥४-३०-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 40,
    "text": "वित्रास्य कारण्डव चक्रवाकान् ।महा रवैः भिन्न कटा गजेन्द्राः ।सरस्सु बद्ध अंबुज भूषणेषुविक्षोभ्य विक्षोभ्य जलम् पिबन्ति ॥४-३०-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 41,
    "text": "व्यपेत पंकजासु स वालुकासुप्रसन्न तोयासु स गो कुलासु ।स सारसा राव विनादितासुनदिषु हंसा निपतन्ति हृष्टाः ॥४-३०-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 42,
    "text": "नदी घन प्रस्रवण उदकानाम्अति प्रवृद्ध अनिल बर्हिणानाम् ।प्लवंगमानाम् च गत उत्सवानाम्ध्रुवम् रवाः संप्रति संप्रणष्टाः ॥४-३०-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 43,
    "text": "अनेक वर्णाः सुविनष्ट कायाःनव उदितेषु अंबुधरेषु नष्टाः ।क्षुध अर्दिता घोर विषा बिलेभ्यःचिर उषिता विप्रसरन्ति सर्पाः ॥४-३०-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 44,
    "text": "चंचत् चन्द्र कर स्पर्श हर्ष उन्मीलित तारका ।अहो रागवती संध्या जहाति स्वयम् अंबरम् ॥४-३०-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 45,
    "text": "रात्रिः शशांक उदित सौम्य वक्त्रातारा गण उन्मीलित चारु नेत्रा ।ज्योत्स्ना अंशुक प्रावरणा विभातिनारी इव शुक्ल अंशुक संवृत अंगी ॥४-३०-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 46,
    "text": "विपक्व शालि प्रसवानि भुक्त्वाप्रहर्षिता सारस चारु पंक्ति ।नभः समाक्रामति शीघ्र वेगावात अवधूता ग्रथित इव माला ॥४-३०-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 47,
    "text": "सुप्त एक हंसम् कुमुदैः उपेतम्महा ह्रदस्थम् सलिलम् विभाति ।घनैः विमुक्तम् निशि पूर्ण चन्द्रम्तारा गण कीर्णम् इव अंतरिक्षम् ॥४-३०-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 48,
    "text": "प्रकीर्ण हंसा अकुल मेखलानाम्प्रबुद्ध पद्म उत्पल मालिनीनाम् ।वापीः उत्तमानाम् अधिक अद्य लक्ष्मीःवर अंगनाम् इव भूषितानाम् ॥४-३०-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 49,
    "text": "वेणु स्वर व्यंजित तूर्य मिश्रःप्रत्यूष काले अनिल संप्रवृत्तः ।संमूर्च्छितो गह्वर गो वृषाणाम्अन्योन्यम् आपूरयति इव शब्दः ॥४-३०-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 50,
    "text": "नवैः नदीनाम् कुसुम प्रहासैःव्या धूयमानैः मृदु मारुतेन ।धौत अमल क्षौम पट प्रकाशैःकूलानि काशैः उपशोभितानि ॥४-३०-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 51,
    "text": "वन प्रचण्डा मधु पान शौण्डाःप्रिय अन्विताः षट् चरणाः प्रहृष्टाः ।वनेसु मत्ताः पवन अनु यात्राम्कुर्वन्ति पद्म आसन रेणु गौराः ॥४-३०-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 52,
    "text": "जलम् प्रसन्नम् कुसुम प्रहासम्क्रौन्च स्वनम् शालि वनम् विपक्वम् ।मृदुः च वायुः विमलः च चन्द्रःशंसन्ति वर्ष व्यपनीत कालम् ॥४-३०-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 53,
    "text": "मीन उप संदर्शित मेखलानाम्नदी वधूनाम् गतयो अद्य मंदाः ।कान्त उपभुक्त अलस गामिनीनाम्प्रभात कालेषु इव कामिनीनाम् ॥४-३०-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 54,
    "text": "स चक्रवाकानि स शैवलानिकाशैः दुकूलैः इव संवृतानि ।स पत्र रेखाणि स रोचनानिवधू मुखानि इव नदी मुखानि ॥४-३०-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 55,
    "text": "प्रफुल्ल बाण आसन चित्रितेषुप्रहृष्ट षट्पदानि कूजितेषु ।गृहीत चापः उद्यत दण्ड चण्डःप्रचण्ड चारो अद्य वनेषु कामः ॥४-३०-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 56,
    "text": "लोकम् सुवृष्ट्या परितोषयित्वनदीः तटाकानि च पूरयित्वा ।निष्पन्न सस्याम् वसुधाम् च कृत्वात्यक्त्वा नभः तोय धराः प्रणष्टाः ॥४-३०-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 57,
    "text": "दर्शयन्ति शरन् नद्यः पुलिनानि शनैः शनैः ।नव संगम सव्रीडा जघनानि इव योषितः ॥४-३०-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 58,
    "text": "प्रसन्न सलिलाः सौम्य कुरराभिः विनादिताः ।चक्रवाक गण आकीर्णा विभांति सलिल आशयाः ॥४-३०-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 59,
    "text": "अन्योन्य बद्ध वैराणाम् जिगीषूणाम् नृपात्मज ।उद्योग समयः सौम्य पार्थिवानाम् उपस्थितः ॥४-३०-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 60,
    "text": "इयम् सा प्रथमा यात्रा पार्थिवानाम् नृपात्मज ।न च पश्यामि सुग्रीवम् उद्योगम् वा तथा विधम् ॥४-३०-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 61,
    "text": "असनाः सप्त पर्णाः च कोविदाराः च पुष्पिताः ।दृश्यन्ते बन्धुजीवाः च श्यामाः च गिरि सानुषु ॥४-३०-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 62,
    "text": "हंस सारस चक्राह्वैः कुररैः च समंततः ।पुलिनानि अवकीर्णानि नदीनाम् पश्य लक्ष्मण ॥४-३०-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 63,
    "text": "चत्वारो वार्षिका मासा गता वर्ष शत उपमाः ।मम शोक अभितप्तस्य तथा सीताम् अपश्यतः ॥४-३०-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 64,
    "text": "चक्रवाकी इव भर्तारम् पृष्टतो अनुगता वनम् ।विषमम् दण्डकारण्यम् उद्यान वनम् इव च अंगना ॥४-३०-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 65,
    "text": "प्रिया विहीने दुःख आर्ते हृत राज्ये विवासिते ।कृपाम् न कुरुते राजा सुग्रीवो मयि लक्ष्मण ॥४-३०-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 66,
    "text": "अनाथो हृत राज्यो अयम् रावणेन च धर्षितः।दीनो दूर गृहः कामी माम् चैव शरणम् गतः ॥४-३०-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 67,
    "text": "इति एतैः कारणैः सौम्य सुग्रीवस्य दुरात्मनः ।अहम् वानर राजस्य परिभूतः परंतप ॥४-३०-६७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 68,
    "text": "स कालम् परिसंख्याय सीतायाः परिमार्गणे ।कृतार्थः समयम् कृत्वा दुर्मतिः न अवबुध्यते ॥४-३०-६८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 69,
    "text": "स किष्किंधाम् प्रविश्य त्वम् ब्रूहि वानर पुंगवम् ।मूर्खम् ग्राम्य सुखे सक्तम् सुग्रीवम् वचनात् मम ॥४-३०-६९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 70,
    "text": "अर्थिनाम् उपपन्नानाम् पूर्वम् च अपि उपकारिणाम् ।आशाम् सम्श्रुत्य यो हन्ति स लोके पुरुषाधमः ॥४-३०-७०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 71,
    "text": "शुभम् वा यदि वा पापम् यो हि वाक्यम् उदीरितम् ।सत्येन परिगृह्णाति स वीरः पुरुषोत्तमः ॥४-३०-७१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 72,
    "text": "कृतार्था हि अकृतार्थानाम् मित्राणाम् न भवन्ति ये ।तान् मृतान् अपि क्रव्यादाः कृतघ्नान् न उपभुंजते ॥४-३०-७२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 73,
    "text": "नूनम् कांचन पृष्ठस्य विकृष्टस्य मया रणे ।द्रष्टुम् इच्छसि चापस्य रूपम् विद्युत् गण उपमम् ॥४-३०-७३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 74,
    "text": "घोरम् ज्या तल निर्घोषम् क्रुद्धस्य मम संयुगे ।निर्घोषम् इव वज्रस्य पुनः संश्रोतुम् इच्छसि ॥४-३०-७४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 75,
    "text": "कामम् एवम् गते अपि अस्य परिज्ञाते पराक्रमे ।त्वत् सहायस्य मे वीर न चिन्ता स्यात् नृपात्मज ॥४-३०-७५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 76,
    "text": "यद् अर्थम् अयम् आरंभः कृतः पर पुरम् जय ।समयम् न अभिजानाति कृतार्थः प्लवगेश्वरः ॥४-३०-७६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 77,
    "text": "वर्षा समय कालम् तु प्रतिज्ञाय हरीश्वरः ।व्यतीतान् चतुरो मासान् विहरन् न अवबुध्यते ॥४-३०-७७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 78,
    "text": "स अमात्य परिषत् क्रीडन् पानम् एव उपसेवते ।शोक दीनेषु न अस्मासु सुग्रीवः कुरुते दयाम् ॥४-३०-७८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 79,
    "text": "उच्यताम् गच्छ सुग्रीवः त्वया वीरः महाबल ।मम रोषस्य यत् रूपम् ब्रूयाः च एनम् इदम् वचः ॥४-३०-७९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 80,
    "text": "न स संकुचितः पंथा येन वाली हतो गतः ।समये तिष्ठ सुग्रीव मा वालि पथम् अन्वगाः ॥४-३०-८०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 81,
    "text": "एक एव रणे वाली शरेण निहतो मया ।त्वाम् तु सत्यात् अतिक्रांतम् हनिष्यामि स बान्धवम् ॥४-३०-८१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 82,
    "text": "तत् एवम् विहिते कार्ये यत् हितम् पुरुषर्षभ ।तत् तत् ब्रूहि नरश्रेष्ठ त्वर काल व्यतिक्रमः ॥४-३०-८२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 83,
    "text": "कुरुष्व सत्यम् मम वानरेश्वरप्रतिश्रुतम् धर्मम् अवेक्ष्य शाश्वतम् ।मा वालिनम् प्रेत गतो यम क्षयम्त्वम् अद्य पश्येः मम चोदितः शरैः ॥४-३०-८३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 30,
    "shloka": 84,
    "text": "स पूर्वजम् तीव्र विवृद्ध कोपम्लालप्यमानम् प्रसमीक्ष्य दीनम् ।चकार तीव्राम् मतिम् उग्र तेजाहरीश्वरे मानव वंश वर्थनः ॥४-३०-८४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 1,
    "text": "स कामिनम् दीनम् अदीन सत्त्वःशोक अभिपन्नम् समुदीर्ण कोपम् ।नरेन्द्र सूनुर् नरदेव पुत्रम्रामानुजः पूर्वजम् इति उवाच ॥४-३१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 2,
    "text": "न वानरः स्थास्यति साधु वृत्तेन मन्यते कर्म फल अनुषंगान् ।न भोक्ष्यते वानर राज्य लक्ष्मीम्तथा हि न अभिक्रमते अस्य बुद्धिः ॥४-३१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 3,
    "text": "मति क्षयात् ग्राम्य सुखेषु सक्तःतव प्रसाद अप्रतिकार बुद्धिः ।हतो अग्रजम् पश्यतु वालिनम्न राज्यम् एवम् विगुणस्य देयम् ॥४-३१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 4,
    "text": "न धारये कोपम् उदीर्ण वेगम्निहन्मि सुग्रीवम् असत्यम् अद्य ।हरि प्रवीरैः सह वालि पुत्रोनरेन्द्र पुत्र्या विचयम् करोतु ॥४-३१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 5,
    "text": "तम् आत्त बाण आसनम् उत्पतंतम्निवेदित अर्थम् रण चण्ड कोपम् ।उवच रामः पर वीर हन्तास्व वेक्षितम् स अनुनयम् च वाक्यम् ॥४-३१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 6,
    "text": "न हि वै त्वत् विधो लोके पापम् एवम् समाचरेत् ।कोपम् आर्येण यो हन्ति स वीरः पुरुषोत्तमः ॥४-३१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 7,
    "text": "न इदम् अत्र त्वया ग्राह्यम् साधु वृत्तेन लक्ष्मण ।ताम् प्रीतिम् अनुवर्तस्व पूर्व वृत्तम् च संगतम् ॥४-३१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 8,
    "text": "साम उपहितया वाचा रूक्षाणि परिवर्जयन् ।वक्तुम् अर्हसि सुग्रीवम् व्यतीतम् काल पर्यये ॥४-३१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 9,
    "text": "सो अग्रजेन अनुशिष्ट अर्थो यथावत् पुरुषर्षभः ।प्रविवेश पुरीम् वीरो लक्ष्मणः पर वीर हा ॥४-३१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 10,
    "text": "ततः शुभ मतिः प्राज्ञो भ्रातुः प्रियहितेरतः ।लक्ष्मणः प्रतिसंरब्धो जगाम भवनम् कपेः ॥४-३१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 11,
    "text": "शक्र बाणासन प्रख्यम् धनुः कालांतक उपमः ।प्रगृह्य गिरि शृंगाभम् मन्दरः सानुमान् इव ॥४-३१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 12,
    "text": "यथा उक्त कारी वचनम् उत्तरम् चैव स उत्तरम् ।बृहस्पति समो बुद्ध्या मत्त्वा रामानुजः तदा ॥४-३१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 13,
    "text": "काम क्रोध समुत्थेन भ्रातुः कोपाग्निना वृतः ।प्रभंजन इव अप्रीतः प्रययौ लक्ष्मणः तदा ॥४-३१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 14,
    "text": "साल ताल अश्व कर्णाम् च तरसा पातयन् बलात् ।पर्यस्यन् गिरि कूटानि द्रुमान् अन्याम् च वेगितः ॥४-३१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 15,
    "text": "शिलाः च शकली कुर्वन् पद्भ्याम् गज इव आशु गः ।दूरम् एक पदम् त्यक्त्वा ययौ कार्यवशात् द्रुतम् ॥४-३१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 16,
    "text": "ताम् अपश्यत् बल आकीर्णाम् हरिराज महापुरीम् ।दुर्गाम् इक्ष्वाकु शार्दूलः किष्किंधाम् गिरि संकटे ॥४-३१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 17,
    "text": "रोषात् प्रस्फुरमाण ओष्ठः सुग्रीवम् प्रति लक्ष्मणः ।ददर्श वानरान् भीमान् किष्किंधाया बहिः चरान् ॥४-३१-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 18,
    "text": "तम् दृष्ट्वा वानराः सर्वे लक्ष्मणम् पुरुषर्षभम्शैल शृंगाणि शतशः प्रवृद्धाम् च महीरुहान् ।जगृहुः कुंजर प्रख्या वानराः पर्वत अंतरे ॥४-३१-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 19,
    "text": "तान् गृहीत प्रहरणान् सर्वान् दृष्ट्वा तु लक्ष्मणः ।बभूव द्विगुणम् क्रुद्धो बहु इंधन इव अनलः ॥४-३१-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 20,
    "text": "तम् ते भयपरीत अंगाः ख्सुब्धम् दृष्ट्वा प्लवंगमाः ।काल मृत्यु युगांताअभम् शतशो विद्रुता दिशः ॥४-३१-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 21,
    "text": "ततः सुग्रीव भवनम् प्रविश्य हरिपुंगवाः ।क्रोधम् आगमनम् चैव लक्ष्मणस्य न्यवेदयन् ॥४-३१-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 22,
    "text": "तारया सहितः कामी सक्तः कपिवृषः तदा ।न तेषाम् कपि वीराणाम् शुश्राव वचनम् तदा ॥४-३१-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 23,
    "text": "ततः सचिव संदिष्टा हरयो रोमहर्षणाः ।गिरि कुंजर मेघ आभा नगर्या निर्ययुः तदा ॥४-३१-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 24,
    "text": "नख दंष्ट्र आयुधा सर्वे वीराः विकृत दर्शनाः ।सर्वे शार्दूल दर्पाः च सर्वे च विकृत आननाः ॥४-३१-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 25,
    "text": "दश नाग बलाः केचित् केचित् दश गुणोत्तराः ।केचित् नाग सहस्रस्य बभूवुः तुल्य वर्चसः ॥४-३१-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 26,
    "text": "ततः तैः कपिभिर् व्याप्ताम् द्रुम हस्तैर् महाबलैः ।अपश्यत् लक्ष्मणः क्रुद्धः किष्किंधाम् ताम् दुरासदम् ॥४-३१-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 27,
    "text": "ततः ते हरयः सर्वे प्राकार परिख अंतरात् ।निष्क्रम्य उदग्र सत्त्वाः तु तस्थुर् आविष्कृतम् तदा ॥४-३१-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 28,
    "text": "सुग्रीवस्य प्रमादम् च पूर्वजस्य अर्थम् आत्मवान् ।दृष्ट्वा कोप वशम् वीरः पुनर् एव जगाम सः ॥४-३१-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 29,
    "text": "स दीर्घ उष्ण महा उच्छ्वासः कोप संरक्त लोचनः ।बभूव नर शार्दूल स धूम इव पावकः ॥४-३१-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 30,
    "text": "बाण शल्य स्फुरत् जिह्वः सायक आसन भोगवान् ।स्व तेजो विष संघातः पंच आस्य इव पन्नगः ॥४-३१-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 31,
    "text": "तम् दीप्तम् इव कालाग्निम् नागेन्द्रम् इव कोपितम् ।समासाद्य अंगदः त्रासात् विषादम् अगमत् परम् ॥४-३१-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 32,
    "text": "सो अंगदम् रोष ताम्राक्षः संदिदेश महायशाः ।सुग्रीवः कथ्यताम् वत्स मम आगमनम् इति उत ॥४-३१-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 33,
    "text": "एष रामानुजः प्राप्तः त्वत् सकाशम् अरिन्दमः ।भ्रातुर् व्यसन संतप्तो द्वारि तिष्ठति लक्ष्मणः ॥४-३१-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 34,
    "text": "तस्य वाक्यम् यदि रुचिः क्रियताम् साधु वानरः ।इति उक्त्वा शीघ्रम् आगच्छ वत्स वाक्यम् अरिन्दम ॥४-३१-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 35,
    "text": "लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा शोकाविष्टो अंगदो अब्रवीत् ।पितुः समीपम् आगम्य सौमित्रिः अयम् आगतः ॥४-३१-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 36,
    "text": "अथ अंगदः तस्य सुतीव्र वाचासंभ्रांत भावः परिदीन वक्त्रः ।निर्गत्य पूर्वम् नृपतेः तरस्वीततो रुमायाः चरणौ ववन्दे ॥४-३१-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 37,
    "text": "संगृह्य पादौ पितुः उग्रतेजाजग्राह मातुः पुनर् एव पादौ ।पादौ रुमायाः च निपीडयित्वानिवेदयामास ततः तत् अर्थम् ॥४-३१-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 38,
    "text": "स निद्रा मद संवीतो वानरो न विबुद्धवान् ।बभूव मद मत्तः च मदनेन च मोहितः ॥४-३१-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 39,
    "text": "ततः किल किलाम् चक्रुः लक्ष्मणम् प्रेक्ष्य वानराः ।प्रसादयन्तः तम् क्रुद्धम् भय मोहित चेतसः ॥४-३१-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 40,
    "text": "ते महा ओघ निभम् दृष्ट्वा वज्र अशनि सम स्वनम् ।सिंह नादम् समम् चक्रुर् लक्ष्मणस्य समीपतः ॥४-३१-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 41,
    "text": "तेन शब्देन महता प्रत्यबुध्यत वानरः ।मद विह्वल ताम्राक्षो व्याकुल स्रग्वि भूषणः ॥४-३१-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 42,
    "text": "अथ अंगद वचः श्रुत्वा तेन एव च समागतौ ।मंत्रिणो वानरेन्द्रस्य सम्मत उदार दर्शिनौ ॥४-३१-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 43,
    "text": "प्लक्षः च एव प्रभावः च मंत्रिणौ अर्थ धर्मयोः ।वक्तुम् उच्चावचम् प्राप्तम् लक्ष्मणम् तौ शशंसतुः ॥४-३१-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 44,
    "text": "प्रसादयित्वा सुग्रीवम् वचनैः स अर्थ निश्चितैः ।आसीनम् पर्युपासीनौ यथा शक्रम् मरुत्पतिम् ॥४-३१-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 45,
    "text": "सत्य संधौ महाभागौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ।वयस्य भावम् संप्राप्तौ राज्य अर्हौ राज्य दायिनौ ॥४-३१-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 46,
    "text": "तयोः एको धनुष्पाणिर् द्वारि तिष्ठति लक्ष्मणः ।यस्य भीताः प्रवेपन्ते नादान् मुंचन्ति वानराः ॥४-३१-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 47,
    "text": "स एष राघव भ्राता लक्ष्मणो वाक्य सारथिः ।व्यवसाय रथः प्राप्तः तस्य रामस्य शासनात् ॥४-३१-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 48,
    "text": "अयम् च तनयो राजन् ताराया दयितो अंगदः ।लक्ष्मणेन सकाशम् ते प्रेषितः त्वरया अनघ ॥४-३१-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 49,
    "text": "सः अयम् रोष परीताक्षो द्वारि तिष्ठति वीर्यवान् ।वानरान् वानरपते चक्षुसा निर्दहन इव ॥४-३१-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 50,
    "text": "तस्य मूर्ध्ना प्रणम्य त्वम् स पुत्र सह बान्धवः ।गच्छ शीघ्रम् महाराज रोषो हि अद्य उपशम्यताम् ॥४-३१-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 31,
    "shloka": 51,
    "text": "यथा आह रामो धर्मात्मा तत् कुरुष्व समाहितः ।राजन् तिष्ठ स्व समये भव सत्य प्रतिश्रवः ॥४-३१-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 1,
    "text": "अंगदस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवः सचिवैः सह ।लक्ष्मणम् कुपितम् श्रुत्वा मुमोच आसनम् आत्मवान् ॥४-३२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 2,
    "text": "स च तान् अब्रवीत् वाक्यम् निश्चित्य गुरु लाघवम् ।मंत्रज्ञान् मंत्र कुशलो मंत्रेषु परिनिष्ठितः ॥४-३२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 3,
    "text": "न मे दुर् व्याहृतम् किंचित् न अपि मे दुर् अनुष्ठितम् ।लक्ष्मणो राघव भ्राता क्रुद्धः किम् इति चिंतये ॥४-३२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 4,
    "text": "असुहृद्भिः मम अमित्रैः नित्यम् अन्तर दर्शिभिः ।मम दोषान् असंभूतान् श्रावितो राघवानुजः ॥४-३२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 5,
    "text": "अत्र तावत् यथा बुद्धि सर्वैः एव यथा विधि ।भावस्य निश्चयः तावत् विज्ञेयो निपुणम् शनैः ॥४-३२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 6,
    "text": "न खलु अस्ति मम त्रासो लक्ष्मणान् न अपि राघवात् ।मित्रम् तु अस्थान कुपितम् जनयति एव संभ्रमम् ॥४-३२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 7,
    "text": "सर्वथा सुकरम् मित्रम् दुष्करम् प्रतिपालनम् ।अनित्यत्वात् तु चित्तानाम् प्रीतिः अल्पे अपि भिद्यते ॥४-३२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 8,
    "text": "अतो निमित्तम् त्रस्तो अहम् रामेण तु महात्मना ।यन् मम उपकृतम् शक्यम् प्रतिकर्तुम् न तन् मया ॥४-३२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 9,
    "text": "सुग्रीवेण एवम् उक्ते तु हनुमान् हरि पुंगवः ।उवाच स्वेन तर्केण मध्ये वानर मंत्रिणाम् ॥४-३२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 10,
    "text": "सर्वथा न एतद् आश्चर्यम् यत् त्वम् हरिगणेश्वर ।न विस्मरसि सुस्निग्धम् उपकारम् कृतम् शुभम् ॥४-३२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 11,
    "text": "राघवेण तु वीरेण भयम् उत्सृज्य दूरतः ।त्वत् प्रिय अर्थम् हतो वाली शक्र तुल्य पराक्रमः ॥४-३२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 12,
    "text": "सर्वथा प्रणयात् क्रुद्धो राघवो न अत्र संशयः ।भ्रातरम् संप्रहितवान् लक्ष्मणम् लक्ष्मि वर्धनम् ॥४-३२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 13,
    "text": "त्वम् प्रमत्तो न जानीषे कालम् कलविदाम् वर ।फुल्ल सप्त च्छद श्यामा प्रवृत्ता तु शरत् शिवा ॥४-३२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 14,
    "text": "निर्मल ग्रह नक्षत्रा द्यौः प्रनष्ट बलाहका ।प्रसन्नाः च दिशः सर्वाः सरितः च सरांसि च ॥४-३२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 15,
    "text": "प्राप्तम् उद्योग कालम् तु न अवैषि हरिपुंगव ।त्वम् प्रमत्त इति व्यक्तम् लक्ष्मणो अयम् इह आगतः ॥४-३२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 16,
    "text": "आर्तस्य हृत दारस्य परुषम् पुरुष अन्तरात् ।वचनम् मर्षणीयम् ते राघवस्य महात्मनः ॥४-३२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 17,
    "text": "कृत अपराधस्य हि ते न अन्यत् पश्यामि अहम् क्षमम् ।अंतरेण अंजलिम् बद्ध्वा लक्ष्मणस्य प्रसादनात् ॥४-३२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 18,
    "text": "नियुक्तैः मंत्रिभिः वाच्यो अवश्यम् पार्थिवो हितम् ।इत एव भयम् त्यक्त्वा ब्रवीमि अवधृतम् वचः ॥४-३२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 19,
    "text": "अभिक्रुद्धः समर्थो हि चापम् उद्यम्य राघवः ।स देव असुर गंधर्वम् वशे स्थापयितुम् जगत् ॥४-३२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 20,
    "text": "न स क्षमः कोपयितुम् यः प्रसाद्य पुनर् भवेत् ।पूर्व उपकारम् स्मरता कृतज्ञेन विशेषतः ॥४-३२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 21,
    "text": "तस्य मूर्ध्ना प्रणम्य त्वम् स पुत्रः स सुहृत् जनः ।राजन् तिष्ठ स्व समये भर्तुः भार्या इव तत् वशे ॥४-३२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 32,
    "shloka": 22,
    "text": "न राम रामानुज शासनम् त्वयाकपीन्द्र युक्तम् मनसा अपि अपोहितुम् ।मनो हि ते ज्ञास्यति मानुषम् बलम्स राघवस्य अस्य सुरेन्द्र वर्चसः ॥४-३२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 1,
    "text": "अथ प्रतिसंआदिष्टो लक्ष्मणः परवीरहा ।प्रविवेश गुहाम् रम्याम् किष्किंधाम् राम शासनात् ॥४-३३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 2,
    "text": "द्वारस्था हरयः तत्र महाकाया महाबलाः ।बभूवुः लक्ष्मणम् दृष्ट्वा सर्वे प्रांजलयः स्थिताः ॥४-३३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 3,
    "text": "निःश्वसन्तम् तु तम् दृष्ट्वा क्रुद्धम् दशरथ आत्मजम् ।बभूवुः हरयः त्रस्ता न च एनम् पर्यवारयन् ॥४-३३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 4,
    "text": "स तम् रत्नमयीम् दिव्याम् श्रीमान् पुष्पित काननाम् ।रम्याम् रत्न समाकीर्णाम् ददर्श महतीम् गुहाम् ॥४-३३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 5,
    "text": "हर्म्य प्रासाद संबाधाम् नाना रत्नोपशोभिताम् ।सर्व काम फलैः वृक्षैः पुष्पितैः उपशोभिताम् ॥४-३३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 6,
    "text": "देव गंधर्व पुत्रैः च वानरैः काम रूपिभिः ।दिव्य माल्य अम्बर धारैः शोभिताम् प्रिय दर्शनैः ॥४-३३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 7,
    "text": "चन्दन अगरु पद्मानाम् गन्धैः सुरभि गन्धिताम् ।मैरेयाणाम् मधूनाम् च सम्मोदित महा पथाम् ॥४-३३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 8,
    "text": "विंध्य मेरु गिरि प्रख्यैः प्रासादैः न एक भूमिभिः ।ददर्श गिरि नद्यः च विमलाः तत्र राघवः ॥४-३३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 9,
    "text": "अंगदस्य गृहम् रम्यम् मैन्दस्य द्विविदस्य च ।गवयस्य गवाक्षस्य गजस्य शरभस्य च ॥४-३३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 10,
    "text": "विद्युन्मालेः च संपातेः सूर्याक्षस्य हनूमतः ।वीरबाहोः सुबाहोः च नलस्य च महात्मनः ॥४-३३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 11,
    "text": "कुमुदस्य सुषेणस्य तार जाम्बवतोः तथा ।दधिवक्त्रस्य नीलस्य सुपाटल सुनेत्रयोः ॥४-३३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 12,
    "text": "एतेषाम् कपि मुख्यानाम् राज मार्गे महात्मनाम् ।ददर्श गृह मुख्यानि महासाराणि लक्ष्मणः ॥४-३३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 13,
    "text": "पाण्डुर अभ्र प्रकाशानि गन्ध माल्य युतानि च ।प्रभूत धन धान्यानि स्त्री रत्नैः शोभितानि च ॥४-३३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 14,
    "text": "पाण्डुरेण तु शैलेन परिक्षिप्तम् दुरासदम् ।वानरेन्द्र गृहम् रम्यम् महेन्द्र सदन उपमम् ॥४-३३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 15,
    "text": "शुल्कैः प्रासाद शिखरैः कैलास शिखर उपमैः ।सर्व काम फलैः वृक्षैः पुष्पितैः उपशोभितम् ॥४-३३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 16,
    "text": "महेन्द्र दत्तैः श्रीमद्भिः नील जीमूत संनिभैः ।दिव्य पुष्प फलैः वृक्षैः शीत च्छायैः मनोरमैः ॥४-३३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 17,
    "text": "हरिभिः संवृत द्वारम् बलिभिः शस्त्र पाणिभिः ।दिव्य माल्य आवृतम् शुभ्रम् तप्त कांचन तोरणम् ॥४-३३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 18,
    "text": "सुग्रीवस्य गृहम् रम्यम् प्रविवेश महाबलः ।अवार्यमाणः सौमित्रिः महाअभ्रम् इव भास्करः ॥४-३३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 19,
    "text": "स सप्त कक्ष्या धर्मात्मा यान आसन समावृताः ।प्रविश्य सुमहत् गुप्तम् ददर्श अंतःपुरम् महत् ॥४-३३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 20,
    "text": "हैम राजत पर्यन्कैः बहुभिः च वर आसनैः ।महा अर्ह आस्तरण उपेतैः तत्र तत्र समावृतम् ॥४-३३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 21,
    "text": "प्रविशन् एव सततम् शुश्राव मधुर स्वनम् ।तंत्री गीत समाकीर्णम् सम ताल पदाक्षरम् ॥४-३३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 22,
    "text": "बह्वीः च विविध आकारा रूप यौवन गर्विताः ।स्त्रियः सुग्रीव भवने ददर्श स महाबलः ॥४-३३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 23,
    "text": "दृष्ट्वा अभिजन संपन्नाः तत्र माल्य कृत स्रजः ।वर माल्य कृत व्यग्रा भूषण उत्तम भूषिताः ॥४-३३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 24,
    "text": "न अतृप्तान् न अति च व्यग्रान् न अनुदात्त परिच्छदान् ।सुग्रीव अनुचरान् च अपि लक्षयामास लक्ष्मणः ॥४-३३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 25,
    "text": "कूजितम् नूपुराणाम् च कंचनीम् निःस्वनम् तथा ।स निशम्य ततः श्रीमान् सौमित्रिः लज्जितो अभवत् ॥४-३३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 26,
    "text": "रोष वेग प्रकुपितः श्रुत्वा च आभरण स्वनम् ।चकार ज्या स्वनम् वीरो दिशः शब्देन पूरयन् ॥४-३३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 27,
    "text": "चारित्रेण महाबाहुः अपकृष्टः स लक्ष्मनः ।तस्थौ एकांतम् आश्रित्य राम शोक समन्वितः ॥४-३३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 28,
    "text": "तेन चाप स्वनेन अथ सुग्रीवः प्लवगाधिपः ।विज्ञाय आगमनम् त्रस्तः स चचाल वर आसनात् ॥४-३३-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 29,
    "text": "अंगदेन यथा मह्यम् पुरस्तात् प्रतिवेदितम् ।सुव्यक्तम् एष संप्रप्तः सौमित्रिः भ्रातृ वत्सलः ॥४-३३-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 30,
    "text": "अंगदेन समाख्यतो ज्या स्वनेन च वानरः ।बुबुधे लक्ष्मणम् प्राप्तम् मुखम् च अस्य व्यशुष्यत ॥४-३३-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 31,
    "text": "ततः ताराम् हरि श्रेष्ठः सुग्रीवः प्रिय दर्शनाम् ।उवाच हितम् अव्यग्र त्रास संभ्रांत मानसः ॥४-३३-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 32,
    "text": "किम् नु रुट् कारणम् सुभ्रु प्रकृत्या मृदु मानसः ।स रोष इव संप्राप्तो येन अयम् राघवानुजः ॥४-३३-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 33,
    "text": "किम् पश्यसि कुमारस्य रोष स्थानम् अनिन्दिते ।न खलु अकारणे कोपम् आहरेत् नरपुंगवः ॥४-३३-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 34,
    "text": "यदि अस्य कृतम् अस्माभिः बुध्यसे किंचित् अप्रियम् ।तत् बुध्या संप्रधार्य आशु क्षिप्रम् एव अभिधीयताम् ॥४-३३-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 35,
    "text": "अथवा स्वयम् एव एनम् द्रष्टुम् अर्हसि भामिनी ।वचनैः स्वांत्व युक्तैः च प्रसादयितुम् अर्हसि ॥४-३३-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 36,
    "text": "त्वत् दर्शने विशुद्ध आत्मा न स कोपम् करिष्यति ।न हि स्त्रीषु महात्मानः क्वचित् कुर्वन्ति दारुणम् ॥४-३३-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 37,
    "text": "त्वया स्वांत्वैः उपक्रांतम् प्रसन्न इन्द्रिय मानसम् ।ततः कमलपत्राक्षम् द्रक्ष्याअमि अहम् अरिंदमम् ॥४-३३-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 38,
    "text": "सा प्रस्खलंती मद विह्वल अक्षीप्रलंब कांची गुण हेम सूत्रा ।सलक्षणा लक्ष्मण संनिधानम्जगाम तारा नमित अंग यष्टिः ॥४-३३-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 39,
    "text": "स ताम् समीक्ष्य एव हरि ईश पत्नीम्तस्थौ उदासीनतया महात्मा ।अवाङ्मुखो आभूत् मनुजेन्द्र पुत्रःस्त्री सन्निकर्षात् विनिवृत्त कोपम् ॥४-३३-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 40,
    "text": "सा पान योगात् च निवृत्त लज्जादृष्टि प्रसादात् च नरेन्द्र सूनोः ।उवाच तारा प्रणय प्रगल्भम्वाक्यम् महार्थम् परिसांत्व रूपम् ॥४-३३-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 41,
    "text": "किम् कोप मूलम् मनुजेन्द्र पुत्रकः ते न सन्तिष्ठति वाक् निदेशे ।कः शुष्क वृक्षम् वनम् आपतन्तम्दवाग्निम् आसीदति निर्विशंकः ॥४-३३-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 42,
    "text": "स तस्य वचनम् श्रुत्वा सांत्व पूर्वम् अशंकितः ।भूयः प्रणय दृष्टार्थम् लक्ष्मणो वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-३३-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 43,
    "text": "किम् अयम् काम वृत्तः ते लुप्त धर्मार्थ संग्रहः ।भर्ता भर्तृ हिते युक्ते न च एवम् अवबुध्यसे ॥४-३३-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 44,
    "text": "न चिंतयति राज्यार्थम् सः अस्मान् शोक परायणान् ।स अमात्य परिषत् तारे कामम् एव उपसेवते ॥४-३३-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 45,
    "text": "स मासान् चतुर कृत्वा प्रमाणम् प्लवगेश्वरः ।व्यतीतान् तान् मद उदग्रो विहरन् न अवबुध्यते ॥४-३३-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 46,
    "text": "न हि धर्मार्थ सिद्ध्यर्थम् पानम् एवम् प्रशस्यते ।पानात् अर्थस्य कामः च धर्मः च परिहीयते ॥४-३३-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 47,
    "text": "धर्म लोपो महान् तावत् कृते हि अप्रति कुर्वतः ।अर्थ लोपः च मित्रस्य नाशे गुणवतो महान् ॥४-३३-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 48,
    "text": "मित्रम् हि अर्थ गुण श्रेष्ठम् सत्य धर्म परायणम् ।तत् द्वयम् तु परित्यक्तम् न तु धर्मे व्यवस्थितम् ॥४-३३-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 49,
    "text": "तत् एवम् प्रस्तुते कार्ये कार्यम् अस्माभिः उत्तरम् ।यत् कार्यम् कार्य तत्त्वज्ञे त्वम् उदाहर्तुम् अर्हसि ॥४-३३-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 50,
    "text": "सा तस्य धर्मार्थ समाधि युक्तम्निशम्य वाक्यम् मधुर स्वभावम् ।तारा गतार्थे मनुजेन्द्र कार्येविश्वास युक्तम् तम् उवाच भूयः ॥४-३३-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 51,
    "text": "न कोप कालः क्षितिपाल पुत्रन च अपि कोपः स्व जने विधेयः ।त्वत् अर्थ कामस्य जनस्य तस्यप्रमादम् अपि अर्हसि वीर सोढुम् ॥४-३३-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 52,
    "text": "कोपम् कथम् नाम गुण प्रकृष्टःकुमार कुर्यात् अपकृष्ट सत्त्वे ।कः त्वत् विधः कोप वशम् हि गच्छेसत्त्व अवरुद्धः तपसः प्रसूतिः ॥४-३३-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 53,
    "text": "जानामि कोपम् हरि वीर बन्धोःजानामि कार्यस्य च काल संगम् ।जानामि कार्यम् त्वयि यत् कृतम् नःतत् च अपि जानामि यत् अत्र कार्यम् ॥४-३३-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 54,
    "text": "तत् च अपि जानामि यथा अविषह्यम्बलम् नरश्रेष्ठ शरीरजस्य ।जानामि यस्मिन् च जने अवबद्धम्कामेन सुग्रीवम् अस्तकम् अद्य ॥४-३३-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 55,
    "text": "न काम तंत्रे तव बुद्धिः अस्तित्वम् वै यथा मन्यु वशम् प्रपन्नः ।न देश कालौ हि न च अर्थ धर्मौअवेक्षते काम रतिः मनुष्यः ॥४-३३-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 56,
    "text": "तम् काम वृत्तम् मम सन्निकृष्टम्काम अभियोगात् च विमुक्त लज्जम् ।क्षमस्व तावत् पर वीर हन्तःतव भ्रातर्म वानर वंश नाथम् ॥४-३३-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 57,
    "text": "महर्षयो धर्म तपोभिरामाःकामा अनुकामाः प्रति बद्ध मोहाः ।अयम् प्रकृत्या चपलः कपिः तुकथम् न सज्जेत सुखेषु राजा ॥४-३३-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 58,
    "text": "इति एवम् उक्त्वा वचनम् महार्थम्सा वानरी लक्ष्मणम् अप्रमेयम् ।पुनः स खेदम् मद विह्वलाक्षीभर्तुर् हितम् वाक्यम् इदम् बभाषे ॥४-३३-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 59,
    "text": "उद्योगः तु चिर आज्ञप्तः सुग्रीवेण नरोत्तम ।काम्स्य अपि विधेयेन तव अर्थ प्रति साधने ॥४-३३-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 60,
    "text": "आगता हि महा वीर्या हरयः काम रूपिणः ।कोटि शत सहस्राणि नाना नग निवासिनः ॥४-३३-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 61,
    "text": "तत् आगच्छ महाबाहो चारित्रम् रक्षितम् त्वया ।अच्छलम् मित्र भावेन सताम् दरा अवलोकनम् ॥४-३३-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 62,
    "text": "ताराया च अभ्यनुज्ञात त्वरया चा अपि चोदितः ।प्रविवेश महाबाहुः अभ्यंतरम् अरिन्दमः ॥४-३३-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 63,
    "text": "ततः सुग्रीवम् आसीनम् कांचने परम आसने ।महाअर्ह आस्तरणोपेते ददर्श आदित्य संनिभम् ॥४-३३-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 64,
    "text": "दिव्य आभरण चित्रांगम् दिव्य रूपम् यशस्विनम् ।दिव्य माल्यांबर धरम् महेन्द्रम् इव दुर्जयम् ॥४-३३-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 65,
    "text": "दिव्य आभरण माल्याभिः प्रमदाभिः समावृतम् ।संरब्धतर रक्ताक्षो बभूव अंतक संनिभः ॥४-३३-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 33,
    "shloka": 66,
    "text": "रुमाम् तु वीरः परिरभ्य गाढम्वर आसनस्थो वर हेम वर्णः ।ददर्श सौमित्रिम् अदीन सत्त्वम्विशाल नेत्रः स विशाल नेत्रम् ॥४-३३-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 1,
    "text": "तम् अप्रतिहतम् क्रुद्धम् प्रविष्टम् पुरुषर्षभम् ।सुग्रीवो लक्ष्मणम् दृष्ट्वा बभूव व्यथित इन्द्रियः ॥४-३४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 2,
    "text": "क्रुद्धम् निःश्वसमानम् तम् प्रदीप्तम् इव तेजसा ।भ्रातुर् व्यसन संतप्तम् दृष्ट्वा दशरथ आत्मजम् ॥४-३४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 3,
    "text": "उत्पपात हरिश्रेष्ठो हित्वा सौवर्णम् आसनम् ।महान् महेन्द्रस्य यथा स्वलंकृत इव ध्वजः ॥४-३४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 4,
    "text": "उत्पतंतम् अनूत्पेतू रुमा प्रभृतयः स्त्रियः ।सुग्रीवम् गगने पूर्णम् चंद्रम् तारा गणा इव ॥४-३४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 5,
    "text": "संरक्त नयनः श्रीमान् संचचार कृतांजलिः ।बभूव अवस्थितः तत्र कल्प वृक्षो महान् इव ॥४-३४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 6,
    "text": "रुमा द्वितीयम् सुग्रीवम् नारी मध्य गतम् स्थितम् ।अब्रवीत् लक्ष्मणः क्रुद्धः स तारम् शशिनम् यथा ॥४-३४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 7,
    "text": "सत्त्व अभिजन संपन्नः स अनुक्रोशो जितेन्द्रियः ।कृतज्ञः सत्य वादी च राजा लोके महीयते ॥४-३४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 8,
    "text": "यस्तु राजा स्थितो अधर्मे मित्राणाम् उपकारिणाम् ।मिथ्या प्रतिज्ञाम् कुरुते को नृशंस तरः ततः ॥४-३४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 9,
    "text": "शतम् अश्व अनृते हन्ति सहस्रम् तु गव अनृते ।आत्मानम् स्व जनम् हन्ति पुरुषः पुरुष अनृते ॥४-३४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 10,
    "text": "पूर्वम् कृतार्थो मित्राणाम् न तत् प्रति करोति यः ।कृतघ्नः सर्व भूतानाम् स वध्यः प्लवगेश्वर ॥४-३४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 11,
    "text": "गीतो अयम् ब्रह्मणा श्लोकः सर्व लोक नमस्कृतः ।दृष्ट्वा कृतघ्नम् क्रुद्धेन तम् निबोध प्लवम्गम ॥४-३४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 12,
    "text": "गो घ्ने च एव सुरापे च चौरे भग्न व्रते तथा ।निष्कृतिर् विहिता सद्भिः कृतघ्ने न अस्ति निष्कृतिः ॥४-३४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 13,
    "text": "अनार्य त्वम् कृतघ्नः च मिथ्या वादी च वानर ।पूर्वम् कृतार्थो रामस्य न तत् प्रतिकरोषि यत् ॥४-३४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 14,
    "text": "ननु नाम कृतार्थेन त्वया रामस्य वानर ।सीताया मार्गणे यत्नः कर्तव्यः कृतम् इच्छता ॥४-३४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 15,
    "text": "स त्वम् ग्राम्येषु भोगेषु सक्तो मिथ्या प्रतिश्रवः ।न त्वाम् रामो विजानीते सर्पम् मण्डूक राविणम् ॥४-३४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 16,
    "text": "महाभागेन रामेण पापः करुण वेदिना ।हरीणाम् प्रापितो राज्यम् त्वम् दुरात्मा महात्मना ॥४-३४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 17,
    "text": "कृतम् चेत् न अभिजानीषे राघवस्य महात्मनः ।सद्यः त्वम् निशितैर् बाणैर् हतो द्रक्ष्यसि वालिनम् ॥४-३४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 18,
    "text": "न च संकुचितः पन्था येन वाली हतो गतः ।समये तिष्ठ सुग्रीव मा वालि पथम् अन्वगाः ॥४-३४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 34,
    "shloka": 19,
    "text": "न नूनम् इक्ष्वाकु वरस्य कार्मुकात्शरान् च तान् पश्यसि वज्र संनिभान् ।ततः सुखम् नाम विषेवसे सुखीन राम कार्यम् मनसा अपि अवेक्षसे ॥४-३४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 1,
    "text": "तथा ब्रुवाणम् सौमित्रिम् प्रदीप्तम् इव तेजसा ।अब्रवीत् लक्ष्मणम् तारा तारा अधिप निभ आनना ॥४-३५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 2,
    "text": "न एवम् लक्ष्मण वक्तव्यो न अयम् परुषम् अर्हति ।हरीणाम् ईश्वरः श्रोतुम् तव वक्त्रात् विशेषतः ॥४-३५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 3,
    "text": "न एव अकृतज्ञः सुग्रीवो न शठो न अपि दारुणः ।न एव अनृत कथो वीर न जिह्मः च कपीश्वरः ॥४-३५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 4,
    "text": "उपकारम् कृतम् वीरो न अपि अयम् विस्मृतः कपिः ।रामेण वीर सुग्रीवो यत् अन्यैः दुष्करम् रणे ॥४-३५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 5,
    "text": "राम प्रसादात् कीर्तिम् च कपि राज्यम् च शाश्वतम् ।प्राप्तवान् इह सुग्रीवो रुमाम् माम् च परंतप ॥४-३५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 6,
    "text": "सुदुःख शयितः पूर्वम् प्राप्य इदम् सुखम् उत्तमम् ।प्राप्त कालम् न जानीते विश्वामित्रो यथा मुनिः ॥४-३५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 7,
    "text": "घृताच्याम् किल संसक्तो दश वर्षाणि लक्ष्मण ।अहो अमन्यत धर्मात्मा विश्वामित्रो महामुनिः ॥४-३५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 8,
    "text": "स हि प्राप्तम् न जानीते कालम् कालविदाम् वरः ।विश्वामित्रो महातेजाः किम् पुनर् यः पृथग् जनः ॥४-३५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 9,
    "text": "देह धर्म गतस्य अस्य परिश्रान्तस्य लक्ष्मण ।अवितृप्तस्य कामेषु रामः क्षन्तुम् इह अर्हति ॥४-३५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 10,
    "text": "न च रोष वशम् तात गंतुम् अर्हसि लक्ष्मण ।निश्चयार्थम् अविज्ञाय सहसा प्राकृतो यथा ॥४-३५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 11,
    "text": "सत्त्व युक्ता हि पुरुषाः त्वत् विधाः पुरुषर्षभ ।अविमृश्य न रोषस्य सहसा यान्ति वश्यताम् ॥४-३५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 12,
    "text": "प्रसादये त्वाम् धर्मज्ञ सुग्रीवार्थे समाहिता ।महान् रोष समुत्पन्नः संरंभः त्यज्यताम् अयम् ॥४-३५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 13,
    "text": "रुमाम् माम् च अंगदम् राज्यम् धन धान्य पशूनि च ।राम प्रियार्थम् सुग्रीवः त्यजेत् इति मतिर् मम ॥४-३५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 14,
    "text": "समानेष्यति सुग्रीवः सीतया सह राघवम् ।शशांकम् इव रोहिण्या हत्वा तम् राक्षस अधमम् ॥४-३५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 15,
    "text": "शत कोटि सहस्राणि लंकायाम् किल रक्षसाम् ।अयुतानि च षट् त्रिंशत् सहस्राणि शतानि च ॥४-३५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 16,
    "text": "अहत्वा ताम् च दुर्धर्षान् राक्षसान् काम रूपिणः ।न शक्यो रावणो हंतुम् येन सा मैथिली हृता ॥४-३५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 17,
    "text": "ते न शक्या रणे हंतुम् असहायेन लक्ष्मण ।रावणः क्रूर कर्मा च सुग्रीवेण विशेषतः ॥४-३५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 18,
    "text": "एवम् आख्यातवान् वाली स हि अभिज्ञो हरीश्वरः ।आगमः तु न मे व्यक्तः श्रवात् तस्य ब्रवीमि अहम् ॥४-३५-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 19,
    "text": "त्वत् सहाय निमित्तम् हि प्रेषिता हरिपुंगवाः ।आनेतुम् वानरान् युद्धे सुबहून् हरिपुंगवान् ॥४-३५-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 20,
    "text": "ताम् च प्रतीक्षमाणो अयम् विक्रांतान् सुमहा बलान् ।राघवस्य अर्थ सिद्धि अर्थम् न निर्याति हरि ईश्वरः ॥४-३५-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 21,
    "text": "कृता सुसंस्था सौमित्रे सुग्रीवेण यथा पुरा ।अद्य तैः वानरैः सर्वैः आगंतव्यम् महाबलैः ॥४-३५-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 22,
    "text": "ऋक्ष कोटि सहस्राणि गोलांगूल शतानि च ।अद्य त्वाम् उपयास्यन्ति जहि कोपम् अरिन्दमकोट्यो अनेकाः तु काकुत्स्थ कपीनाम् दीप्त तेजसाम् ॥४-३५-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 35,
    "shloka": 23,
    "text": "तव हि मुखम् इदम् निरीक्ष्य कोपात्क्षतज समे नयने निरीक्षमाणाः ।हरि वर वनिता न यान्ति शान्तिम्प्रथम भयस्य हि शन्किताः स्म सर्वाः ॥४-३५-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 1,
    "text": "इति उक्तः तारया वाक्यम् प्रश्रितम् धर्म संहितम् ।मृदु स्वभावः सौमित्रिः प्रतिजग्राह तत् वचः ॥४-३६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 2,
    "text": "तस्मिन् प्रतिगृहीते तु वाक्ये हरि गण ईश्वरः ।लक्ष्मणात् सुमहत् त्रासम् वस्त्रम् क्लिन्नम् इव अत्यजत् ॥४-३६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 3,
    "text": "ततः कण्ठ गतम् माल्यम् चित्रम् बहु गुणम् महत् ।चिच्छेद विमदः च आसीत् सुग्रीवो वानर ईश्वरः ॥४-३६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 4,
    "text": "स लक्ष्मणम् भीम बलम् सर्व वानर सत्तमः ।अब्रवीत् प्रश्रितम् वाक्यम् सुग्रीवः संप्रहर्षयन् ॥४-३६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 5,
    "text": "प्रनष्टा श्रीः च कीर्तिः च कपि राज्यम् च शाश्वतम् ।राम प्रसादात् सौमित्रे पुनः च आप्तम् इदम् मया ॥४-३६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 6,
    "text": "कः शक्तः तस्य देवस्य ख्यातस्य स्वेन कर्मणा ।तादृशम् प्रतिकुर्वीत अंशेन अपि नृपात्मज ॥४-३६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 7,
    "text": "सीताम् प्राप्स्यति धर्मात्मा वधिष्यति च रावणम् ।सहाय मात्रेण मया राघवः स्वेन तेजसा ॥४-३६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 8,
    "text": "सहाय कृत्यम् किम् तस्य येन सप्त महाद्रुमाः ।शैलः च वसुधा चैव बाणेन एकेन दारिताः ॥४-३६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 9,
    "text": "धनुर् विस्फारमाणस्य यस्य शब्देन लक्ष्मण ।स शैला कम्पिता भूमिः सहायैः किम् नु तस्य वै ॥४-३६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 10,
    "text": "अनुयात्राम् नर इन्द्रस्य करिष्ये अहम् नरषभ ।गच्छतो रावणम् हन्तुम् वैरिणम् स पुरःसरम् ॥४-३६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 11,
    "text": "यदि किंचित् अतिक्रान्तम् विश्वासात् प्रणयेन वा ।प्रेष्यस्य क्षमितव्यम् मे न कश्चिन् न अपराध्यति ॥४-३६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 12,
    "text": "इति तस्य ब्रुवाणस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ।अभवत् लक्ष्मणः प्रीतः प्रेम्णा च इदम् उवाच ह ॥४-३६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 13,
    "text": "सर्वथा हि मम भ्राता स नाथो वानरेश्वर ।त्वया नाथेन सुग्रीव प्रश्रितेन विशेषतः ॥४-३६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 14,
    "text": "यः ते प्रभावः सुग्रीव यत् च ते शौचम् ईदृशम् ।अर्हः तम् कपि राज्यस्य श्रियम् भोक्तुम् अनुत्तमाम् ॥४-३६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 15,
    "text": "सहायेन च सुग्रीव त्वया रामः प्रतापवान् ।वधिष्यति रणे शत्रून् अचिरात् न अत्र संशयः ॥४-३६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 16,
    "text": "धर्मज्ञस्य कृतज्ञस्य संग्रामेषु अनिवर्तिनः ।उपपन्नम् च युक्तम् च सुग्रीव तव भाषितम् ॥४-३६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 17,
    "text": "दोषज्ञः सति सामर्थ्ये को अन्यो भाषितुम् अर्हति ।वर्जयित्वा मम ज्येष्ठम् त्वाम् च वानर सत्तम ॥४-३६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 18,
    "text": "सदृशः च असि रामस्य विक्रमेण बलेन च ।सहायो दैवतैः दत्तः चिराय हरि पुंगव ॥४-३६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 19,
    "text": "किम् तु शीघ्रम् इतो वीर निष्क्राम त्वम् मया सह ।सान्त्वयस्व वयस्यम् च भार्या हरण दुःखितम् ॥४-३६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 36,
    "shloka": 20,
    "text": "यत् च शोक अभिभूतस्य श्रुत्वा रामस्य भाषितम् ।मया त्वम् परुषाणि उक्तः तत् क्षमस्व सखे मम ॥४-३६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 1,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवो लक्ष्मणेन महात्मना ।हनूमन्तम् स्थितम् पार्श्वे वचनम् च इदम् अब्रवीत् ॥४-३७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 2,
    "text": "महेन्द्र हिमवत् विंध्य कैलास शिखरेषु च ।मन्दरे पाण्डु शिखरे पंच शैलेषु ये स्थिताः ॥४-३७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 3,
    "text": "तरुण आदित्य वर्णेषु भ्राजमानेषु नित्यशः ।पर्वतेषु समुद्र अंते पश्चिमस्याम् तु ये दिशि ॥४-३७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 4,
    "text": "आदित्य भवने चैव गिरौ संध्या अभ्र संनिभे ।पद्म ताल वनम् भीमाः संश्रिता हरि पुंगवाः ॥४-३७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 5,
    "text": "अंजन अंबुद संकाशाः कुंजर प्रतिम ओजसः ।अंजने पर्वते चैव ये वसन्ति प्लवंगमाः ॥४-३७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 6,
    "text": "महाशैल गुहा आवासा वानराः कनक प्रभाः ।मेरु पार्श्व गताः चैव ये च धूम्र गिरिम् श्रिताः ॥४-३७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 7,
    "text": "तरुण आदित्य वर्णाः च पर्वते ये महाअरुणे ।पिबंतो मधु मैरेयम् भीम वेगाः प्लवंगमाः ॥४-३७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 8,
    "text": "वनेषु च सुरम्येषु सुगन्धिषु महत्सु च ।तापस आश्रम रम्येषु वन अन्तेषु समंततः ॥४-३७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 9,
    "text": "तान् तान् त्वम् आनय क्षिप्रम् पृथिव्याम् सर्व वानरान् ।साम दान आदिभिः कल्पैः वानरैः वेगवत्तरैः ॥४-३७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 10,
    "text": "प्रेषिताः प्रथमम् ये च मया आज्ञाताः महाजवाः ।त्वरण अर्थम् तु भूयः त्वम् संप्रेषय हरीश्वरान् ॥४-३७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 11,
    "text": "ये प्रसक्ताः च कामेषु दीर्घ सूत्राः च वानराः ।इह आनयस्व तान् शीघ्रम् सर्वान् एव कपीश्वरान् ॥४-३७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 12,
    "text": "अहोभिः दशभिः ये च न आगच्छन्ति मम आज्ञया ।हन्तव्याः ते दुरात्मानो राज शासन दूषकाः ॥४-३७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 13,
    "text": "शतानि अथ सहस्राणि कोट्यः च मम शासनात् ।प्रयान्तु कपि सिंहानाम् निदिशे मम ये स्थिताः ॥४-३७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 14,
    "text": "मेघ पर्वत संकाशाः छादयन्त इव अंबरम् ।घोर रूपाः कपि श्रेष्ठा यान्तु मत् शासनात् इतः ॥४-३७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 15,
    "text": "ते गतिज्ञा गतिम् गत्वा पृथिव्याम् सर्व वानराः ।आनयंतु हरीन् सर्वान् त्वरिताः शासनान् मम ॥४-३७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 16,
    "text": "तस्य वानर राजस्य श्रुत्वा वायु सुतो वचः ।दिक्षु सर्वासु विक्रान्तान् प्रेषयामास वानरान् ॥४-३७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 17,
    "text": "ते पदम् विष्णु विक्रान्तम् पतत्रि ज्योतिः अध्वगाः ।प्रयाताः प्रहिता राज्ञा हरयः तु क्षणेन वै ॥४-३७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 18,
    "text": "ते समुद्रेषु गिरिषु वनेषु च सरःसु च ।वानरा वानरान् सर्वान् राम हेतोः अचोदयन् ॥४-३७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 19,
    "text": "मृत्यु काल उपमस्य आज्ञाम् राज राजस्य वानराः ।सुग्रीवस्य आययुः श्रुत्वा सुग्रीव भय शन्किताः ॥४-३७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 20,
    "text": "ततः ते अंजन संकाशा गिरेः तस्मात् महाजवाः ।तिस्रः कोट्यः प्लवंगानाम् निर्ययुर् यत्र राघवः ॥४-३७-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 21,
    "text": "अस्तम् गच्छति यत्र अर्कः तस्मिन् गिरिवरे रताः ।संतप्त हेम वर्ण आभा तस्मात् कोट्यो दश च्युताः ॥४-३७-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 22,
    "text": "कैलास शिखरेभ्यः च सिंह केसर वर्चसाम् ।ततः कोटि सहस्राणि वानराणाम् समागमन् ॥४-३७-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 23,
    "text": "फल मूलेन जीवन्तो हिमवन्तम् उपाश्रिताः ।तेषाम् कोटि सहस्राणाम् सहस्रम् समवर्तत ॥४-३७-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 24,
    "text": "अंगारक समानानाम् भीमानाम् भीम कर्मणाम् ।विंध्यात् वानर कोटीनाम् सहस्राणि अपतन् द्रुतम् ॥४-३७-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 25,
    "text": "क्षीर उद वेला निलयाः तमाल वन वासिनः ।नारि केल अशनाः चैव तेषाम् संख्या न विद्यते ॥४-३७-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 26,
    "text": "वनेभ्यो गह्वरेभ्यः च सरित्भ्यः च महाबलाः ।आगच्छत् वानरी सेना पिबन्ति इव दिवा करम् ॥४-३७-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 27,
    "text": "ये तु त्वरयितुम् याता वानराः सर्व वानरान् ।ते वीरा हिमवत् शैले ददृशुः तम् महाद्रुमम् ॥४-३७-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 28,
    "text": "तस्मिन् गिरि वरे पुण्ये यज्ञो माहेश्वरः पुरा ।सर्व देव मनः तोषो बभूव सु मनोरमः ॥४-३७-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 29,
    "text": "अन्न निस्यंद जातानि मूलानि च फलानि च ।अमृत स्वादु कल्पानि ददृशुः तत्र वानराः ॥४-३७-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 30,
    "text": "तत् अन्न संभवम् दिव्यम् फलम् मूलम् मनोहरम् ।यः कश्चित् सकृत् अश्नाति मासम् भवति तर्पितः ॥४-३७-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 31,
    "text": "तानि मूलानि दिव्यानि फलानि च फल अशनाः ।औषधानि च दिव्यानि जगृहुर् हरि पुंगवाः ॥४-३७-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 32,
    "text": "तस्मात् च यज्ञ आयतनात् पुष्पाणि सुरभीणि च ।आनिन्युर् वानरा गत्वा सुग्रीव प्रिय कारणात् ॥४-३७-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 33,
    "text": "ते तु सर्वे हरिवराः पृथिव्याम् सर्व वानरान् ।संचोदयित्वा त्वरितम् यूथानाम् जग्मुर् अग्रतः ॥४-३७-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 34,
    "text": "ते तु तेन मुहूर्तेन कपयः शीघ्र चारिणः ।किष्किंधाम् त्वरया प्राप्ताः सुग्रीवो यत्र वानरः ॥४-३७-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 35,
    "text": "ते गृहीत्वा ओषधीः सर्वाः फल मूलम् च वानराः ।तम् प्रतिग्राहयामासुर् वचनम् च इदम् अब्रुवन् ॥४-३७-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 36,
    "text": "सर्वे परिसृताः शैलाः सरितः च वनानि च ।पृथिव्याम् वानराः सर्वे शासनात् उपयान्ति ते ॥४-३७-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 37,
    "shloka": 37,
    "text": "एवम् श्रुत्वा ततो हृष्टः सुग्रीवः प्लवग अधिपः ।प्रतिजग्राह च प्रीतः तेषाम् सर्वम् उपायनम् ॥४-३७-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 1,
    "text": "प्रतिगृह्य च तत् सर्वम् उपानयम् उपाहृतम् ।वानरान् सान्त्वयित्वा च सर्वान् एव व्यसर्जयत् ॥४-३८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 2,
    "text": "विसर्जयित्वा स हरीन् सहस्रान् तान् कृत कर्मणः ।मेने कृतार्थम् आत्मानम् राघवम् च महाबलम् ॥४-३८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 3,
    "text": "स लक्ष्मणो भीम बलम् सर्व वानर सत्तमम् ।अब्रवीत् प्रश्रितम् वाक्यम् सुग्रीवम् संप्रहर्षयन् ॥४-३८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 4,
    "text": "किष्किंधाया विनिष्क्राम यदि ते सौम्य रोचते ।तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा लक्ष्मणस्य सुभाषितम् ॥४-३८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 5,
    "text": "सुग्रीवः परम प्रीतो वाक्यम् एतत् उवाच ह ।एवम् भवतु गच्छामः स्थेयम् त्वत् शासने मया ॥४-३८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 6,
    "text": "तम् एवम् उक्त्वा सुग्रीवो लक्ष्मणम् शुभ लक्षणम् ।विसर्जयामास तदा तारा अद्याः च एव योषितः ॥४-३८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 7,
    "text": "एहि इति उच्छैः हरि वरान् सुग्रीवः समुदाहरत् ।तस्य तद् वचनम् श्रुत्वा हरयः शीघ्रम् आययुः ॥४-३८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 8,
    "text": "बद्ध अंजलि पुटाः सर्वे ये स्युः स्त्री दर्शन क्षमाः ।तान् उवाच ततः प्राप्तान् राजा अर्क सदृश प्रभः ॥४-३८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 9,
    "text": "उपस्थापयत क्षिप्रम् शिबिकाम् मम वानराः ।श्रुत्वा तु वचनम् तस्य हरयः शीघ्र विक्रमाः ॥४-३८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 10,
    "text": "समुपस्थापयामासुः शिबिकाम् प्रिय दर्शनाम् ।ताम् उपस्थापिताम् दृष्ट्वा शिबिकाम् वानराधिपः ॥४-३८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 11,
    "text": "लक्ष्मण आरुह्यताम् शीघ्रम् इति सौमित्रिम् अब्रवीत् ।इति उक्त्वा कांचनम् यानम् सुग्रीवः सूर्य सन्निभम् ॥४-३८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 12,
    "text": "बहुभिः हरिभिः युक्तम् आरुरोह स लक्ष्मणः ।पाण्डुरेण आतपत्रेण ध्रियमाणेन मूर्धनि ॥४-३८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 13,
    "text": "शुक्लैः च वाल व्यजनैः धूयमानैः समंततः ।शंख भेरी निनादैः च वन्दिभिः च अभिवन्दितः ॥४-३८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 14,
    "text": "निर्ययौ प्राप्य सुग्रीवो राज्य श्रियम् अनुत्तमाम् ।स वानर शतैः तीष्क्णैः बहुभिः शस्त्र पाणिभिः ॥४-३८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 15,
    "text": "परिकीर्णो ययौ तत्र यत्र रामो व्यवस्थितः ।स तम् देशम् अनुप्राप्य श्रेष्ठम् राम निषेवितम् ॥४-३८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 16,
    "text": "अवातरत् महातेजाः शिबिकायाः स लक्ष्मणः ।आसाद्य च ततो रामम् कृत अंजलि पुटो अभवत् ॥४-३८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 17,
    "text": "कृत अंजलौ स्थिते तस्मिन् वानराः च अभवन् तथा ।तटाकम् इव तम् दृष्ट्वा रामः कुड्मल पंकजम् ॥४-३८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 18,
    "text": "वानराणाम् महत् सैन्यम् सुग्रीवे प्रीतिमान् अभूत् ।पादयोः पतितम् मूर्ध्ना तम् उत्थाप्य हरीश्वरम् ॥४-३८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 19,
    "text": "प्रेम्णा च बहुमानात् च राघवः परिषस्वजे ।परिष्वज्य च धर्मात्मा निषीद इति ततो अब्रवीत् ॥४-३८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 20,
    "text": "निषण्णम् तम् ततो दृष्ट्वा क्षितौ रामो अब्रवीत् ततः ।धर्मम् अर्थम् च कामम् च काले यः तु निषेवते ॥४-३८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 21,
    "text": "विभज्य सततम् वीर स राजा हरिसत्तम ।हित्वा धर्मम् तथा अर्थम् च कामम् यः तु निषेवते ॥४-३८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 22,
    "text": "स वृक्ष अग्रे यथा सुप्तः पतितः प्रतिबुध्यते ।अमित्राणाम् वधे युक्तो मित्राणाम् संग्रहे रतः ॥४-३८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 23,
    "text": "त्रिवर्ग फल भोक्ता च राजा धर्मेण युज्यते ।उद्योग समयः तु एष प्राप्तः शत्रु निषूदन ॥४-३८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 24,
    "text": "संचिंत्यताम् हि पिंगेश हरिभिः सह मंत्रिभिः ।एवम् उक्तः तु सुग्रीवो रामम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-३८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 25,
    "text": "प्रनष्टा श्रीः च कीर्तिः च कपि राज्यम् च शाश्वतम् ।त्वत् प्रसादात् महाबाहो पुनः प्राप्तम् इदम् मया ॥४-३८-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 26,
    "text": "तव देव प्रसदात् च भ्रातुः च जयताम् वर ।कृतम् न प्रतिकुर्यात् यः पुरुषाणाम् स दूषकः ॥४-३८-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 27,
    "text": "एते वानर मुख्याः च शतशः शत्रु सूदन ।प्राप्ताः च आदाय बलिनः पृथिव्याम् सर्व वानरान् ॥४-३८-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 28,
    "text": "ऋक्षाः च वानराः शूरा गोलांगूलाः च राघव ।कांतार वन दुर्गाणाम् अभिज्ञा घोर दर्शनाः ॥४-३८-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 29,
    "text": "देव गन्धर्व पुत्राः च वानराः काम रूपिणः ।स्वैः स्वैः परिवृताः सैन्यैः वर्तन्ते पथि राघव ॥४-३८-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 30,
    "text": "शतैः शत सहस्रैः च कोटिभिः च प्लवंगमाः ।अयुतैः च आवृता वीरा शंकुभिः च परंतप ॥४-३८-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 31,
    "text": "अर्बुदैः अर्बुद शतैः मध्यैः च अन्तैः च वानराः ।समुद्राः च परार्धाः च हरयो हरि यूथपाः ॥४-३८-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 32,
    "text": "आगमिष्यन्ति ते राजन् महेन्द्र सम विक्रमाः ।मेघ पर्वत संकाशा मेरु विन्ध्य कृत आलयाः ॥४-३८-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 33,
    "text": "ते त्वाम् अभिगमिष्यन्ति राक्षसम् योद्धुम् आहवे ।निहत्य रावणम् युद्धे हि आनयिष्यन्ति मैथिलीम् ॥४-३८-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 38,
    "shloka": 34,
    "text": "ततः समुद्योगम् अवेक्ष्य वीर्यवान्हरि प्रवीरस्य निदेश वर्तिनः ।बभूव हर्षात् वसुधा अधिप आत्मजःप्रबुद्ध नील उत्पल तुल्य दर्शनः ॥४-३८-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 1,
    "text": "इति ब्रुवाणम् सुग्रीवम् रामो धर्मभृताम् वरः ।बाहुभ्याम् संपरिष्वज्य प्रत्युवाच कृतांजलिम् ॥४-३९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 2,
    "text": "यत् इन्द्रो वर्षते वर्षम् न तत् चित्रम् भविष्यति ।आदित्यो असौ सहस्रांशुः कुर्यात् वितिमिरम् नभः ॥४-३९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 3,
    "text": "चन्द्रमा रजनीम् कुर्यात् प्रभया सौम्य निर्मलाम् ।त्वत् विधो वा अपि मित्राणाम् प्रीतिम् कुर्यात् परंतप ॥४-३९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 4,
    "text": "एवम् त्वयि तत् न चित्रम् भवेत् यत् सौम्य शोभनम् ।जानामि अहम् त्वाम् सुग्रीव सततम् प्रिय वादिनम् ॥४-३९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 5,
    "text": "त्वत् स नाथः सखे संख्ये जेता अस्मि सकलान् अरीन् ।त्वम् एव मे सुहृत् मित्रम् साहाय्यम् कर्तुम् अर्हसि ॥४-३९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 6,
    "text": "जहार आत्म विनाशाय वैदेहीम् राक्षस अधमः ।वंचयित्वा तु पौलोमीम् अनुह्लादो यथा शचीम् ॥४-३९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 7,
    "text": "न चिरात् तम् हनिष्यामि रावणम् निशितैः शरैः ।पौलोम्याः पितरम् दृप्तम् शत क्रतुः इव अरिहा ॥४-३९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 8,
    "text": "एतस्मिन् अन्तरे च एव रजः समभिवर्तत ।उष्णाम् तीव्राम् सहस्रांशोः छादयत् गगने प्रभाम् ॥४-३९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 9,
    "text": "दिशः पर्याकुलाः च आसन् तमसा तेन दूषिताः ।चचाल च मही सर्वा स शैल वन कानना ॥४-३९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 10,
    "text": "ततो नगेन्द्र संकाशैः तीक्ष्ण दन्ष्ट्रैः महाबलैः ।कृत्स्ना संछादिता भूमिः असंख्येयैः प्लवंगमैः ॥४-३९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 11,
    "text": "निमेष अंतर मात्रेण ततः तैः हरि यूथपैः ।कोटी शत परीवारैः कामरूपिभिः आवृता ॥४-३९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 12,
    "text": "नादेयैः पार्वतेयैः च सामुद्रैः च महाबलैः ।हरिभिः मेघ निर्ह्रादैः अन्यैः च वन वासिभिः ॥४-३९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 13,
    "text": "तरुण आदित्य वर्णैः च शशि गौरैः च वानरैः ।पद्म केसर वर्णैः च श्वेतैः मेरु कृत आलयैः ॥४-३९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 14,
    "text": "कोटी सहस्रैः दशभिः श्रीमान् परिवृतः तदा ।वीरः शतबलिः नाम वानरः प्रत्यदृश्यत ॥४-३९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 15,
    "text": "ततः कांचन शैल आभः ताराया वीर्यवान् पिता ।अनेकैः बहु साहस्रैः कोटिभिः प्रत्यदृश्यत ॥४-३९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 16,
    "text": "तथा अपरेण कोटीनाम् साहस्रेण समन्वितः ।पिता रुमयाः संप्राप्तः सुग्रीव श्वशुरो विभुः ॥४-३९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 17,
    "text": "पद्म केसर संकाशः तरुण अर्क निभ आननः ।बुद्धिमान् वानर श्रेष्ठः सर्व वानर सत्तमः ॥४-३९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 18,
    "text": "अनीकैः बहु साहस्रैः वानराणाम् समन्वितः ।पिता हनुमतः श्रीमान् केसरी प्रत्यदृश्यत ॥४-३९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 19,
    "text": "गो लांगूल महाराजो गवाक्षो भीम विक्रमः ।वृतः कोटि सहस्रेण वानराणाम् अदृश्यत ॥४-३९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 20,
    "text": "ऋक्षाणाम् भीम वेगानाम् धूम्रः शत्रु निबर्हणः ।वृतः कोटि सहस्राभ्याम् द्वाभ्याम् समभिवर्तत ॥४-३९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 21,
    "text": "महा अचल निभैः घोरैः पनसो नाम यूथपः ।आजगाम महावीर्यः तिसृभिः कोटिभिः वृतः ॥४-३९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 22,
    "text": "नील अंजन चय आकारो नीलो नाम अथ यूथपः ।अदृश्यत महाकायः कोटिभिः दशभिः वृतः ॥४-३९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 23,
    "text": "ततः कांचन आभो गवयो नाम यूथपः ।आजगाम महावीर्यः कोटिभिः पंचभिः वृतः ॥४-३९-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 24,
    "text": "दरीमुखः च बलवान् यूथपो अभ्याययौ तदा ।वृतः कोटि सहस्रेण सुग्रीवम् समुपस्थितः ॥४-३९-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 25,
    "text": "मैन्दः च द्विविदः च उभौ अश्वि पुत्रौ महाबलौ ।कोटि कोटि सहस्रेण वानराणाम् अदृश्यताम् ॥४-३९-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 26,
    "text": "गजः च बलवान् वीरः त्रिसृभिः कोटिभिः वृतः ।आजगाम महातेजाः सुग्रीवस्य समीपतः ॥४-३९-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 27,
    "text": "ऋक्ष राजो महातेजा जांबवान् नाम नामतः ।कोटिभिः दशभिः व्याप्तः सुग्रीवस्य वशे स्थितः ॥४-३९-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 28,
    "text": "रुमणो नाम तेजस्वी विक्रान्तैः वानरैः वृतः ।आगतो बलवान् तूर्णम् कोटि शत समावृतः ॥४-३९-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 29,
    "text": "ततः कोटि सहस्राणाम् सहस्रेण शतेन च ।पृष्ठतो अनुगतः प्राप्तो हरिभिः गंधमादनः ॥४-३९-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 30,
    "text": "ततः पद्म सहस्रेण वृतः शन्कु शतेन च ।युव राजो अंगदः प्राप्तः पितृ तुल्य पराक्रमः ॥४-३९-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 31,
    "text": "ततः तारा द्युतिः तारो हरिः भीम पराक्रमः ।पंचभिः हरि कोटीभिः दूरतः प्रत्यदृश्यत ॥४-३९-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 32,
    "text": "इन्द्रजानुः कपिः वीरो यूथपः प्रत्यदृश्यत ।एकादशानाम् कोटीनाम् ईश्वरः तैः च सम्वृतः ॥४-३९-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 33,
    "text": "ततो रंभः तु अनुप्राप्तः तरुण आदित्य संनिभः ।आयुतेन वृतः चैव सहस्रेण शतेन च ॥४-३९-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 34,
    "text": "ततो यूथ पतिः वीरो दुर्मुखो नाम वानरः ।प्रत्यदृश्यत कोटिभ्याम् द्वाभ्याम् परिवृतो बली ॥४-३९-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 35,
    "text": "कैलास शिखर आकारैः वानरैः भीम विक्रमैः ।वृतः कोटि सहस्रेण हनुमान् प्रत्यदृश्यत ॥४-३९-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 36,
    "text": "नलः च अपि महावीर्यः संवृतो द्रुम वासिभिः ।कोटी शतेन संप्राप्तः सहस्रेण शतेन च ॥४-३९-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 37,
    "text": "ततो दधिमुखः श्रीमान् कोटिभिः दशभिः वृतः ।संप्राप्तो अभिनदन् तस्य सुग्रीवस्य महात्मनः ॥४-३९-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 38,
    "text": "शरभः कुमुदो वह्निः वानरो रंहः एव च ।एते च अन्ये च बहवो वानराः काम रूपिणः ॥४-३९-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 39,
    "text": "आवृत्य पृथिवीम् सर्वाम् पर्वतान् च वनानि च ।यूथपाः समनुप्राप्ता एषाम् संख्या न विद्यते ॥४-३९-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 40,
    "text": "आगताः च निविष्टाः च पृथिव्याम् सर्व वानराः ।आप्लवंतः प्लवंतः च गर्जंतः च प्लवंगमाः ।अभ्यवर्तन्त सुग्रीवम् सूर्यम् अभ्र गणा इव ॥४-३९-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 41,
    "text": "कुर्वाणा बहु शब्दान् च प्रकृष्टा बलशालिनः ।शिरोभिः वानरेन्द्राय सुग्रीवाय न्यवेदयन् ॥४-३९-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 42,
    "text": "अपरे वानर श्रेष्ठाः संगम्य च यथा उचितम् ।सुग्रीवेण समागम्य स्थिताः प्रांजलयः तदा ॥४-३९-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 43,
    "text": "सुग्रीवः त्वरितो रामे सर्वान् तान् वानरर्षभान् ।निवेदयित्वा धर्मज्ञः स्थितः प्रान्जलिः अब्रवीत् ॥४-३९-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 39,
    "shloka": 44,
    "text": "यथा सुखम् पर्वत निर्झरेषुवनेषु सर्वेषु च वानरेन्द्राः ।निवेशयित्वा विधिवत् बलानिबलम् बलज्ञः प्रतिपत्तुम् ईष्टे ॥४-३९-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 1,
    "text": "अथ राजा समृद्ध अर्थः सुग्रीवः प्लवगेश्वरः ।उवाच नरशार्दूलम् रामम् परबलार्दनम् ॥४-४०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 2,
    "text": "आगता विनिविष्टाः च बलिनः कामरूपिणः ।वानरेन्द्रा महेन्द्र आभा ये मत् विषय वासिनः ॥४-४०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 3,
    "text": "त इमे बहु विक्रान्तैः बलिभिः भीम विक्रमैः ।आगता वानरा घोरा दैत्य दानव संनिभाः ॥४-४०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 4,
    "text": "ख्यात कर्म अपदानाः च बलवन्तो जित क्लमाः ।पराक्रमेषु विख्याता व्यवसायेषु च उत्तमाः ॥४-४०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 5,
    "text": "पृथिवि अंबु चरा राम नाना नग निवासिनः ।कोटि ओघाः च इमे प्राप्ता वानराः तव किंकराः ॥४-४०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 6,
    "text": "निदेश वर्तिनः सर्वे सर्वे गुरु हिते स्थिताः ।अभिप्रेतम् अनुष्ठातुम् तव शक्ष्यन्ति अरिंदम ॥४-४०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 7,
    "text": "त इमे बहु साहस्रैः अनेकैः बहु विक्रमैः ।आगता वानरा घोरा दैत्य दानव संनिभाः ॥४-४०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 8,
    "text": "यत् मन्यसे नरव्याघ्र प्राप्त कालम् तत् उच्यताम् ।तत् सैन्यम् त्वत् वशे युक्तम् आज्ञापयितुम् अर्हसि ॥४-४०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 9,
    "text": "कामम् एषाम् इदम् कार्यम् विदितम् मम तत्त्वतः ।तथा अपि तु यथा युक्तम् आज्ञापयितुम् अर्हसि ॥४-४०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 10,
    "text": "तथा ब्रुवाणम् सुग्रीवम् रामो दशरथात्मजः ।बाहुभ्याम् संपरिष्वज्य इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-४०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 11,
    "text": "ज्ञायताम् सौम्य वैदेही यदि जीवति वा न वा ।स च देशो महाप्राज्ञ यस्मिन् वसति रावणः ॥४-४०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 12,
    "text": "अधिगम्य तु वैदेहीम् निलयम् रावणस्य च ।प्राप्त कालम् विधास्यामि तस्मिन् काले सह त्वया ॥४-४०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 13,
    "text": "न अहम् अस्मिन् प्रभुः कार्ये वानरेन्द्र न लक्ष्मणः ।त्वम् अस्य हेतुः कार्यस्य प्रभुः च प्लवगेश्वर ॥४-४०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 14,
    "text": "त्वम् एव आज्ञापय विभो मम कार्य विनिश्चयम् ।त्वम् हि जानासि यत् कार्यम् मम वीर न संशयः ॥४-४०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 15,
    "text": "सुहृद् द्वितीयो विक्रान्तः प्राज्ञः काल विशेष वित् ।भवान् अस्मत् हिते युक्तः सुहृद् आप्तो अर्थवित्तमः ॥४-४०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 16,
    "text": "एवम् उक्तः तु सुग्रीवो विनतम् नाम यूथपम् ।अब्रवीत् राम सांनिध्ये लक्ष्मणस्य च धीमतः ॥४-४०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 17,
    "text": "शैलाभम् मेघ निर्घोषम् ऊर्जितम् प्लवगेश्वरम् ।सोम सूर्य निभैः सार्धम् वानरैः वानरोत्तम ॥४-४०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 18,
    "text": "देश काल नयैः युक्तः विज्ञः कार्य विनिश्चये ।वृतः शत सहस्रेण वानराणाम् तरस्विनाम् ॥४-४०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 19,
    "text": "अधिगच्छ दिशम् पूर्वाम् स शैल वन काननाम् ।तत्र सीताम् च वैदेहीम् निलयम् रावणस्य च ॥४-४०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 20,
    "text": "मार्गध्वम् गिरि दुर्गेषु वनेषु च नदीषु च ।नदीम् भागीरथीम् रम्याम् सरयूम् कौशिकीम् तथा ॥४-४०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 21,
    "text": "कालिंदीम् यमुनाम् रम्याम् यामुनम् च महागिरिम् ।सरस्वतीम् च सिंधुम् च शोणम् मणि निभ उदकम् ॥४-४०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 22,
    "text": "महीम् कालमहीम् चैव शैल कानन शोभिताम् ।ब्रह्ममालान् विदेहान् च मालवान् काशि कोसलान् ॥४-४०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 23,
    "text": "मागधाम् च महाग्रामान् पुण्ड्रान् अंगाम् तथैव च ।भूमिम् च कोशकाराणाम् भूमिम् च रजत आकराम् ॥४-४०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 24,
    "text": "सर्वम् च तत् विचेतव्यम् मार्गयद्भिः ततः ततः ।रामस्य दयिताम् भार्याम् सीताम् दशरथः स्नुषाम् ॥४-४०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 25,
    "text": "समुद्रम् अवगाढान् च पर्वतान् पत्तनानि च ।मंदरस्य च ये कोटिम् संश्रिताः केचित् आलयाः ॥४-४०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 26,
    "text": "कर्ण प्रावरणाः चैव तथा च अपि ओष्ठ कर्णकाः ।घोर लोह मुखाः चैव जवनाः च एक पादकाः ॥४-४०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 27,
    "text": "अक्षया बलवंतः च तथैव पुरुष आदकाः ।किराताः तीक्ष्ण चूडाः च हेमाभाः प्रिय दर्शनाः ॥४-४०-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 28,
    "text": "आम मीन अशनाः चापि किराता द्वीप वासिनः ।अंतर् जल चरा घोरा नरव्याघ्रा इति स्मृताः ॥४-४०-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 29,
    "text": "एतेषाम् आश्रयाः सर्वे विचेयाः कानन ओकसः ।गिरिभिर् ये च गम्यन्ते प्लवनेन प्लवेन च ॥४-४०-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 30,
    "text": "यत्नवन्तो यव द्वीपम् सप्त राज्य उपशोभितम् ।सुवर्ण रूप्यकम् द्वीपम् सुवर्ण आकर मण्डितम् ॥४-४०-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 31,
    "text": "यव द्वीपम् अतिक्रम्य शिशिरो नाम पर्वतः ।दिवम् स्पृशति शृन्गेण देव दानव सेवितः ॥४-४०-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 32,
    "text": "एतेषाम् गिरि दुर्गेषु प्रपातेषु वनेषु च ।मार्गध्वम् सहिताः सर्वे राम पत्नीम् यशस्विनीम् ॥४-४०-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 33,
    "text": "ततो रक्त जलम् प्राप्य शोण आख्यम् शीघ्र वाहिनीम् ।गत्वा पारम् समुद्रस्य सिद्ध चारण सेवितम् ॥४-४०-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 34,
    "text": "तस्य तीर्थेषु रम्येषु विचित्रेषु वनेषु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४०-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 35,
    "text": "पर्वत प्रभवा नद्यः सुभीम बहु निष्कुटाः ।मार्गितव्या दरीमन्तः पर्वताः च वनानि च ॥४-४०-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 36,
    "text": "ततः समुद्र द्वीपान् च सुभीमान् द्रष्टुम् अर्हथ ।ऊर्मिमंतम् महारौद्रम् क्रोशंतम् अनिल उद्धितम् ॥४-४०-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 37,
    "text": "तत्र असुरा महाकायाः छायाम् गृह्णन्ति नित्यशः ।ब्रह्मणा समनुज्ञाता दीर्घ कालम् बुभुक्षिताः ॥४-४०-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 38,
    "text": "तम् काल मेघ प्रतिमम् महोरग निषेवितम् ।अभिगम्य महानादम् तीर्थेन एव महोदधिम् ॥४-४०-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 39,
    "text": "ततो रक्तजलम् भीमम् लोहितम् नाम सागरम् ।गत्वा प्रेक्ष्यथ ताम् चैव बृहतीम् कूटशाल्मलीम् ॥४-४०-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 40,
    "text": "गृहम् च वैनतेयस्य नाना रत्न विभूषितम् ।तत्र कैलास संकाशम् विहितम् विश्वकर्मणा ॥४-४०-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 41,
    "text": "तत्र शैल निभा भीमा मन्देहा नाम राक्षसाः ।शैल शृंगेषु लंबन्ते नाना रूपा भयावहाः ॥४-४०-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 42,
    "text": "ते पतन्ति जले नित्यम् सूर्यस्य उदयनम् प्रति ।अभितप्ताः च सूर्येण लंबन्ते स्म पुनः पुनः ॥४-४०-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 43,
    "text": "निहता ब्रह्म तेजोभिः अहनि अहनि राक्षसाः ।ततः पाण्डुर मेघाभम् क्षीरौदम् नाम सागरम् ॥४-४०-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 44,
    "text": "गत्वा द्रक्ष्यथ दुर्धर्षा मुक्ता हारम् इव ऊर्मिभिः ।तस्य मध्ये महा श्वेतो ऋषभो नाम पर्वतः ॥४-४०-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 45,
    "text": "दिव्य गन्धैः कुसुमितै आचितैः च नगैः वृतः ।सरः च राजतैः पद्मैः ज्वलितैः हेम केसरैः ॥४-४०-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 46,
    "text": "नाम्ना सुदर्शनम् नाम राजहंसैः समाकुलम् ।विबुधाः चारणा यक्षाः किन्नराः स अप्सरो गणाः ॥४-४०-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 47,
    "text": "हृष्टाः समधिगच्छन्ति नलिनीम् ताम् रिरंसवः ।क्षीरोदम् समतिक्रम्य ततो द्रक्ष्यथ वानराः ॥४-४०-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 48,
    "text": "जलोदम् सागरम् शीघ्रम् सर्व भूत भयावहम् ।तत्र तत् कोपजम् तेजः कृतम् हयमुखम् महत् ॥४-४०-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 49,
    "text": "अस्य आहुः तन् महावेगम् ओदनम् स चराचरम् ।तत्र विक्रोशताम् नादो भूतानाम् सागर ओकसाम् ।श्रूयते च असमर्थानाम् दृष्ट्वा तत् वडवा मुखम् ॥४-४०-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 50,
    "text": "स्वादु उदस्य उत्तरे देशे योजनानि त्रयोदश ।जातरूप शिलो नाम सुमहान् कनक प्रभः ॥४-४०-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 51,
    "text": "तत्र चन्द्र प्रतीकाशम् पन्नगम् धरणी धरम् ।पद्म पत्र विशालाक्षम् ततो द्रक्ष्यध वानराः ॥४-४०-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 52,
    "text": "आसीनम् पर्वतस्य अग्रे सर्व भूत नमस्कृतम् ।सहस्र शिरसम् देवम् अनंतम् नील वाससम् ॥४-४०-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 53,
    "text": "त्रिशिराः कांचनः केतुः तालः तस्य महात्मनः ।स्थापितः पर्वतस्य अग्रे विराजति स वेदिकः ॥४-४०-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 54,
    "text": "पूर्वस्याम् दिशि निर्माणम् कृतम् तत् त्रिदशेश्वरैः ।ततः परम् हेममयः श्रीमान् उदय पर्वतः ॥४-४०-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 55,
    "text": "तस्य कोटिः दिवम् स्पृष्ट्वा शत योजनम् आयता ।जातरूपमयी दिव्या विराजति स वेदिका ॥४-४०-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 56,
    "text": "सालैः तालैः तमालैः च कर्णिकारैः च पुष्पितैः ।जातरूपमयैः दिव्यैः शोभते सूर्य सन्निभैः ॥४-४०-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 57,
    "text": "तत्र योजन विस्तारम् उच्छ्रितम् दश योजनम् ।शृंगम् सौमनसम् नाम जातरूपमयम् ध्रुवम् ॥४-४०-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 58,
    "text": "तत्र पूर्वम् पदम् कृत्वा पुरा विष्णुः त्रिविक्रमे ।द्वितीयम् शिखरम् मेरोः चकार पुरुषोत्तमः ॥४-४०-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 59,
    "text": "उत्तरेण परिक्रम्य जंबू द्वीपम् दिवाकरः ।दृश्यो भवति भूयिष्ठम् शिखरम् तन् महोच्छ्रयम् ॥४-४०-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 60,
    "text": "तत्र वैखानसा नाम वालखिल्या महर्षयः ।प्रकाशमाना दृश्यन्ते सूर्य वर्णाः तपस्विनः ॥४-४०-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 61,
    "text": "अयम् सुदर्शनो द्वीपः पुरो यस्य प्रकाशते ।तस्मिन् तेजः च चक्षुः च सर्व प्राणभृताम् अपि ॥४-४०-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 62,
    "text": "शैलस्य तस्य पृष्ठेषु कंदरेषु वनेषु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४०-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 63,
    "text": "कांचनस्य च शैलस्य सूर्यस्य च महात्मनः ।आविष्टा तेजसा संध्या पूर्वा रक्ता प्रकाशते ॥४-४०-६३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 64,
    "text": "पूर्वम् एतत् कृतम् द्वारम् पृथिव्या भुवनस्य च ।सूर्यस्य उदयनम् चैव पूर्वा हि एषा दिक् उच्यते ॥४-४०-६४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 65,
    "text": "तस्य शलस्य पृष्ठेषु निर्झरेषु गुहासु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गतव्या ततः ततः ॥४-४०-६५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 66,
    "text": "ततः परम् अगम्या स्यात् दिक् पूर्वा त्रिदश आवृता ।रहिता चन्द्र सूर्याभ्याम् अदृश्या तिमिर आवृता ॥४-४०-६६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 67,
    "text": "शैलेषु तेषु सर्वेषु कंदरेषु वनेषु च ।ये च न उक्ता मयोद्देशा विचेया तेषु जानकी ॥४-४०-६७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 68,
    "text": "एतावत् वानरैः शक्यम् गन्तुम् वानर पुंगवाः ।अभास्करम् अमर्यादम् न जानीमः ततः परम् ॥४-४०-६८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 69,
    "text": "अभिगम्य तु वैदेहीम् निलयम् रावणस्य च ।मासे पूर्णे निवर्तध्वम् उदयम् प्राप्य पर्वतम् ॥४-४०-६९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 70,
    "text": "ऊर्ध्वम् मासात् न वस्तव्यम् वसन् वध्यो भवेन् मम ।सिद्ध अर्थाः संनिवर्तध्वम् अधिगम्य च मैथिलीम् ॥४-४०-७०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 40,
    "shloka": 71,
    "text": "महेन्द्र कांताम् वन षण्ड मण्डिताम्दिशम् चरित्वा निपुणेन वानराः ।अवाप्य सीताम् रघु वंशज प्रियाम्ततो निवृत्ताः सुखिनो भविष्यथ ॥४-४०-७१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः प्रस्थाप्य सुग्रीवः तन् महत् वानरम् बलम् ।दक्षिणाम् प्रेषयामास वानरान् अभिलक्षितान् ॥४-४१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 2,
    "text": "नीलम् अग्नि सुतम् चैव हनूमन्तम् च वानरम् ।पितामह सुतम् चैव जांबवंतम् महोजसम् ॥४-४१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 3,
    "text": "सुहोत्रम् च शरारिम् च शरगुल्मम् तथा एव च ।गजम् गवाक्षम् गवयम् सुषेणम् वृषभम् तथा ॥४-४१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 4,
    "text": "मैन्दम् च द्विविदम् चैव सुषेणम् गन्धमादनम् ।उल्कामुखम् अनंगम् च हुतशन सुतौ उभौ ॥४-४१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 5,
    "text": "अंगद प्रमुखान् वीरान् वीरः कपि गण ईश्वरः ।वेग विक्रम संपन्नान् संदिदेश विशेषवित् ॥४-४१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 6,
    "text": "तेषाम् अग्रेसरम् चैव बृहद् बलम् अथ अंगदम् ।विधाय हरि वीराणाम् आदिशद् दक्षिणाम् दिशम् ॥४-४१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 7,
    "text": "ये केचन समुद्देशाः तस्याम् दिशि सुदुर्गमाः ।कपीइशः कपि मुख्यानाम् स तेषाम् समुदाहरत् ॥४-४१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 8,
    "text": "सहस्र शिरसम् विंध्यम् नाना द्रुम लता आयुतम् ।नर्मदाम् च नदीम् रम्याम् महोरग निषेविताम् ॥४-४१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 9,
    "text": "ततो गोदावरीम् रम्याम् कृष्णावेणीम् महानदीम् ।वरदाम् च महाभागाम् महोरग निषेविताम् ।मेखलान् उत्कलाम् चैव दशार्ण नगराणि अपि ॥४-४१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 10,
    "text": "अब्रवंतीम् अवंतीम् च सर्वम् एव अनुपश्यत ।विदर्भान् ऋष्टिकान् चैव रम्यान् माहिषकान् अपि ॥४-४१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 11,
    "text": "तथा वन्गान् कलिन्गाम् च कौशिकान् च समंततः ।अन्वीक्ष्य दण्डक अरण्यम् स पर्वत नदी गुहम् ॥४-४१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 12,
    "text": "नदीम् गोदावरीम् चैव सर्वम् एव अनुपश्यत ।तथैव आन्ध्रान् च पुण्ड्रान् च चोलान् पाण्ड्यान् केरलान् ॥४-४१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 13,
    "text": "अयोमुखः च गंतव्यः पर्वतो धातु मण्डितः ।विचित्र शिखरः श्रीमान् चित्र पुष्पित काननः ॥४-४१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 14,
    "text": "सुचंदन वनोद्देशो मार्गितव्यो महागिरिः ।ततः ताम् आपगाम् दिव्याम् प्रसन्न सलिलाशयान् ॥४-४१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 15,
    "text": "तत्र द्रक्ष्यथ कावेरीम् विहृताम् अप्सरो गणैः ।तस्य आसीनम् नगस्य अग्रे मलयस्य महोजसम् ॥४-४१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 16,
    "text": "द्रक्ष्यथ आदित्य संकाशम् अगस्त्यम् ऋषि सत्तमम् ।ततः तेन अभ्यनुज्ञाताः प्रसन्नेन महात्मना ॥४-४१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 17,
    "text": "ताम्रपर्णीम् ग्राह जुष्टाम् तरिष्यथ महानदीम् ।सा चन्दन वनैः चित्रैः प्रच्छन्ना द्वीप वारिणी ॥४-४१-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 18,
    "text": "कान्ता इव युवती कान्तम् समुद्रम् अवगाहते ।ततो हेममयम् दिव्यम् मुक्ता मणि विभूषितम् ॥४-४१-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 19,
    "text": "युक्तम् कवाटम् पाण्ड्यानाम् गता द्रक्ष्यथ वानराः ।ततः समुद्रम् आसाद्य संप्रधार्य अर्थ निश्चयम् ॥४-४१-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 20,
    "text": "अगस्त्येन अन्तरे तत्र सागरे विनिवेशितः ।चित्र सानु नगः श्रीमान् महेन्द्रः पर्वतोत्तमः ॥४-४१-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 21,
    "text": "जात रूपमयः श्रीमान् अवगाढो महार्णवम् ।नाना विधैः नगैः फुल्लैः लताभिः च उपशोभितम् ॥४-४१-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 22,
    "text": "देव ऋषि यक्ष प्रवरैः अप्सरोभिः च सेवितम् ।सिद्ध चारण संघैः च प्रकीर्णम् सुमनोहरम् ॥४-४१-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 23,
    "text": "तम् उपैति सहस्राक्षः सदा पर्वसु पर्वसु ।द्वीपः तस्य अपरे पारे शत योजन विसृतः ॥४-४१-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 24,
    "text": "अगम्यो मानुषैः दीप्तः तम् मार्गध्वम् समंततः ।तत्र सर्व आत्मना सीता मार्गितव्या विशेषतः ॥४-४१-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 25,
    "text": "स हि देशः तु वध्यस्य रावणस्य दुरात्मनः ।राक्षस अधिपतेः वासः सहस्राक्ष समद्युतेः ॥४-४१-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 26,
    "text": "दक्षिणस्य समुद्रस्य मध्ये तस्य तु राक्षसी ।अंगारक इति विख्याता चायाम् आक्षिप्य भोजिनी ॥४-४१-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 27,
    "text": "एवम् निःसंशयान् कृत्वा संशयान् नष्ट संशयाः ।मृगयध्वम् नरेन्द्रस्य पत्नीम् अमित ओजसः ॥४-४१-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 28,
    "text": "तम् अतिक्रम्य लक्ष्मीवान् समुद्रे शत योजने ।गिरिः पुष्पितको नाम सिद्ध चारण सेवितः ॥४-४१-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 29,
    "text": "चन्द्र सूर्य अंशु संकाशः सागर अंबु समाश्रयः ।भ्राजते विपुलैः शृन्गैः अम्बरम् विलिखन् इव ॥४-४१-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 30,
    "text": "तस्य एकम् कांचनम् शृंगम् सेवते यम् दिवाकरः ।श्वेतम् राजतम् एकम् च सेवते यम् निशाकरः ।न तम् कृतघ्नाः पश्यन्ति न नृशंसा न नास्तिकाः ॥४-४१-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 31,
    "text": "प्रणम्य शिरसा शैलम् तम् विमार्गथ वानराः ।तम् अतिक्रम्य दुर्धर्षम् सूर्यवान् नाम पर्वतः ॥४-४१-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 32,
    "text": "अध्वना दुर्विगाहेन योजनानि चतुर्दश ।ततः तम् अपि अतिक्रम्य वैद्युतो नाम पर्वतः ॥४-४१-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 33,
    "text": "सर्व काम फलैः वृक्षैः सर्व काल मनोहरैः ।तत्र भुक्त्वा वर अर्हाणि मूलानि च फलानि च ॥४-४१-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 34,
    "text": "मधूनि पीत्वा जुष्टानि परम् गच्छत वानराः ।तत्र नेत्र मनः कांतः कुंजरो नाम पर्वतः ॥४-४१-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 35,
    "text": "अगस्त्य भवनम् यत्र निर्मितम् विश्वकर्मणा ।तत्र योजन विस्तारम् उच्छ्रितम् दश योजनम् ॥४-४१-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 36,
    "text": "शरणम् कांचनम् दिव्यम् नाना रत्न विभूषितम् ।तत्र भोगवती नाम सर्पाणाम् आलयः पुरी ॥४-४१-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 37,
    "text": "विशाल रथ्या दुर्धर्षा सर्वतः परिरक्षिता ।रक्षिता पन्नगैः घोरैः तीष्क्ण दम्ष्ट्रैः महा विषैः ॥४-४१-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 38,
    "text": "सर्प राजो महाघोरो यस्याम् वसति वासुकिः ।निर्याय मार्गितव्या च सा च भोगवती पुरी ॥४-४१-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 39,
    "text": "तत्र च अंतरोद्देशा ये केचन समावृताः ।तम् च देशम् अतिक्रम्य महान् ऋषभ संस्थितिः ॥४-४१-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 40,
    "text": "सर्व रत्नमयः श्रीमान् ऋषभो नाम पर्वतः ।गोशीर्षकम् पद्मकम् च हरिश्यामम् च चन्दनम् ॥४-४१-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 41,
    "text": "दिव्यम् उत्पद्यते यत्र तत् चैव अग्नि सम प्रभम् ।न तु तत् चन्दनम् दृष्ट्वा स्प्रष्टव्यम् च कदाचन ॥४-४१-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 42,
    "text": "रोहिता नाम गंधर्वा घोरम् रक्षन्ति तद् वनम् ।तत्र गंधर्व पतयः पंच सूर्य सम प्रभाः ॥४-४१-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 43,
    "text": "शैलूषो ग्रामणीः शिक्षः शुको बभ्रुः तथैव च ।रवि सोम अग्नि वपुषा निवासः पुण्य कर्मणाम् ॥४-४१-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 44,
    "text": "अन्ते पृथिव्या दुर्धर्षाः ततः स्वर्ग जितः स्थिताः ।ततः परम् न वः सेव्यः पितृ लोकः सुदारुणः ॥४-४१-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 45,
    "text": "राजधानी यमस्य एषा कष्टेन तमसा आवृता ।एतावत् एव युष्माभिः वीरा वानर पुंगवाः ।शक्यम् विचेतुम् गन्तुम् वा न अतो गतिमताम् गतिः ॥४-४१-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 46,
    "text": "सर्वम् एतत् समालोक्य यत् च अन्यत् अपि दृश्यते ।गतिम् विदित्वा वैदेह्याः संनिवर्तितम् अर्हथ ॥४-४१-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 47,
    "text": "यः च मासान् निवृत्तो अग्रे दृष्टा सीत इति वक्ष्यति ।मत् तुल्य विभवो भोगैः सुखम् स विहरिष्यति ॥४-४१-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 48,
    "text": "ततः प्रियतरो न अस्ति मम प्राणात् विशेषतः ।कृत अपराधो बहुशो मम बन्धुः भविष्यति ॥४-४१-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 41,
    "shloka": 49,
    "text": "अमित बल पराक्रमा भवन्तोविपुल गुणेषु कुलेषु च प्रसूताः ।मनुज पति सुताम् यथा लभध्वम्तत् अधिगुणम् पुरुषार्थम् आरभध्वम् ॥४-४१-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः प्रस्थाप्य सुग्रीवः तान् हरीन् दक्षिणाम् दिशम् ।अब्रवित् मेघ संकाशम् सुशेषणम् नाम वानरम् ॥४-४२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 2,
    "text": "तारायाः पितरम् राजा श्वशुरम् भीम विक्रमम् ।अब्रवीत् प्रांजलिः वाक्यम् अभिगम्य प्रणम्य च ॥४-४२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 3,
    "text": "महर्षि पुत्रम् मारीचम् अर्चिष्मन्तम् महाकपिम् ।वृ^इतम् कपिवरैः शूरैः महेन्द्र सदृ^इश द्युतिम् ॥४-४२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 4,
    "text": "बुद्धि विक्रम सम्पन्नान् वैनतेय सम द्युतिम् ।मरीचि पुत्रान् मारीचान् अर्चिर्माल्यान् महबलान् ॥४-४२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 5,
    "text": "ऋषि पुत्रान् च तान् सर्वान् प्रतीचीम् आदिशत् दिशम् ।द्वाभ्याम् शत सहस्राभ्याम् कपीनाम् कपि सत्तमाः ॥४-४२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 6,
    "text": "सुशेषण प्रमुखा यूयम् वैदेहीम् परिमार्गथ ।सौराष्ट्रान् सह बाह्लीकान् चंद्रचित्रान् तथैव च ॥४-४२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 7,
    "text": "स्फीतान् जन पदान् रम्यान् विपुलानि पुराणि च ।पुंनाग गहनम् कुक्षिम् वकुल उद्दालक आकुलम् ॥४-४२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 8,
    "text": "तथा केतक खंडान् च मार्गध्वम् हरि पुंगवाः ।प्रत्यक् स्रोतो वहाः चैव नद्यः शीतजलाः शिवाः ॥४-४२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 9,
    "text": "तापसानाम् अरण्यानि कांतारा गिरयः च ये ।तत्र स्थलीः मरुप्राया अति उच्च शिखराः शिलाः ॥४-४२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 10,
    "text": "गिरि जाल आवृताम् दुर्गाम् मार्गित्वा पश्चिमाम् दिशम् ।ततः पश्चिमम् आगम्य समुद्रम् द्रष्टुम् अर्हथ ॥४-४२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 11,
    "text": "तिमि नक्र आकुल जलम् गत्वा द्रक्ष्यथ वानराः ।ततः केतक खंडेषु तमाल गहनेषु च ॥४-४२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 12,
    "text": "कपयो विहरिष्यन्ति नारिकेल वनेषु च ।तत्र सीताम् च मार्गध्वम् निलयम् रावणस्य च ॥४-४२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 13,
    "text": "वेलातल निवेष्टेषु पर्वतेषु वनेषु च ।मुरची पत्तनम् चैव रम्यम् चैव जटा पुरम् ॥४-४२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 14,
    "text": "अवंतीम् अंगलेपाम् च तथा च अलक्षितम् वनम् ।राष्ट्राणि च विशालानि पत्तनानि ततः ततः ॥४-४२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 15,
    "text": "सिंधु सागरयोः चैव संगमे तत्र पर्वतः ।महान् हेम गिरिः नाम शत शृंगो महाद्रुमः ॥४-४२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 16,
    "text": "तत्र प्रस्थेषु रम्येषु सिंहाः पक्ष गमाः स्थिताः ।तिमि मत्स्य गजाम्ब् चैव नीडानि आरोपयन्ति ते ॥४-४२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 17,
    "text": "तानि नीडानि सिंहानाम् गिरि शृंग गताः च ये ।दृप्ताः तृप्ताः च मातंगाः तोयद स्वन निःस्वनाः ॥४-४२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 18,
    "text": "विचरन्ति विशाले अस्मिन् तोय पूर्णे समन्ततः ।तस्य शृंगम् दिव स्पर्शम् कांचनम् चित्र पादपम् ॥४-४२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 19,
    "text": "सर्वम् आशु विचेतव्यम् कपिभिः काम रूपिभिः ।कोटिम् तत्र समुद्रे तु कांचनीम् शत योजनम् ॥४-४२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 20,
    "text": "दुर्दर्शाम् पारियात्रस्य गता द्रक्ष्यथ वानराः ।कोट्यः तत्र चतुर्विम्शत् गंधर्वाणाम् तरस्विनाम् ॥४-४२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 21,
    "text": "वसन्ति अग्नि निकाशानाम् घोराणाम् काम रूपिणाम् ।पावक अर्चिः प्रतीकाशाः समवेताः समन्ततः ॥४-४२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 22,
    "text": "न अति आसादयित्वाः ते वानरैः भीम विक्रमैः ।न अदेयम् च फलम् तस्मात् देशात् किम्चित् प्लवंगमैः ॥४-४२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 23,
    "text": "दुरासदा हि ते वीराः सत्त्ववन्तो महाबलाः ।फल मूलानि ते तत्र रक्षन्ते भीम विक्रमाः ॥४-४२-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 24,
    "text": "तत्र यत्नः च कर्तव्यो मार्गितव्या च जानकी ।न हि तेभ्यो भयम् किंचित् कपित्वम् अनुवर्तताम् ॥४-४२-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 25,
    "text": "तत्र वैदूर्य वर्णाभो वज्र संस्थान संस्थितः ।नाना द्रुम लता आकीर्णो वज्रः नाम महागिरिः ॥४-४२-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 26,
    "text": "श्रीमान् समुदितः तत्र योजनानाम् शतम् समम् ।गुहाः तत्र विचेतव्याः प्रयत्नेन प्लवंगमाः ॥४-४२-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 27,
    "text": "चतुर् भागे समुद्रस्य चक्रवान् नाम पर्वतः ।तत्र चक्रम् सहस्रारम् निर्मितम् विश्वकर्मणा ॥४-४२-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 28,
    "text": "तत्र पंचजनम् हत्वा हयग्रीवम् च दानवम् ।आजहार ततः चक्रम् शंखम् च पुरुषोत्तमः ॥४-४२-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 29,
    "text": "तस्य सानुषु रम्येषु विशालासु गुहासु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४२-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 30,
    "text": "योजनानि चतुः षष्टिः वराहो नाम पर्वतः ।सुवर्ण शृंगः सुमहान् अगाधे वरुण आलये ॥४-४२-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 31,
    "text": "तत्र प्राक् ज्योतिषम् नाम जातरूपमयम् पुरम् ।यस्मिन् वसति दुष्ट आत्मा नरको नाम दानवः ॥४-४२-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 32,
    "text": "तत्र सानुषु रम्येषु विशालासु गुहासु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४२-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 33,
    "text": "तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् कांचनान् अन्तर दर्शनम् ।पर्वतः सर्व सौवर्णो धारा प्रस्रवण आयुतः ॥४-४२-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 34,
    "text": "तम् गजाः च वराहाः च सिंहा व्याघ्राः च सर्वतः ।अभिगर्जन्ति सततम् तेन शब्देन दर्पिताः ॥४-४२-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 35,
    "text": "यस्मिन् हरि हयः श्रीमान् महेन्द्रः पाकशासनः ।अभिषिक्तः सुरै राजा मेघो नाम स पर्वतः ॥४-४२-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 36,
    "text": "तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् महेन्द्र परिपालितम् ।षष्टिम् गिरि सहस्राणि कांचनानि गमिष्यथ ॥४-४२-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 37,
    "text": "तरुण आदित्य वर्णानि भ्राजमानानि सर्वतः ।जातरूपमयैः वृक्षैः शोभितानि सुपुष्पितैः ॥४-४२-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 38,
    "text": "तेषाम् मध्ये स्थितो राजा मेरुः उत्तम पर्वतः ।आदित्येन प्रसन्नेन शैलो दत्त वरः पुरा ॥४-४२-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 39,
    "text": "तेन एवम् उक्तः शैलेन्द्रः सर्व एव त्वत् आश्रयाः ।मत् प्रसादात् भविष्यन्ति दिवा रात्रौ च कांचनाः ॥४-४२-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 40,
    "text": "त्वयि ये च अपि वत्स्यन्ति देव गन्धर्व दानवाः ।ते भविष्यन्ति भक्ताः च प्रभया कांचन प्रभाः ॥४-४२-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 41,
    "text": "विश्वेदेवाः च वसवो मरुतः च दिव ओकसः ।आगत्य पश्चिमाम् संध्याम् मेरुम् उत्तम पर्वतम् ॥४-४२-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 42,
    "text": "आदित्यम् उपतिष्ठन्ति तैः च सूर्यो अभिपूजितः ।अदृश्यः सर्व भूतानाम् अस्तम् गच्छति पर्वतम् ॥४-४२-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 43,
    "text": "योजनानाम् सहस्राणि दश तानि दिवाकरः ।मुहूर्त अर्धेन तम् शीघ्रम् अभियाति शिल उच्चयम् ॥४-४२-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 44,
    "text": "शृंगे तस्य महत् दिव्यम् भवनम् सूर्य संनिभम् ।प्रासाद गण संबाधम् विहितम् विश्वकर्मणा ॥४-४२-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 45,
    "text": "शोभितम् तरुभिः चित्रैः नाना पक्षि समाकुलैः ।निकेतम् पाश हस्तस्य वरुणस्य महात्मनः ॥४-४२-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 46,
    "text": "अन्तरा मेरुम् अस्तम् च तालो दश शिरा महान् ।जातरूपमयः श्रीमान् भ्राजते चित्र वेदिकः ॥४-४२-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 47,
    "text": "तेषु सर्वेषु दुर्गेषु सरस्सु च सरित्सु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४२-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 48,
    "text": "यत्र तिष्ठति धर्मज्ञः तपसा स्वेन भावितः ।मेरु सावर्णिर् इति एष ख्यातो वै ब्रह्मणा समः ॥४-४२-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 49,
    "text": "प्रष्टव्यो मेरुसावर्णिः महर्षिः सूर्य संनिभः ।प्रणम्य शिरसा भूमौ प्रवृत्तिम् मैथिलीम् प्रति ॥४-४२-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 50,
    "text": "एतावत् जीव लोकस्य भास्करो रजनी क्षये ।कृत्वा वितिमिरम् सर्वम् अस्तम् गच्छति पर्वतम् ॥४-४२-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 51,
    "text": "एतावत् वानरैः शक्यम् गन्तुम् वानर पुंगवाः ।अभास्करम् अमर्यादम् न जानीमः ततः परम् ॥४-४२-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 52,
    "text": "अवगम्य तु वैदेहीम् निलयम् रावणस्य च ।अस्तम् पर्वतम् आसाद्य पूर्णे मासे निवर्तत ॥४-४२-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 53,
    "text": "ऊर्ध्वम् मासान् न वस्तव्यम् वसन् वध्यो भवेन् मम ।सह एव शूरो युष्माभिः श्वशुरो मे गमिष्यति ॥४-४२-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 54,
    "text": "श्रोतव्यम् सर्वम् एतस्य भवद्भिः दिष्ट कारिभिः ।गुरुः एष महाबाहुः श्वशुरो मे महाबलः ॥४-४२-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 55,
    "text": "भवन्तः च अपि विक्रान्ताः प्रमाणम् सर्वे एव हि ।प्रमाणम् एनम् संस्थाप्य पश्यध्वम् पश्चिमाम् दिशम् ॥४-४२-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 56,
    "text": "दृष्टायाम् तु नरेन्द्रस्या पत्न्याम् अमित तेजसः ।कृत कृत्या भविष्यामः कृतस्य प्रतिकर्मणा ॥४-४२-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 57,
    "text": "अतो अन्यत् अपि यत् कार्यम् कार्यस्य अस्य प्रियम् भवेत् ।संप्रधार्य भवद्भिः च देश काल अर्थ संहितम् ॥४-४२-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 42,
    "shloka": 58,
    "text": "ततः सुषेण प्रमुखाः प्लवंगमाःसुग्रीव वाक्यम् निपुणम् निशम्य ।आमंत्र्य सर्वे प्लवगाधिपम् तेजग्मुर् दिशम् ताम् वरुण अभिगुप्ताम् ॥४-४२-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः संदिश्य सुग्रीवः श्वशुरम् पश्चिमाम् दिशम् ।वीरम् शतबलिम् नाम वानरम् वानररेश्वर ॥४-४३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 2,
    "text": "उवाच राजा सर्वज्ञः सर्व वानर सत्तम ।वाक्यम् आत्म हितम् चैव रामस्य च हितम् तदा ॥४-४३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 3,
    "text": "वृतः शत सहस्रेण त्वत् विधानाम् वन ओकसाम् ।वैवस्वत सुतैः सार्धम् प्रविष्ठ सर्व मंत्रिभिः ॥४-४३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 4,
    "text": "दिशम् हि उदीचीम् विक्रान्त हिम शैल अवतंसिकाम् ।सर्वतः परिमार्गध्वम् राम पत्नीम् यशस्विनीम् ॥४-४३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 5,
    "text": "अस्मिन् कार्ये विनिवृत्ते कृते दाशरथेः प्रिये ।ऋणान् मुक्ता भविष्यामः कृत अर्था अर्थविदाम् वराः ॥४-४३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 6,
    "text": "कृतम् हि प्रियम् अस्माकम् राघवेण महात्मना ।तस्य चेत् प्रतिकारो अस्ति सफलम् जीवितम् भवेत् ॥४-४३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 7,
    "text": "अर्थिनः कार्य निर्वृत्तिम् अकर्तुम् अपि यः चरेत् ।तस्य स्यात् सफलम् जन्म किम् पुनः पूर्व कारिणः ॥४-४३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 8,
    "text": "एताम् बुद्धिम् समास्थाय दृश्यते जानकी यथा ।तथा भवद्भिः कर्तव्यम् अस्मत् प्रिय हित एषिभिः ॥४-४३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 9,
    "text": "अयम् हि सर्व भूतानाम् मान्यः तु नर सत्तमः ।अस्मासु च गतः प्रीतिम् रामः पर पुरम् जयः ॥४-४३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 10,
    "text": "इमानि बहु दुर्गाणि नद्यः शैल अंतराणि च ।भवन्तः परिमार्गन्तु बुद्धि विक्रम संपदा ॥४-४३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 11,
    "text": "तत्र म्लेच्छान् पुलिन्दान् च शूरसेनान् तथैव च ।प्रस्थालान् भरतान् चैव कुरूम् च सह मद्रकैः ॥४-४३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 12,
    "text": "कांबोज यवनान् चैव शकान् पत्तनानि च ।अन्वीक्ष्य दरदान् चैव हिमवन्तम् विचिन्वथ ॥४-४३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 13,
    "text": "लोध्र पद्मक खण्डेषु देवदारु वनेषु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्या ततः ततः ॥४-४३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 14,
    "text": "ततः सोम आश्रमम् गत्वा देव गन्धर्व सेवितम् ।कालम् नाम महासानुम् पर्वतम् तम् गमिष्यथ ॥४-४३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 15,
    "text": "महत्सु तस्य शैलेषु पर्वतेषु गुहासु च ।विचिन्वत महाभागाम् राम पत्नीम् अनिन्दिताम् ॥४-४३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 16,
    "text": "तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् हेम गर्भम् महागिरिम् ।ततः सुदर्शनम् नाम पर्वतम् गन्तुम् अर्हथ ॥४-४३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 17,
    "text": "ततो देवसखो नाम पर्वतः पतग आलय ।नाना पक्षि समाकीर्णो विविध द्रुम भूषितः ॥४-४३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 18,
    "text": "तस्य कानन खण्डेषु निर्झरेषु गुहासु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 19,
    "text": "तम् अतिक्रम्य च आकाशम् सर्वतः शत योजनम् ।अपर्वत नदी वृक्षम् सर्व सत्त्व विवर्जितम् ॥४-४३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 20,
    "text": "तत् तु शीघ्रम् अतिक्रम्य कांतारम् रोम हर्षणम् ।कैलासम् पाण्डुरम् प्राप्य हृष्टा यूयम् भविष्यथ ॥४-४३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 21,
    "text": "तत्र पाण्डुर मेघाभम् जाम्बूनद परिष्कृतम् ।कुबेर भवनम् रम्यम् निर्मितम् विश्वकर्मणा ॥४-४३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 22,
    "text": "विशाला नलिनी यत्र प्रभूत कमलोत्पला ।हंस कारण्डव आकीर्णा अप्सरो गण सेविता ॥४-४३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 23,
    "text": "तत्र वैश्रवणो राजा सर्व भूत नमस्कृतः ।धनदो रमते श्रीमान् गुह्यकैः सह यक्ष राट् ॥४-४३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 24,
    "text": "तस्य चन्द्र निकशेषु पर्वतेषु गुहासु च ।रावणः सह वैदेह्या मार्गितव्यः ततः ततः ॥४-४३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 25,
    "text": "क्रौन्चम् तु गिरिम् आसाद्य बिलम् तस्य सुदुर्गमम् ।अप्रमत्तैः प्रवेष्टव्यम् दुष्प्रवेशम् हि तत् स्मृतम् ॥४-४३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 26,
    "text": "वसन्ति हि महात्मानः तत्र सूर्य सम प्रभाः ।देवैः अभ्यर्थिताः सम्यक् देव रूपा महर्षयः ॥४-४३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 27,
    "text": "क्रौन्चस्य तु गुहाः च अन्याः सानूनि शिखराणि च ।निर्दराः च नितंबाः च विचेतव्याः ततः ततः ॥४-४३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 28,
    "text": "अवृक्षम् काम शैलम् च मानसम् विहग आलयम् ।न गतिः तत्र भूतानाम् देवानाम् न च रक्षसाम् ॥४-४३-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 29,
    "text": "स च सर्वैः विचेतव्यः स सानु प्रस्थ भूधरः ।क्रौन्चम् गिरिम् अतिक्रम्य मैनाको नाम पर्वतः ॥४-४३-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 30,
    "text": "मयस्य भवनम् तत्र दानवस्य स्वयम् कृतम् ।मैनाकः तु विचेतव्यः स सानु प्रस्थ कंदरः ॥४-४३-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 31,
    "text": "स्त्रीणाम् अश्व मुखीनाम् च निकेताः तत्र तत्र तु ।तम् देशम् समतिक्रम्य आश्रमम् सिद्ध सेवितम् ॥४-४३-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 32,
    "text": "सिद्धा वैखानसाः तत्र वालखिल्याः च तापसाः ।वन्दितव्याः ततः सिद्धाः तापसा वीत कल्मषाः ॥४-४३-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 33,
    "text": "प्रष्टव्याः च अपि सीतायाः प्रवृत्तिम् विनय अन्वितैः ।हेम पुष्कर संछन्नम् तत्र वैखानसम् सरः ॥४-४३-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 34,
    "text": "तरुण आदित्य संकाशैः हंसैः विचरितम् शुभैः ।औपवाह्यः कुबेरस्य सर्वभौम इति स्मृतः ॥४-४३-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 35,
    "text": "गजः पर्येति तम् देशम् सदा सह करेणुभिः ।तत् सारः समतिक्रम्य नष्ट चन्द्र दिवाकरम् ।अनक्षत्र गणम् व्योम निष्पयोदम् अनाअदितम् ॥४-४३-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 36,
    "text": "गभस्तिभिः इव अर्कस्य स तु देशः प्रकाशते ।विश्राम्यद्भिः तपः सिद्धैः देव कल्पैः स्वयंप्रभैः ॥४-४३-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 37,
    "text": "तम् तु देशम् अतिक्रम्य शैलोदा नाम निम्नगा ।उभयोः तीरयोः तस्याः कीचका नाम वेणवः ॥४-४३-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 38,
    "text": "ते नयंति परम् तीरम् सिद्धान् प्रत्यानयन्ति च ।उत्तराः कुरवः तत्र कृत पुण्य प्रतिश्रियाः ॥४-४३-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 39,
    "text": "ततः कांचन पद्माभिः पद्मिनीभिः कृतोदकाः ।नील वैदूर्य पत्राढ्या नद्यः तत्र सहस्रशः ॥४-४३-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 40,
    "text": "रक्तोत्पल वनैः च अत्र मण्डिताः च हिरण्मयैः ।तरुण आदित्य संकाशा भान्ति तत्र जलाशयाः ॥४-४३-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 41,
    "text": "महाअर्ह मणि पत्रैः च कांचन प्रभ केसरैः ।नीलोत्पल वनैः चित्रैः स देशः सर्वतो वृतः ॥४-४३-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 42,
    "text": "निस्तुलाभिः च मुक्ताभिः मणिभिः च महाधनैः ।उद्भूत पुलिनाः तत्र जातरूपैः च निम्नगाः ॥४-४३-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 43,
    "text": "सर्व रत्नमयैः चित्रैः अवगाढा नगोत्तमैः ।जातरूपमयैः च अपि हुताशन सम प्रभैः ॥४-४३-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 44,
    "text": "नित्य पुष्प फलाः तत्र नगाः पत्ररथ आकुलाः ।दिव्य गन्ध रस स्पर्शाः सर्व कामान् स्रवन्ति च ॥४-४३-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 45,
    "text": "नाना आकाराणि वासांसि फलन्ति अन्ये नगोत्तमाः ।मुक्ता वैदूर्य चित्राणि भूषणानि तथैव च ।स्त्रीणाम् यानि अनुरूपाणि पुरुषाणाम् तथैव च ॥४-४३-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 46,
    "text": "सर्व ऋतु सुख सेव्यानि फलन्ति अन्ये नगोत्तमाः ।महा अर्हाणि मणि चित्राणि फलन्ति अन्ये नगोत्तमाः ॥४-४३-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 47,
    "text": "शयनानि प्रसूयन्ते चित्र आस्तारणवन्ति च ।मनः कान्तानि माल्यानि फलन्ति अत्र अपरे द्रुमाः ॥४-४३-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 48,
    "text": "पानानि च महा अर्हाणि भक्ष्याणि विविधानि च ।स्त्रियः च गुण संपन्ना रूप यौवन लक्षिताः ॥४-४३-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 49,
    "text": "गन्धर्वाः किंनरा सिद्धा नागा विद्याधराः तथा ।रमन्ते सहिताः तत्र नारीभिः भास्वर प्रभाः ॥४-४३-४९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 50,
    "text": "सर्वे सुकृत कर्माणः सर्वे रति परायणाः ।सर्वे काम अर्थ सहिता वसंति सह योषितः ॥४-४३-५०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 51,
    "text": "गीत वादित्र निर्घोषः स उत्कृष्ट हसित स्वनः ।श्रूयते सततम् तत्र सर्व भूत मनोरमः ॥४-४३-५१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 52,
    "text": "तत्र न अमुदितः कश्चिन् न अत्र कश्चित् असत् प्रियः ।अहनि अहनि वर्धन्ते गुणाः तत्र मनोरमाः ॥४-४३-५२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 53,
    "text": "तम् अतिक्रम्य शैलेन्द्रम् उत्तरः पय्साम् निधिः ।तत्र सोम गिरिर् नाम मध्ये हेममयो महान् ॥४-४३-५३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 54,
    "text": "इन्द्र लोक गता ये च ब्रह्म लोक गताः च ये ।देवाः तम् समवेक्षन्ते गिरि राजम् दिवम् गताः ॥४-४३-५४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 55,
    "text": "स तु देशो विसूर्यो अपि तस्य भासा प्रकाशते ।सूर्य लक्ष्म्या अभिविज्ञेयः तपता इव विवस्वता ॥४-४३-५५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 56,
    "text": "भगवान् तत्र विश्वात्मा शम्भुः एकादश आत्मकः ।ब्रह्मा वसति देवेशो ब्रह्म ऋषि परिवारितः ॥४-४३-५६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 57,
    "text": "न कथंचन गंतव्यम् कुरूणाम् उत्तरेण वः ।अन्येषाम् अपि भूतानाम् न अनुक्रामति वै गतिः ॥४-४३-५७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 58,
    "text": "सा हि सोम गिरिः नाम देवानाम् अपि दुर्गमः ।तम् आलोक्य ततः क्षिप्रम् उपावर्तितुम् अर्हथ ॥४-४३-५८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 59,
    "text": "एतावत् वानरैः शक्यम् गंतुम् वानर पुंगवाः ।अभास्करम् अमर्यादम् न जानीमः ततः परम् ॥४-४३-५९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 60,
    "text": "सर्वम् एतत् विचेतव्यम् यन् मया परिकीर्तितम् ।यत् अन्यत् अपि न उक्तम् च तत्र अपि क्रियताम् मतिः ॥४-४३-६०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 61,
    "text": "ततः कृतम् दाशरथेः महत् प्रियम्महत्तरम् च अपि ततो मम प्रियम् ।कृतम् भविष्यति अनिलोअनलोउपमाविदेहजा दर्शनजेन कर्मणा ॥४-४३-६१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 43,
    "shloka": 62,
    "text": "ततः कृतार्थाः सहिताः सबान्धवामया अर्चिताः सर्व गुणैः मनो रमैः ।चरिष्यथ उर्वीम् प्रतिशान्त शत्रवाअःसह प्रिया भूत धराः प्लवंगमाः ॥४-४३-६२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 1,
    "text": "विशेषेण तु सुग्रीवो हनूमति अर्थम् उक्तवान् ।स हि तस्मिन् हरि श्रेष्ठे निश्चितार्थो अर्थ साधने ॥४-४४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 2,
    "text": "अब्रवीत् च हनूमंतम् विक्रंतम् अनिल आत्मजम् ।सुग्रीवः परम प्रीतः प्रभुः सर्व वन ओकसाम् ॥४-४४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 3,
    "text": "न भूमौ न अंतरिक्षे वा न अंबरे न अमर आलये ।न अप्सु वा गति संगम् ते पश्यामि हरि पुम्गव ॥४-४४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 4,
    "text": "स असुराः सह गंधर्वाः स नाग नर देवताः ।विदिताः सर्व लोकाः ते स सागर धरा धराः ॥४-४४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 5,
    "text": "गतिः वेगः च तेजः च लाघवम् च महाकपे ।पितुः ते सदृशम् वीर मारुतस्य महा ओजसः ॥४-४४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 6,
    "text": "तेजसा वा अपि ते भूतम् न समम् भुवि विद्यते ।तत् यथा लभ्यते सीता तत् त्वम् एव अनुचिंतय ॥४-४४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 7,
    "text": "त्वयि एव हनुमन् अस्ति बलम् बुद्धिः पराक्रमः ।देश काल अनुवृत्तिः च नयः च नय पण्डित ॥४-४४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 8,
    "text": "ततः कार्य समासंगम् अवगम्य हनूमति ।विदित्वा हनुमन्तम् च चिन्तयामास राघवः ॥४-४४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 9,
    "text": "सर्वथा निश्चित अर्थो अयम् हनूमति हरि ईश्वरः ।निश्चित अर्थतरः च अपि हनूमान् कार्य साधने ॥४-४४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 10,
    "text": "तत् एवम् प्रस्थितस्य अस्य परिज्ञातस्य कर्मभिः ।भर्त्रा परिगृहीतस्य ध्रुवः कार्य फलोदयः ॥४-४४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 11,
    "text": "तम् समीक्ष्य महातेजा व्यवसायोत्तरम् हरिम् ।कृतार्थ इव संहृष्टः प्रहृष्ट इन्द्रिय मानसः ॥४-४४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 12,
    "text": "ददौ तस्य ततः प्रीतः स्व नामांक उपशोभितम् ।अंगुलीयम् अभिज्ञानम् राजपुत्र्याः परंतपः ॥४-४४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 13,
    "text": "अनेन त्वाम् हरिश्रेष्ठ चिह्नेन जनकाअत्मजा ।मत् सकाशात् अनुप्राप्तम् अनुद्विग्ना अनुपश्यति ॥४-४४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 14,
    "text": "व्यवसायः च ते वीर सत्त्व युक्तः च विक्रमः ।सुग्रीवस्य च संदेशः सिद्धिम् कथयति इव मे ॥४-४४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 15,
    "text": "स तत् गृह्य हरिश्रेष्ठः स्थाप्य मूर्ध्नि कृतांजलिः ।वन्दित्वा चरणौ चैव प्रस्थितः प्लवगर्षभः ॥४-४४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 16,
    "text": "स तत् प्रकर्षन् हरिणाम् महत् बलम्बभूव वीरः पवनात्मजः कपिः ।गत अंबुदे व्योम्नि विशुद्ध मण्डलःशशी इव नक्षत्र गणोपशोभितः ॥४-४४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 44,
    "shloka": 17,
    "text": "अतिबल बलम् आश्रितः तव अहम्हरि वर विक्रम विक्रमैः अनल्पैः ।पवन सुत यथा अधिगम्यते साजनक सुता हनुमन् तथा कुरुष्व ॥४-४४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 1,
    "text": "सर्वाः च आहूय सुग्रीवः प्लवगान् प्लवगर्षभः ।समस्तान् च अब्रवीत् राजा राम कार्यार्थ सिद्धये ॥४-४५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 2,
    "text": "एवम् एतत् विचेतव्यम् भवद्भिः वानरोत्तमैः ।तत् उग्र शासनम् भर्तुर् विज्ञाय हरि पुंगवाः ॥४-४५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 3,
    "text": "शलभा इव संछाद्य मेदिनीम् संप्रतस्थिरे ।रामः प्रस्रवणे तस्मिन् न्यवसत् सह लक्ष्मणः ॥४-४५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 4,
    "text": "प्रतीक्षमाणः तम् मासम् यः सीता अधिगमे कृतः ।उत्तराम् तु दिशम् रम्याम् गिरि राज समावृताम् ॥४-४५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 5,
    "text": "प्रतस्थे सहसा वीरो हरिः शतबलिः तदा ।पूर्वाम् दिशम् प्रति ययौ विनतो हरि यूथपः ॥४-४५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 6,
    "text": "तारा अंगदादि सहितः प्लवगः पवनात्मजः ।अगस्त्य चरिताम् आशाम् दक्षिणाम् हरि यूथपः ॥४-४५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 7,
    "text": "पश्चिमाम् तु दिशम् घोराम् सुषेणः प्लवगेश्वरः ।प्रतस्थे हरि शार्दूलो दिशम् वरुण पालिताम् ॥४-४५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 8,
    "text": "ततः सर्वा दिशो राजा चोदयित्वा यथा तथम् ।कपि सेना पतीन् वीरो मुमोद सुखितः सुखम् ॥४-४५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 9,
    "text": "एवम् संचोदिताः सर्वे राज्ञा वानर यूथपाः ।स्वाम् स्वाम् दिशम् अभिप्रेत्य त्वरिताः संप्रतस्थिरे ॥४-४५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 10,
    "text": "नदन्तः च उन्नदन्तः च गर्जन्तः च प्लवंगमाः ।क्ष्वेलन्तो धावमानाः च विनदन्तो महाबलाः ॥४-४५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 11,
    "text": "एवम् संचोदिताः सर्वे राज्ञा वानर यूथपाः ।आनयिष्यामहे सीताम् हनिष्यामः च रावणम् ॥४-४५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 12,
    "text": "अहम् एको वधिष्यामि प्राप्तम् रावणम् आहवे ।ततः च उन्मथ्य सहसा हरिष्ये जनक आत्मजाम् ॥४-४५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 13,
    "text": "वेपमानम् श्रमेण अद्य भवद्भिः स्थीयताम् इति ।एक एव आहरिष्यामि पातालात् अपि जानकीम् ॥४-४५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 14,
    "text": "विधमिष्यामि अहम् वृक्षान् दारयिष्यामि अहम् गिरीन् ।धरणीम् दारयिष्यामि क्षोभयिष्यामि सागरान् ॥४-४५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 15,
    "text": "अहम् योजन संख्यायाः प्लविता न अत्र संशयः ।शतम् योजन संख्यायाः शतम् समधिकम् हि अहम् ॥४-४५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 16,
    "text": "भू तले सागरे वा अपि शैलेषु च वनेषु च ।पातालस्य अपि वा मध्ये न मम आच्छिद्यते गतिः ॥४-४५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 45,
    "shloka": 17,
    "text": "इति एकैकः तदा तत्र वानरा बल दर्पिताः ।ऊचुः च वचनम् तस्य हरि राजस्य सन्निधौ ॥४-४५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 1,
    "text": "गतेषु वानरेन्द्रेषु रामः सुग्रीवम् अब्रवीत् ।कथम् भवान् विजानीते सर्वम् वै मण्डलम् भुवः ॥४-४६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 2,
    "text": "सुग्रीवः च ततो रामम् उवाच प्रणत आत्मवान् ।श्रूयताम् सर्वम् आख्यास्ये विस्तरेण वचो मम ॥४-४६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 3,
    "text": "यदा तु दुंदुभिम् नाम दानवम् महिष आकृतिम् ।परिकालयते वाली मलयम् प्रति पर्वतम् ॥४-४६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 4,
    "text": "तदा विवेश महिषो मलयस्य गुहाम् प्रति ।विवेश वाली तत्र अपि मलयम् तत् जिघांसया ॥४-४६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 5,
    "text": "ततो अहम् तत्र निक्षिप्तो गुहा द्वारि विनीतवत् ।न च निष्क्रमते वाली तदा संवत्सरे गते ॥४-४६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 6,
    "text": "ततः क्षतज वेगेन आपुपूरे तदा बिलम् ।तत् अहम् विस्मितो दृष्ट्वा भ्रातुः शोक विष अर्दितः ॥४-४६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 7,
    "text": "अथ अहम् गत बुद्धिः तु सुव्यक्तम् निहतो गुरुः ।शिला पर्वत संकाशा बिल द्वारि मया कृता ॥४-४६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 8,
    "text": "अशक्नुवन् निष्क्रमितुम् महिषो विनशिष्यति ।ततो अहम् आगाम् किष्किंधाम् निराशः तस्य जीविते ॥४-४६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 9,
    "text": "राज्यम् च सुमहत् प्राप्य ताराम् च रुमया सह ।मित्रैः च सहितः तत्र वसामि विगत ज्वरः ॥४-४६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 10,
    "text": "आजगाम ततो वाली हत्वा तम् दानवर्षभः ।ततो अहम् अददाम् राज्यम् गौरवात् भय यंत्रितः ॥४-४६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 11,
    "text": "स माम् जिघांसुः दुष्टात्मा वाली प्रव्यथित इन्द्रियः ।परिकालयते क्रोधात् धावंतम् सचिवैः सह ॥४-४६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 12,
    "text": "ततो अहम् वालिना तेन सानुबन्धः प्रधावितः ।नदीः च विविधाः पश्यन् वनानि नगराणि च ॥४-४६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 13,
    "text": "आदर्श तल संकाशा ततो वै पृथिवी मया ।अलात चक्र प्रतिमा दृष्टा गोष्पदवत् तदा - कृता ॥४-४६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 14,
    "text": "पूर्वम् दिशाम् ततो गत्वा पश्यामि विविधान् द्रुमान् ।पर्वतान् स दरीन् रम्यान् सरांसि विविधानि च ॥४-४६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 15,
    "text": "उदयम् तत्र पश्यामि पर्वतम् धातु मण्डितम् ।क्षीरोदम् सागरम् चैव नित्यम् अप्सर आलयम् ॥४-४६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 16,
    "text": "परिकाल्यमानः तदा वालिना अभिद्रुतः हि अहम् ।पुनः आवृत्य सहसा प्रस्थितो अहम् तदा विभो ॥४-४६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 17,
    "text": "दिशः तस्याः ततो भूयः प्रस्थितो दक्षिणम् दिशम् ।विन्ध्य पादप संकीर्णाम् चन्दन द्रुम शोभिताम् ॥४-४६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 18,
    "text": "द्रुम शैल अन्तरे पश्यन् भूयो दक्षिणतो अपराअम् ।अपराम् च दिशम् प्राप्तो वालिना समभिद्रुतः ॥४-४६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 19,
    "text": "स पश्यन् विविधान् देशान् अस्तम् च गिरि सत्तमम् ।प्राप्य च अस्तम् गिरि श्रेष्ठम् उत्तरम् संप्रधावितः ॥४-४६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 20,
    "text": "हिमवंतम् च मेरुम् च समुद्रम् च तथा उत्तरम् ।यदा न विन्दे शरणम् वालिना समभिद्रुतः ॥४-४६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 21,
    "text": "ततो माम् बुद्धि संपन्नो हनुमान् वाक्यम् अब्रवीत् ।इदानीम् मे स्मृतम् राजन् यथा वाली हरीश्वरः ॥४-४६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 22,
    "text": "मतंगेन तदा शप्तो हि अस्मिन् आश्रम मण्डले ।प्रविशेत् यदि वै वाली मूर्धा अस्य शतधा भवेत् ॥४-४६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 23,
    "text": "तत्र वासः सुखो अस्माकम् निर्उद्विग्नो भविष्यति ।ततः पर्वतम् आसाद्य ऋश्यमूकम् नृपात्मज ॥४-४६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 46,
    "shloka": 24,
    "text": "न विवेश तदा वाली मतंगस्य भयात् तदा ।एवम् मया तदा राजन् प्रत्यक्षम् उपलक्षितम् ।पृथिवी मण्डलम् सर्वम् गुहाम् अस्मि आगतः ततः ॥४-४६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 1,
    "text": "दर्शनार्थम् तु वैदेह्याः सर्वतः कपि कुंजराः ।व्यादिष्टाः कपि राजेन यथा उक्तम् जग्मुर् अंजसा ॥४-४७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 2,
    "text": "ते सरांसि सरित् कक्षान् आकाशम् नगराणि च ।नदी दुर्गान् तथा शैलान् विचिन्वन्ति समन्ततः ॥४-४७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 3,
    "text": "सुग्रीवेण समाख्याताः सर्वे वानर यूथपाः ।तत्र देशान् प्रविचिन्वन्ति स शैल वन काननान् ॥४-४७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 4,
    "text": "विचिन्त्य दिवसम् सर्वे सीता अधिगमने धृताः ।समायान्ति स्म मेदिन्याम् निशा कालेषु वानराः ॥४-४७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 5,
    "text": "सर्व ऋतुकान् च देशेषु वानराः स फलान् द्रुमान् ।आसाद्य रजनीम् शय्याम् चक्रुः सर्वेषु अहस्सु ते ॥४-४७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 6,
    "text": "तत् अहः प्रथमम् कृत्वा मासे प्रस्रवणम् गताः ।कपि राजेन संगम्य निराशाः कपि कुंजराः ॥४-४७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 7,
    "text": "विचित्य तु दिशम् पूर्वाम् यथा उक्ताम् सचिवैः सह ।अदृष्ट्वा विनतः सीताम् आजगाम महाबलः ॥४-४७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 8,
    "text": "दिशम् अपि उत्तराम् सर्वाम् विविच्य स महाकपिः ।आगतः सह सैन्येन वीरः शतबलिः तदा ॥४-४७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 9,
    "text": "सुषेणः पश्चिमाम् आशाम् विविच्य सह वानरैः ।समेत्य मासे पूर्णे तु सुग्रीवम् उपचक्रमे ॥४-४७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 10,
    "text": "तम् प्रस्रवण पृष्ठस्थम् समासाद्य अभिवाद्य च ।आसीनम् सह रामेण सुग्रीवम् इदम् अब्रुवन् ॥४-४७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 11,
    "text": "विचिताः पर्वताः सर्वे वनानि गहनानि च ।निम्नगाः सागर अन्ताः च सर्वे जनपदाः तथा ॥४-४७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 12,
    "text": "गुहाः च विचिताः सर्वा याः च ते परिकीर्तिताः ।विचिताः च महागुल्मा लता वितत संतताः ॥४-४७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 13,
    "text": "गहनेषु च देशेषु दुर्गेषु विषमेषु च ।सत्त्वानि अतिप्रमाणानि विचितानि हतानि च ।ये चैव गहना देशा विचिताः ते पुनः पुनः ॥४-४७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 47,
    "shloka": 14,
    "text": "उदार सत्त्व अभिजनो हनूमान्स मैथिलीम् ज्ञास्यसि वानरेन्द्र ।दिशम् तु याम् एव गता तु सीताताम् आस्थितो वायु सुतो हनूमान् ॥४-४७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 1,
    "text": "सह तार अंगदाभ्याम् तु सहसा हनुमान् कपिः ।सुग्रीवेण यथा उद्दिष्टम् तम् देशम् उपचक्रमे ॥४-४८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 2,
    "text": "स तु दूरम् उपागम्य सर्वैः तैः कपि सत्तमैः ।ततो विचित्य विन्ध्यस्य गुहाः च गहनानि च ॥४-४८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 3,
    "text": "पर्वताग्र नदी दुर्गान् सरांसि विपुल द्रुमान् ।वृक्ष खण्डान् च विविधान् पर्वतान् वन पादपान् ॥४-४८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 4,
    "text": "अन्वेषमाणाः ते सर्वे वानराः सर्वतो दिशम् ।न सीताम् ददृशुर् वीरा मैथिलीम् जनक आत्मजाम् ॥४-४८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 5,
    "text": "ते भक्षयन्तो मूलानि फलानि विविधानि अपि ।अन्वेषमाणा दुर्धर्षा न्यवसन् तत्र तत्र ह ॥४-४८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 6,
    "text": "स तु देशो दुर्अन्वेषो गुहा गहनवान् महान् ।निर्जलम् निर्जनम् शून्यम् गहनम् घोर दर्शनम् ॥४-४८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 7,
    "text": "ता दृशानि अन्या अपि अरण्यानि विचित्य भृइश पीडिताः ।स देशः च दुर्अन्वेष्यो गुहा गहनवान् महान् ॥४-४८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 8,
    "text": "त्यक्त्वा तु तम् ततः देशम् सर्वे वै हरि यूथपाः ।देशम् अन्यम् दुराधर्षम् विविशुः च अकुतो भयाः ॥४-४८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 9,
    "text": "यत्र वन्ध्य फला वृक्षा विपुष्पाः पर्ण वर्जिताः ।निस्तोयाः सरितो यत्र मूलम् यत्र सुदुर्लभम् ॥४-४८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 10,
    "text": "न सन्ति महिषा यत्र न मृगा न च हस्तिनः ।शार्दूलाः पक्षिणो वा अपि ये च अन्ये वन गोचराः ॥४-४८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 11,
    "text": "न च अत्र वृक्षा न ओषध्यो न वल्ल्यो न अपि वीरुधः ।स्निग्ध पत्राः स्थले यत्र पद्मिन्यः फुल्ल पंकजाः ॥४-४८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 12,
    "text": "प्रेक्षणीयाः सुगन्धाः च भ्रमरैः च वर्जिताः ।कण्डुर् नाम महाभागः सत्य वादी तपो धनः ॥४-४८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 13,
    "text": "महर्षिः परम अमर्षी नियमैः दुष्प्रधर्षणः ।तस्य तस्मिन् वने पुत्रो बालको दश वार्षिकः ॥४-४८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 14,
    "text": "प्रणष्टो जीवित अन्ताय क्रुद्धः तेन महामुनिः ।तेन धर्माअत्मना शप्तम् कृत्स्नम् तत्र महद् वनम् ॥४-४८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 15,
    "text": "अशरण्यम् दुराधर्षम् मृग पक्षि विवर्जितम् ।तस्य ते कानन अन्तान् तु गिरीणाम् कन्दराणि च ॥४-४८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 16,
    "text": "प्रभवाणि नदीनाम् च विचिन्वन्ति समाहिताः ।तत्र च अपि महात्मानो न अपश्यन् जनक आत्मजाम् ॥४-४८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 17,
    "text": "हर्तारम् रावणम् वा अपि सुग्रीव प्रिय कारिणः ।ते प्रविश्य तु तम् भीमम् लता गुल्म समावृतम् ॥४-४८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 18,
    "text": "ददृशुः भीम कर्माणम् असुरम् सुर निर्भयम् ।तम् दृष्ट्वा वनरा घोरम् स्थितम् शैलम् इव असुरम् ॥४-४८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 19,
    "text": "गाढम् परिहिताः सर्वे दृष्ट्वा तम् पर्वत उपमम् ।सो अपि तान् वानरान् सर्वान् नष्टाः स्थ इति अब्रवीत् बली ॥४-४८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 20,
    "text": "अभ्यधावत सम्क्रुद्धो मुष्टिम् उद्यम्य संगतम् ।तम् आपतन्तम् सहसा वालि पुत्रो अंगदः तदा ॥४-४८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 21,
    "text": "रावणो अयम् इति ज्ञात्वा तलेन अभिजघान ह ।स वालि पुत्र अभिहतो वक्त्रात् शोणितम् उद्वमन् ॥४-४८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 22,
    "text": "असुरो न्यपतत् भूमौ पर्यस्त इव पर्वतः ।ते तु तस्मिन् निर् उच्छ्वासे वानरा जित काशिनः ॥४-४८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 23,
    "text": "व्यचिन्वन् प्रायशः तत्र सर्वम् तत् गिरि गह्वरम् ।विचितम् तु ततः सर्वम् सर्वे ते कानन ओकसः ॥४-४८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 48,
    "shloka": 24,
    "text": "अन्यत् एव अपरम् घोरम् विविशुर् गिरि गह्वरम् ।ते विचित्य पुनः खिन्ना विनिष्पत्य समागताः ।एकांते वृक्ष मूले तु निषेदुर् दीन मानसाः ॥४-४८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 1,
    "text": "अथ अंगदः तदा सर्वान् वानरान् इदम् अब्रवीत् ।परिश्रान्तो महा प्राज्ञः समाश्वास्य शनैर् वचः ॥४-४९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 2,
    "text": "वनानि गिरयो नद्यो दुर्गाणि गहनानि च ।दरी गिरि गुहाः चैव विचिता नः समंततः ॥४-४९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 3,
    "text": "तत्र तत्र सह अस्माभिः जानकी न च दृश्यते ।तथा रक्षः अपहर्ता च सीतायाः चैव दुष्कृती ॥४-४९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 4,
    "text": "कालः च नः महान् यातः सुग्रीवः च उग्र शासनः ।तस्मात् भवन्तः सहिता विचिन्वन्तु समंततः ॥४-४९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 5,
    "text": "विहाय तन्द्रीम् शोकम् च निद्राम् चैव समुत्थिताम् ।विचिनुध्वम् तथा सीताम् पश्यामो जनक आत्मजाम् ॥४-४९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 6,
    "text": "अनिर्वेदम् च दाक्ष्यम् च मनसः च अपराजयम् ।कार्य सिद्धि कराणि आहुः तस्मात् एतत् ब्रवीमि अहम् ॥४-४९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 7,
    "text": "अद्य अपि इदम् वनम् दुर्गम् विचिन्वन्तु वन ओकसः ।खेदम् त्यक्त्वा पुनः सर्वम् वनम् एतत् विचिन्वताम् ॥४-४९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 8,
    "text": "अवश्यम् कुर्वताम् दृश्यते कर्मणः फलम् ।परम् निर्वेदम् आगम्य न हि नः मीलनम् क्षमम् ॥४-४९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 9,
    "text": "सुग्रीवः क्रोधनो राजा तीक्ष्ण दण्डः च वानराः ।भेतव्यम् तस्य सततम् रामस्य च महात्मनः ॥४-४९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 10,
    "text": "हितार्थम् एतत् उक्तम् वः क्रियताम् यदि रोचते ।उच्यताम् हि क्षमम् यत् तत् सर्वेषाम् एव वानराः ॥४-४९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 11,
    "text": "अंगदस्य वचः श्रुत्वा वचनम् गंधमादनः ।उवाच व्यक्तया वाचा पिपासा श्रम खिन्नया ॥४-४९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 12,
    "text": "सदृशम् खलु वः वाक्यम् अंगदो यत् उवाच ह ।हितम् च एव अनुकूलम् च क्रियताम् अस्य भाषितम् ॥४-४९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 13,
    "text": "पुनः मार्गामहे शैलान् कन्दराम् च शिलान् तथा ।काननानि च शून्यानि गिरि प्रस्रवणानि च ॥४-४९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 14,
    "text": "यथा उद्दिष्ठानि सर्वाणि सुग्रीवेण महात्मना ।विचिन्वन्तु वनम् सर्वे गिरि दुर्गाणि संगताः ॥४-४९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 15,
    "text": "ततः समुत्थाय पुनः वानराः ते महाबलाः ।विन्ध्य कानन संकीर्णाम् विचेरुर् दक्षिणाम् दिशम् ॥४-४९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 16,
    "text": "ते शारद अभ्र प्रतिमम् श्रीमत् रजत पर्वतम् ।शृंगवन्तम् दरीवंतम् अधिरुह्य च वानराः ॥४-४९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 17,
    "text": "तत्र लोध्र वनम् रम्यम् सप्त पर्ण वनानि च ।विचिन्वन्तो हरि वराः सीता दर्शन कान्क्षिणः ॥४-४९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 18,
    "text": "तस्य अग्रम् अधिरूढाः ते श्रान्ता विपुल विक्रमाः ।न पश्यन्ति स्म वैदेहीम् रामस्य महिषीम् प्रियाम् ॥४-४९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 19,
    "text": "ते तु दृष्टि गतम् दृष्ट्वा तम् शैलम् बहु कंदरम् ।अध्यारोहन्त हरयो वीक्षमाणाः समंततः ॥४-४९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 20,
    "text": "अवरुह्य ततो भूमिम् श्रान्ता विगत चेतसः ।स्थित्वा मुहूर्तम् तत्र अथ वृक्ष मूलम् उपाश्रिताः ॥४-४९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 21,
    "text": "ते मुहूर्तम् समाश्वस्ताः किंचित् भग्न परिश्रमाः ।पुनर् एव उद्यताः कृत्स्नाम् मार्गितुम् दक्षिणाम् दिशम् ॥४-४९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 49,
    "shloka": 22,
    "text": "हनुमत् प्रमुखाः ते तु प्रस्थिताः प्लवग ऋषभाः ।विंध्यम् एव आदितः कृत्वा विचेरुः ते समंततः ॥४-४९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 1,
    "text": "सह तारा अंगदाभ्याम् तु संगम्य हनुमान् कपिः ।विचिनोति च विन्ध्यस्य गुहाः च गहनानि च ॥४-५०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 2,
    "text": "सिंह शार्दूल जुष्टाः च गुहाः च परितः तथा ।विषमेषु नग इन्द्रस्य महा प्रस्रवणेषु च ॥४-५०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 3,
    "text": "आसेदुः तस्य शैलस्य कोटिम् दक्षिण पस्चिमाम् ।तेषाम् तत्र एव वसताम् स कालो व्यत्यवर्तत ॥४-५०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 4,
    "text": "स हि देशो दुरन्वेष्यो गुहा गहनवान् महान् ।तत्र वायु सुतः सर्वम् विचिनोति स्म पर्वतम् ॥४-५०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 5,
    "text": "परस्परेण रहिता अन्योन्यस्य अविदूरतः ।गजो गवाक्षो गवयः शरभो गन्धमादनः ॥४-५०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 6,
    "text": "मैन्दः च द्विविदः चैव हनुमान् जांबवान् अपि ।अंगदो युव राजः च तारः च वनगोचरः ॥४-५०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 7,
    "text": "गिरि जाल आवृतान् देशान् मार्गित्वा दक्षिणाम् दिशम् ।विचिन्वन्तः ततः तत्र ददृशुः विवृतम् बिलम् ॥४-५०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 8,
    "text": "दुर्गम् ऋक्ष बिलम् नाम दानवेन अभिरक्षितम् ।क्षुत् पिपासा परीताः तु श्रान्ताः तु सलिल अर्थिनः ॥४-५०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 9,
    "text": "अवकीर्णम् लता वृक्षैः ददृशुः ते महा बिलम् ।तत्र क्रौन्चाः च हंसाः च सारसाः च अपि निष्क्रमन् ॥४-५०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 10,
    "text": "जल आर्द्राः चक्रवाकाः च रक्त अंगाः पद्म रेणुभिः ।ततः तत् बिलम् आसाद्य सुगन्धि दुरतिक्रमम् ॥४-५०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 11,
    "text": "विस्मय व्यग्र मनसो बभूवुः वानरर्षभाः ।संजात परिशंकाः ते तत् बिलम् प्लवग उत्तमाः ॥४-५०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 12,
    "text": "अभ्यपद्यन्त संहृष्टाः तेजोवन्तो महाबलाः ।नाना सत्त्व समाकीर्णाम् दैत्य इन्द्र निलय उपमम् ॥४-५०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 13,
    "text": "दुर्दर्शम् इव घोरम् च दुर्विगाह्यम् च सर्वशः ।ततः पर्वत कूट आभो हनुमान् मारुत आत्मजः ॥४-५०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 14,
    "text": "अब्रवीत् वानरान् घोरान् कान्तार वन कोविदः ।गिरि जाल आवृतान् देशान् मार्गित्वा दक्षिणाम् दिशम् ॥४-५०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 15,
    "text": "वयम् सर्वे परिश्रांता न च पश्याम मैथिलीम् ।अस्मात् च अपि बिलात् हंसाः क्रौन्चाः च सह सारसैः ॥४-५०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 16,
    "text": "जल आर्द्राः चक्रवाकाः च निष्पतन्ति स्म सर्वशः ।नूनम् सलिलवान् अत्र कूपो वा यदि वा ह्रदः ॥४-५०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 17,
    "text": "तथा च इमे बिल द्वारे स्निग्धाः तिष्ठन्ति पादपाः ।इति उक्ताः तत् बिलम् सर्वे विविशुः तिमिर आवृतम् ॥४-५०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 18,
    "text": "अचन्द्र सूर्यम् हरयो ददृशू रोम हर्षणम् ।निशम्य तस्मात् सिंहाः च तान् तान् च मृग पक्षिणः ॥४-५०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 19,
    "text": "प्रविष्टा हरि शार्दूला बिलम् तिमिर आवृतम् ।न तेषाम् सज्जते दृष्टिः न तेजः न पराक्रमः ॥४-५०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 20,
    "text": "वायोः इव गतिः तेषाम् दृष्टिः तम् अपि वर्तते ।ते प्रविष्टाः तु वेगेन तत् बिलम् कपि कुंजराः ॥४-५०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 21,
    "text": "प्रकाशम् च अभिरामम् च ददृशुः देशम् उत्तमम् ।ततः तस्मिन् बिले भीमे नाना पादप संकुले ॥४-५०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 22,
    "text": "अन्योन्यम् संपरिष्वज्य जग्मुर् योजनम् अंतरम् ।ते नष्ट संज्ञाः तृषिताः संभ्रांताः सलिल अर्थिनः ॥४-५०-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 23,
    "text": "परिपेतुर् बिले तस्मिन् कंचित् कालम् अतन्द्रिताः ।ते कृशा दीन वदनाः परिश्रान्ताः प्लवंगमाः ॥४-५०-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 24,
    "text": "आलोकम् ददृशुः वीरा निराशा जीविते यदा ।ततः तम् देशम् आगम्य सौम्याः वितिमिरम् वनम् ॥४-५०-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 25,
    "text": "ददृशुः कान्चनान् वृक्षान् दीप्त वैश्वानर प्रभान् ।सालान् तालान् तमालान् च पुन्नागान् वंजुलान् धवान् ॥४-५०-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 26,
    "text": "चंपकान् नाग वृक्षान् च कर्णिकारान् च पुष्पितान् ।स्तबकैः कांचनैः चित्रैः रक्तैः किसलयैः तथा ॥४-५०-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 27,
    "text": "आपीडैः च लताभिः च हेम आभरण भूषितैः ।तरुण आदित्य संकाशान् वैदूर्यमय वेदिकान् ॥४-५०-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 28,
    "text": "विभ्राजमानान् वपुषा पादपान् च हिरण्मयान् ।नील वैदूर्य वर्णाः च पद्मिनीः पतगैः आवृताः ॥४-५०-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 29,
    "text": "महद्भिः कांचनैः वृक्षैः वृता बाल अर्क संनिभैः ।जातरूपमयैः मत्स्यैः महद्भिः च अथ पन्कजैः ॥४-५०-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 30,
    "text": "नलिनीः तत्र ददृशुः प्रसन्न सलिल आयुताः ।कांचनानि विमानानि राजतानि तथा एव च ॥४-५०-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 31,
    "text": "तपनीय गवाक्षाणि मुक्ता जाल आवृतानि च ।हैम राजत भौमानि वैदूर्य मणिमन्ति च ॥४-५०-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 32,
    "text": "ददृशुः तत्र हरयो गृह मुख्यानि सर्वशः ।पुष्पितान् फलिनो वृक्षान् प्रवाल मणि संनिभान् ॥४-५०-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 33,
    "text": "कांचन भ्रमरान् चैव मधूनि च समन्ततः ।मणि कांचन चित्राणि शयनानि आसनानि च ॥४-५०-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 34,
    "text": "विविधानि विशालानि ददृशुः ते समन्ततः ।हेम रजत कांस्यानाम् भाजनानाम् च राशयः ॥४-५०-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 35,
    "text": "अगुरूणाम् च दिव्यानाम् चंदनानाम् च संचयम् ।शुचीनि अभ्यवहाराणि मूलानि च फलानि च ॥४-५०-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 36,
    "text": "महा अर्हाणि च पानानि मधूनि रसवन्ति च ।दिव्यानाम् अम्बराणाम् च महा अर्हाणाम् च संचयान् ॥४-५०-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 37,
    "text": "कंबलानाम् च चित्राणाम् अजिनानाम् च संचयान् ।तत्र तत्र विन्यस्तान् दीप्तान् वैश्वानर प्रभान् ॥४-५०-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 38,
    "text": "ददृशुः वानराः शुभ्रान् जातरूपस्य संचयान् ।तत्र तत्र विचिन्वन्तो बिले तत्र महा प्रभाः ॥४-५०-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 39,
    "text": "ददृशुः वानराः शूराः स्त्रियम् कांचित् अदूरतः ।ताम् च ते ददृशुः तत्र चीर कृष्ण अजिन अम्बराम् ॥४-५०-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 40,
    "text": "तापसीम् नियत आहाराम् ज्वलंतीम् इव तेजसा ।विस्मिता हरयः तत्र व्यवतिष्टन्त सर्वशः ।प्रपच्छ हनुमान् तत्र का असि त्वम् कस्य वा बिलम् ॥४-५०-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 50,
    "shloka": 41,
    "text": "ततो हनूमान् गिरि सन्निकाशःकृत अंजलिः ताम् अभिवाद्य वृद्धाम् ।पप्रच्छ का त्वम् भवनम् बिलम् चरत्नानि च इमानि वदस्व कस्य ॥४-५०-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 1,
    "text": "इति उक्त्वा हनुमान् तत्र पुनः कृष्ण अजिन अंबराम् ।अब्रवीत् ताम् महाभागाम् तापसीम् धर्म चारिणीम् ॥४-५१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 2,
    "text": "इदम् प्रविष्टाः सहसा बिलम् तिमिर संवृतम् ।क्षुत् पिपासा परिश्रांताः परिखिन्नाः च सर्वशः ॥४-५१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 3,
    "text": "महत् धरण्या विवरम् प्रविष्टाः स्म पिपासिताः ।इमाम् तु एवम् विधान् भावान् विविधान् अद्भुत उपमान् ॥४-५१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 4,
    "text": "दृष्ट्वा वयम् प्रव्यथिताः संभ्रांता नष्ट चेतसः ।कस्य एते कांचना वृक्षाः तरुण आदित्य सन्निभाः ॥४-५१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 5,
    "text": "शुचीनि अभ्यवहार्याणि मूलानि च फलानि च ।कांचनानि विमानानि राजतानि गृहाणि च ॥४-५१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 6,
    "text": "तपनीय गव अक्षाणि मणि जाल आवृतानि च ।पुष्पिताः फालवन्तः च पुण्याः सुरभि गन्धयः ॥४-५१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 7,
    "text": "इमे जांबूनदमयाः पादपाः कस्य तेजसा ।कांचनानि च पद्मानि जातानि विमले जले ॥४-५१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 8,
    "text": "कथम् मत्स्याः च सौवर्णा दृश्यन्ते सह कच्छपैः ।आत्मानः अनुभावात् वा कस्य वै एतत् तपो बलम् ॥४-५१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 9,
    "text": "अजानताम् नः सर्वेषाम् सर्वम् आख्यातुम् अर्हसि ।एवम् उक्ता हनुमता तापसी धर्म चारिणी ॥४-५१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 10,
    "text": "प्रति उवाच हनूमंतम् सर्व भूत हिते रता ।मयो नाम महातेजा मायावी दानवर्षभः ॥४-५१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 11,
    "text": "तेन इदम् निर्मितम् सर्वम् मायया कांचनम् वनम् ।पुरा दानव मुख्यानाम् विश्वकर्मा बभूव ह ॥४-५१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 12,
    "text": "येन इदम् कांचनम् दिव्यम् निर्मितम् भवन उत्तमम् ।स तु वर्ष सहस्राणि तपः तप्त्वा महत् वने ॥४-५१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 13,
    "text": "पितामहात् वरम् लेभे सर्वम् औशसनम् धनम् ।विधाय सर्वम् बलवान् सर्व काम ईश्वरः तदा ॥४-५१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 14,
    "text": "उवास सुखितः कालम् कंचित् अस्मिन् महावने ।तम् अप्सरसि हेमायाम् सक्तम् दानव पुंगवम् ॥४-५१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 15,
    "text": "विक्रम्य एव अशनिम् गृह्य जघान ईशः पुरंदरः ।इदम् च ब्रह्मणा दत्तम् हेमायै वनम् उत्तमम् ॥४-५१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 16,
    "text": "शाश्वतः काम भोगः च गृहम् च इदम् हिरण्मयम् ।दुहिता मेरुसावर्णेः अहम् तस्याः स्वयंप्रभा ॥४-५१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 17,
    "text": "इदम् रक्षामि भवनम् हेमाया वानरोत्तम ।मम प्रिय सखी हेमा नृत्त गीत विशारदा ॥४-५१-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 18,
    "text": "तया दत्त वरा च अस्मि रक्षामि भवनम् महान् ।किम् कार्यम् कस्य वा हेतोः कांताराणि प्रपद्यथ ॥४-५१-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 51,
    "shloka": 19,
    "text": "कथम् च इदम् वनम् दुर्गम् युष्माभिः उपलक्षितम् ।शुचीनि अभ्यवहार्याणि मूलानि च फलानि च ।भुक्त्वा पीत्वा च पानीयम् सर्वम् मे वक्तुम् अर्हथ ॥४-५१-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 1,
    "text": "अथ तान् अब्रवीत् सर्वान् विश्रांतान् हरि यूथपान् ।इदम् वचनम् एकाग्रा तापसी धर्म चारिणी ॥४-५२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 2,
    "text": "वानरा यदि वः खेदः प्रनष्टः फल भक्षणात् ।यदि च एतत् मया श्राव्यम् श्रोतुम् इच्छामि कथताम् ॥४-५२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 3,
    "text": "तस्याः तत् वचनम् श्रुत्वा हनुमान् मारुत आत्मजः ।आर्जवेन यथा तत्त्वम् आख्यातुम् उपचक्रमे ॥४-५२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 4,
    "text": "राजा सर्वस्य लोकस्य महेन्द्र वरुण उपमः ।रामो दाशरथिः श्रीमान् प्रविष्टो दण्डका वनम् ॥४-५२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 5,
    "text": "लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वैदेह्या च अपि भार्यया ।तस्य भार्या जनस्थानात् रावणेन हृता बलात् ॥४-५२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 6,
    "text": "वीरः तस्य सखा राज्ञः सुग्रीवो नाम वानरः ।राजा वानर मुख्यानाम् येन प्रस्थापिता वयम् ॥४-५२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 7,
    "text": "अगस्त्य चरिताम् आशाम् दक्षिणाम् यम रक्षिताम् ।सहैभिर्वानरैमुख्यैरङ्गदप्रमुखैर्वयम् - यद्वा -सह एभिः वानरैः मुख्यैः अंगद प्रमुखैः वयम् ॥४-५२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 8,
    "text": "रावणम् सहिताः सर्वे राक्षसम् काम रूपिणम् ।सीतया सह वैदेह्या मार्गध्वम् इति चोदिताः ॥४-५२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 9,
    "text": "विचित्य तु वयम् सर्वे समग्रम् - समुद्रम् - दक्षिणाम् दिशम् ।वयम् बुभुक्षिताः सर्वे वृक्ष मूलम् उपाश्रिताः ॥४-५२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 10,
    "text": "विवर्ण वदनाः सर्वे सर्वे ध्यान परायणाः ।न अधिगच्छामहे पारम् मग्नाः चिन्ता महाअर्णवे ॥४-५२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 11,
    "text": "चारयन्तः ततः चक्षुः दृष्टवन्तो महद् बिलम् ।लता पादप संछन्नम् तिमिरेण समावृतम् ॥४-५२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 12,
    "text": "अस्मात् हंसा जल क्लिन्नाः पक्षैः सलिल रेणुभिः ।कुरराः सारसाः चैव निष्पतन्ति पतत्रिणः ॥४-५२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 13,
    "text": "साधु अत्र प्रविशाम इति मया तु उक्ताः प्लवंगमाः ।तेषाम् अपि हि सर्वेषाम् अनुमानम् उपागतम् ॥४-५२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 14,
    "text": "अस्मिन् निपतिताः सर्वे अपि अथ कार्य त्वरान्विताः ।ततो गाढम् निपतिता गृह्य हस्तौ परस्परम् ॥४-५२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 15,
    "text": "इदम् प्रविष्टाः सहसा बिलम् तिमिर संवृतम् ।एतत् नः कार्यम् एतेन कृत्येन वयम् आगताः ॥४-५२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 16,
    "text": "त्वाम् च एव उपगताः सर्वे परिद्यूना बुभुक्षिताः ।आतिथ्य धर्म दत्तानि मूलानि च फलानि च ॥४-५२-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 17,
    "text": "अस्माभिः उपभुक्तानि बुभुक्षा परिपीडितैः ।यत् त्वया रक्षिताः सर्वे म्रियमाणा बुभुक्षया ॥४-५२-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 18,
    "text": "ब्रूहि प्रत्युपकार अर्थम् किम् ते कुर्वन्तु वानराः ।एवम् उक्ता तु सर्वज्ञा वानरैः तैः स्वयंप्रभा ॥४-५२-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 19,
    "text": "प्रत्युवाच ततः सर्वान् इदम् वानर यूथपान् ।सर्वेषाम् परितुष्टा अस्मि वानराणाम् तरस्विनाम् ॥४-५२-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 20,
    "text": "चरंत्या मम धर्मेण न कार्यम् इह केनचित् ।एवम् उक्तः शुभम् वाक्यम् तापस्या धर्म संहितम् ॥४-५२-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 21,
    "text": "उवाच हनुमान् वाक्यम् ताम् अनिन्दित लोचनाम् ।शरणम् त्वाम् प्रपन्नाः स्मः सर्वे वै धर्मचारिणिम् ॥४-५२-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 22,
    "text": "यः कृतः समयो अस्माकम् सुग्रीवेण महात्मना ।स तु कालो व्यतिक्रान्तो बिले च परिवर्तताम् ॥४-५२-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 23,
    "text": "सा त्वम् अस्मात् बिलात् अस्मान् उत्तारयितुम् अर्हसि ।तस्मात् सुग्रीव वचनात् अतिक्रान्तान् गत आयुषः ॥४-५२-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 24,
    "text": "त्रातुम् अर्हसि नः सर्वान् सुग्रीव भय शन्कितान् ।महत् च कार्यम् अस्माभिः कर्तव्यम् धर्मचारिणि ॥४-५२-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 25,
    "text": "तत् च अपि न कृतम् कार्यम् अस्माभिः इह वासिभिः ।एवम् उक्ता हनुमता तापसी वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-५२-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 26,
    "text": "जीवता दुष्करम् मन्ये प्रविष्टेन निवर्तितुम् ।तपसः सुप्रभावेन नियम उपार्जितेन च ॥४-५२-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 27,
    "text": "सर्वान् एव बिलात् अस्मात् तारयिष्यामि वानरान् ।निमीलयत चक्षून्षि सर्वे वानर पुंगवाः ॥४-५२-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 28,
    "text": "न हि निष्क्रमितुम् शक्यम् अनिमीलित लोचनैः ।ततो निमीलिताः सर्वे सुकुमार अंगुलैः करैः ॥४-५२-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 29,
    "text": "सहसा पिदधुः दृष्टिम् हृष्टा गमन कान्क्षिणः ।वानराः तु महात्मानो हस्त रुद्ध मुखाः तदा ॥४-५२-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 30,
    "text": "निमेष अन्तर मात्रेण बिलात् उत्तारिताः तथा ।उवाच सर्वान् तान् तत्र तापसी धर्म चारिणी ॥४-५२-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 31,
    "text": "निःसृतान् विषमात् तस्मात् समाश्वास्य इदम् अब्रवीत् ।एष विन्ध्यो गिरिः श्रीमान् नाना द्रुम लता आयुतः ॥४-५२-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 52,
    "shloka": 32,
    "text": "एष प्रसवणः शैलः सागरो अयम् महा उदधिः ।स्वस्ति वो अस्तु गमिष्यामि भवनम् वानरर्षभाः ।इति उक्त्वा तत् बिलम् श्रीमत् प्रविवेश स्वयम्प्रभा ॥४-५२-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः ते ददृशुः घोरम् सागरम् वरुण आलयम् ।अपारम् अभिगर्जन्तम् घोरैः ऊर्मिभिः आकुलम् ॥४-५३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 2,
    "text": "मयस्य माया विहितम् गिरि दुर्गम् विचिन्वताम् ।तेषाम् मासो व्यतिक्रान्तो यो राज्ञा समयः कृतः ॥४-५३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 3,
    "text": "विन्ध्यस्य तु गिरेः पादे संप्रपुष्पित पादपे ।उपविश्य महात्मानः चिन्ताम् आपेदिरे तदा ॥४-५३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 4,
    "text": "ततः पुष्पातिभाराग्राँल्ल्ताशतसमावृतान् -यद्वा -ततः पुष्प अतिभार अग्रान् लता शत समावृतान् ।द्रुमान् वासन्तिकान् दृष्ट्वा बभूवुः भय शन्किताः ॥४-५३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 5,
    "text": "ते वसंतम् अनुप्राप्तम् प्रतिवेद्य परस्परम् ।नष्ट संदेश काल अर्था निपेतुर् धरणी तले ॥४-५३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 6,
    "text": "ततः तान् कपि वृद्धान् च शिष्टान् चैव वनौकसः ।वाचा मधुरया अभाष्य यथावत् अनुमान्य च ॥४-५३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 7,
    "text": "स तु सिंह ऋषभ स्कंधः पीन आयत भुजः कपिः ।युवराजो महाप्राज्ञ अंगदो वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-५३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 8,
    "text": "शासनात् कपि राजस्य वयम् सर्वे विनिर्गताः ।मासः पूर्णो बिलस्थानाम् हरयः किम् न बुध्यते ॥४-५३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 9,
    "text": "वयम् आश्वयुजे मासि काल संख्या व्यवस्थिताः ।प्रस्थिताः सो अपि च अतीतः किम् अतः कार्यम् उत्तरम् ॥४-५३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 10,
    "text": "भवन्त प्रत्ययम् प्राप्ता नीति मार्ग विशारदाः ।हितेषु अभिरता भर्त्तुः निसृष्टाः सर्व कर्मसु ॥४-५३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 11,
    "text": "कर्मसु अप्रतिमाः सर्वे दिक्षु विश्रुत पौरुषाः ।माम् पुरस्कृत्य निर्याताः पिन्गाक्ष प्रतिचोदिताः ॥४-५३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 12,
    "text": "इदानीम् अकृत अर्थानाम् मर्तव्यम् न अत्र संशयः ।हरि राजस्य संदेशम् अकृत्वा कः सुखी भवेत् ॥४-५३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 13,
    "text": "आस्मिन् अतीते काले तु सुग्रीवेण कृते स्वयम् ।प्रायोपवेशनम् युक्तम् सर्वेषाम् च वन ओकसाम् ॥४-५३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 14,
    "text": "तीक्ष्णः प्रकृत्या सुग्रीवः स्वामि भावे व्यवस्थितः ।न क्षमिष्यति नः सर्वान् अपराध कृतो गतान् ॥४-५३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 15,
    "text": "अप्रवृत्तौ च सीतायाः पापम् एव करिष्यति ।तस्मात् क्षमम् इह अद्य एव गंतुम् प्रायोपविशनम् ॥४-५३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 16,
    "text": "त्यक्त्वा पुत्रन् च दारान् च धनानि च गृहाणि च ।ध्रुवम् नः हिंसते राजा सर्वान् प्रतिगतान् इतः ॥४-५३-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 17,
    "text": "वधेन अप्रतिरूपेण श्रेयान् मृत्युः इह एव नः ।न च अहम् यौवराज्येन सुग्रीवेण अभिषेचितः ॥४-५३-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 18,
    "text": "नरेन्द्रेण अभिषिक्तो अस्मि रामेण अक्लिष्ट कर्मणा ।स पूर्वम् बद्ध वैरो माम् राजा दृष्ट्वा व्यतिक्रमम् ॥४-५३-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 19,
    "text": "घातयिष्यति दण्डेन तीक्ष्णेन कृत निश्चयः ।किम् मे सुहृद्भिः व्यसनम् पश्यद्भिः जीवितांतरे ।इह एव प्रायम् आसिष्ये पुण्ये सागर रोधसि ॥४-५३-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 20,
    "text": "एतत् श्रुत्वा कुमारेण युव राजेन भाषितम् ।सर्वे ते वानर श्रेष्ठाः करुणम् वाक्यम् अब्रुवन् ॥४-५३-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 21,
    "text": "तीक्ष्णः प्रकृत्या सुग्रीवः प्रिया रक्तः च राघवः ।समीक्ष्य अकृत कार्यान् तु तस्मिन् च समये गते ॥४-५३-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 22,
    "text": "अदृष्टायाम् च वैदेह्याम् दृष्ट्वा चैव समागतान् ।राघव प्रिय कामाय घातयिष्यति असंशयम् ॥४-५३-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 23,
    "text": "न क्षमम् च अपराद्धानाम् गमनम् स्वामि पार्श्वतः ।प्रधानबूताः च वयम् सुग्रीवस्य समागताः ॥४-५३-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 24,
    "text": "इह एव सीताम् अन्वीक्ष्य प्रवृत्तिम् उपलभ्य वा ।नः चेत् गच्छाम तम् वीरम् गमिष्यामो यम क्षयम् ॥४-५३-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 25,
    "text": "प्लवंगमानाम् तु भय अर्दितानाम्श्रुत्वा वचः तार इदम् बभाषे ।अलम् विषादेन बिलम् प्रविश्यवसाम सर्वे यदि रोचते वः ॥४-५३-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 26,
    "text": "इदम् हि माया विहितम् सुदुर्गमम्प्रभूत वृक्ष उदक भोज्य पेयम् ।इह अस्ति नः न एव भयम् पुरंदरात्न राघवात् वानर राजतो अपि वा ॥४-५३-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 53,
    "shloka": 27,
    "text": "श्रुत्वा अंगदस्य अपि वचो अनुकूलम्ऊचुः च सर्वे हरयः प्रतीताः ।यथा न हन्येम तथा विधानम्असक्तम् अद्य एव विधीयताम् नः ॥४-५३-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 1,
    "text": "तथा ब्रुवति तारे तु तारा अधिपति वर्चसि ।अथ मेने हृतम् राज्यम् हनुमान् अंगदेन तत् ॥४-५४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 2,
    "text": "बुद्ध्या हि अष्ट अंगया युक्तम् चतुर् बल समन्वितम् ।चतुर् दश गुणम् मेने हनुमान् वालिनः सुतम् ॥४-५४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 3,
    "text": "आपूर्यमाणम् शश्वत् च तेजो बल पराक्रमैः ।शशिनम् शुक्ल पक्ष आदौ वर्धमानम् इव श्रिया ॥४-५४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 4,
    "text": "बृहस्पति समम् बुद्ध्या विक्रमे सदृशम् पितुः ।शुश्रूषमाणम् तारस्य शुक्रस्य इव पुरंदरम् ॥४-५४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 5,
    "text": "भर्तुः अर्थे परिश्रान्तम् सर्व शास्त्र विशारदः ।अभिसंधातुम् आरेभे हनुमान् अंगदम् ततः ॥४-५४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 6,
    "text": "स चतुर्णाम् उपायानाम् तृतीयम् उपवर्णयन् ।भेदयामास तान् सर्वान् वानरान् वाक्य संपदा ॥४-५४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 7,
    "text": "तेषु सर्वेषु भिन्नेषु ततो अभीषय अंगदम् ।भीषणैः विविधैः वाक्यैः कोप उपाय समन्वितैः ॥४-५४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 8,
    "text": "त्वम् समर्थ तरः पित्रा युद्धे तारेय वै ध्रुवम् ।दृढम् धारयितुम् शक्तः कपि राज्यम् यथा पिता ॥४-५४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 9,
    "text": "नित्यम् अस्थिर चित्ता हि कपयो हरि पुंगव ।न आज्ञाप्यम् विषहिष्यन्ति पुत्र दारान् विना त्वया ॥४-५४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 10,
    "text": "त्वाम् न एते हि अनुयुंजेयुः प्रत्यक्षम् प्रवदामि ते ।यथा अयम् जांबवान् नीलः सुहोत्रः च महाकपिः ॥४-५४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 11,
    "text": "न हि अहम् ते इमे सर्वे साम दान आदिभिः गुणैः ।दण्डेन न त्वया शक्याः सुग्रीवात् अपकर्षितुम् ॥४-५४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 12,
    "text": "विगृह्य आसनम् अपि आहुः दुर्बलेन बलीयसा ।आत्म रक्षा करः तस्मात् न विगृह्णीत दुर्बलः ॥४-५४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 13,
    "text": "याम् च इमाम् मन्यसे धात्रीम् एतत् बिलम् इति श्रुतम् ।एतत् लक्ष्मण बाणानाम् ईषत् कार्यम् विदारणे ॥४-५४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 14,
    "text": "स्वल्पम् हि कृतम् इन्द्रेण क्षिपता हि अशनिम् पुरा ।लक्ष्मणो निशितैः बाणैः भिन्द्यात् पत्र पुटम् यथा ॥४-५४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 15,
    "text": "लक्ष्मणस्य च नाराचा बहवः सन्ति तत् विधाः ।वज्र अशनि सम स्पर्शा गिरीणाम् अपि दारकाः ॥४-५४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 16,
    "text": "अवस्थाने यदा एव त्वम् आसिष्यसि परंतप ।तदा एव हरयः सर्वे त्यक्ष्यन्ति कृत निश्चयाः ॥४-५४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 17,
    "text": "स्मरंतः पुत्र दाराणाम् नित्य उद्विग्ना बुभुक्षिताः ।खेदिता दुःख शय्याभिः त्वाम् करिष्यन्ति पृष्ठतः ॥४-५४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 18,
    "text": "स त्वम् हीनः सुहृद्भिः च हित कामैः च बंधुभिः ।तृणात् अपि भृश उद्विग्नः स्पंदमानात् भविष्यसि ॥४-५४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 19,
    "text": "अति उग्र वेगा निशिता घोरा लक्ष्मण सायकाः ।अपवृत्तम् जिघांसन्तो महावेगा दुरासदाः ॥४-५४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 20,
    "text": "अस्माभिः तु गतम् सार्धम् विनीतवत् उपस्थितम् ।आनुपूर्व्यात् तु सुग्रीवो राज्ये त्वाम् स्थापयिष्यति ॥४-५४-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 21,
    "text": "धर्म राजः पितृव्यः ते प्रीति कामो दृढ व्रतः ।शुचिः सत्य प्रतिज्ञः च स त्वाम् जातु न नाशयेत् ॥४-५४-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 54,
    "shloka": 22,
    "text": "प्रिय कामः च ते मातुः तत् अर्थम् च अस्य जीवितम् ।तस्य अपत्यम् च न अस्ति अन्यत् तस्मात् अंगद गम्यताम् ॥४-५४-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 1,
    "text": "श्रुत्वा हनुमतो वाक्यम् प्रश्रितम् धर्म संहितम् ।स्वामि सत्कार संयुक्तम् अंगदो वाक्यम् अब्रवीत् ॥४-५५-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 2,
    "text": "स्थैर्यमात्ममनःशौचमानृशंस्यमथाअर्जवम् - यद्व -स्थैर्यम् आत्म मनः शौचम् आनृशंस्यम् अथ आर्जवम् ।विक्रमः चैव धैर्यम् च सुग्रीवे न उपपद्यते ॥४-५५-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 3,
    "text": "भ्रातुः ज्येष्ठस्य यो भार्याम् जीवितो महिषीम् प्रियाम् ।धर्मेण मातरम् यः तु स्वीकरोति जुगुप्सितः ॥४-५५-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 4,
    "text": "कथम् स धर्मम् जानीते येन भ्रात्रा दुरात्मना ।युद्धाय अभिनियुक्तेन बिलस्य पिहितम् मुखम् ॥४-५५-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 5,
    "text": "सत्यात् पाणि गृहीतः च कृत कर्मा महायशाः ।विस्मृतो राघवो येन स कस्य सुकृतम् स्मरेत् ॥४-५५-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 6,
    "text": "लक्ष्मणस्य भयेन इह न अधर्म भय भीरुणा ।आदिष्टा मार्गितुम् सीताम् धर्मः तस्मिन् कथम् भवेत् ॥४-५५-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 7,
    "text": "तस्मिन् पापे कृतघ्ने तु स्मृति भिन्ने चल आत्मनि ।आर्यः को विश्वसेत् जातु तत् कुलीनो विशेषतः ॥४-५५-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 8,
    "text": "राज्ये पुत्रः प्रतिष्ठाप्यः स गुणो निर्गुणो अपि वा ।कथम् शत्रु कुलीनम् माम् सुग्रीवो जीवयिष्यति ॥४-५५-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 9,
    "text": "भिन्न मन्त्रो अपराद्धः च हीन शक्तिः कथम् हि अहम् ।किष्किन्धाम् प्राप्य जीवेयम् अनाथ इव दुर्बलः ॥४-५५-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 10,
    "text": "उपांशु दण्डेन हि माम् बंधनेन उपपादयेत् ।शठः क्रूरो नृशंसः च सुग्रीवो राज्य कारणात् ॥४-५५-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 11,
    "text": "बंधनात् च अवसादात् मे श्रेयः प्रायोपवेशनम् ।अनुजानंतु माम् सर्वे गृहम् गच्छंतु वानराः ॥४-५५-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 12,
    "text": "अहम् वः प्रतिजानामि न गमिष्यामि अहम् पुरीम् ।इह एव प्रायम् आसिष्ये श्रेयो मरणम् एव मे ॥४-५५-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 13,
    "text": "अभिवादन पूर्वम् तु राजा कुशलम् एव च ।अभिवादन पूर्वम् तु राघवौ बलशालिनौ ॥४-५५-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 14,
    "text": "वाच्यः तातः यवीयान् मे सुग्रीवो वानर ईश्वरः ।आरोग्य पूर्वम् कुशलम् वाच्या माता रुमा च मे ॥४-५५-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 15,
    "text": "मातरम् चैव मे ताराम् आश्वासयितुम् अर्हथ ।प्रकृत्या प्रिय पुत्रा सा सानुक्रोशा तपस्विनी ॥४-५५-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 16,
    "text": "विनष्टम् माम् इह श्रुत्वा व्यक्तम् हास्यति जीवितम् ।एतावत् उक्त्वा वचनम् वृद्धान् तान् अभिवाद्य च ॥४-५५-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 17,
    "text": "विवेश अंगदो भूमौ रुदन् दर्भेषु दुर्मनाः ।तस्य संविशतः तत्र रुदन्तो वानर ऋषभाः ॥४-५५-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 18,
    "text": "नयनेभ्यः प्रमुमुचुः उष्णम् वै वारि दुःखिताः ।सुग्रीवम् चैव निन्दन्तः प्रशंसन्तः च वालिनम् ॥४-५५-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 19,
    "text": "परिवार्य अंगदम् सर्वे व्यवस्यन् प्रायम् आसितुम् ।तत् वाक्यम् वालि पुत्रस्य विज्ञाय प्लवग ऋषभाः ॥४-५५-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 20,
    "text": "उपस्पृश्य उदकम् सर्वे प्राक् मुखाः समुपाविशन् ।दक्षिण अग्रेषु दर्भेषु उदक् तीरम् समाश्रिताः ॥४-५५-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 21,
    "text": "मुमूर्षवओ हरिश्रेष्टा एतत् क्षमम् इति स्म ह ।रामस्य वन वासम् च क्षयम् दशरथस्य च ॥४-५५-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 22,
    "text": "जनस्थान वधम् चैव वधम् चैव जटायुषः ।हरणम् चैव वैदेह्या वालिनः च वधम् तथा ।राम कोपम् च वदताम् हरीणाम् भयम् आगतः ॥४-५५-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 55,
    "shloka": 23,
    "text": "स संविशद्भिः बहुभिः महीधरोमहाअद्रि कूट प्रमितैः प्लवंगमैः ।बभूव सन्नादित निर्दर अन्तरोभृशम् नदद्भिः जलदैः इव अंबरम् ॥४-५५-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 1,
    "text": "उपविष्टाः तु ते सर्वे यस्मिन् प्रायम् गिरि स्थले ।हरयो गृध्र राजः च तम् देशम् उपचक्रमे ॥४-५६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 2,
    "text": "सांपातिः नाम नाम्ना तु चिर जीवी विहंगमः ।भ्राता जटायुषः श्रीमान् प्रख्यात बल पौरुषः ॥४-५६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 3,
    "text": "कंदरात् अभिनिष्क्रम्य स विन्ध्यस्य महागिरेः ।उपविष्टान् हरीन् दृष्ट्वा हृष्टात्मा गिरम् अब्रवीत् ॥४-५६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 4,
    "text": "विधिः किल नरम् लोके विधानेन अनुवर्तते ।यथा अयम् विहितो भक्ष्यः चिरात् मह्यम् उपागतः ॥४-५६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 5,
    "text": "परंपराणाम् भक्षिष्ये वानराणाम् मृतम् मृतम् ।उवाच एतत् वचः पक्षी तान् निरीक्ष्य प्लवंगमान् ॥४-५६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 6,
    "text": "तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा भक्ष लुब्धस्य पक्षिणः ।अंगदः परम् आयस्तो हनूमंतम् अथ अब्रवीत् ॥४-५६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 7,
    "text": "पश्य सीता - गृध्रा - अपदेशेन साक्षात् वैवस्वतो यमः ।इमम् देशम् अनुप्राप्तो वानराणाम् विपत्तये ॥४-५६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 8,
    "text": "रामस्य न कृतम् कार्यम् न कृतम् राज शाशनम् ।हरीणाम् इयम् अज्ञाता विपत्तिः सहसा आगता ॥४-५६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 9,
    "text": "वैदेह्याः प्रिय कामेन कृतम् कर्म जटायुषा ।गृध्र राजेन यत् तत्र श्रुतम् वः तत् अशेषतः ॥४-५६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 10,
    "text": "तथा सर्वाणि भूतानि तिर्यक् योनि गतानि अपि ।प्रियम् कुर्वन्ति रामस्य त्यक्त्वा प्राणान् यथा वयम् ॥४-५६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 11,
    "text": "अन्योन्यम् उपकुर्वन्ति स्नेह कारुण्य यन्त्रिताः ।ततः तस्य उपकार अर्थम् त्यजत आत्मानम् आत्मना ॥४-५६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 12,
    "text": "प्रियम् कृत्वा हि रामस्य धर्मज्ञेन जटायुषा ।राघव अर्थे परिश्रान्ता वयम् संत्यक्त जीविताः ॥४-५६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 13,
    "text": "कांताराणि प्रपन्नाः स्म न च पश्याम मैथिलीम् ।स सुखी गृध्र राजः तु रावणेन हतो रणे ।मुक्तः च सुग्रीव भयात् गतः च परमाम् गतिम् ॥४-५६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 14,
    "text": "जटायुषो विनाशेन राज्ञो दशरथस्य च ।हरणेन च वैदेह्याः संशयम् हरयो गताः ॥४-५६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 15,
    "text": "राम लक्ष्मणयोः वासाम् अरण्ये सह सीतया ।राघवस्य च बाणेन वालिनः च तथा वधः ॥४-५६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 16,
    "text": "राम कोपात् अशेषाणाम् राक्षसाम् च तथा वधम् ।कैकेय्या वर दानेन इदम् च विकृतम् कृतम् ॥४-५६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 17,
    "text": "तत् असुखम् अनुकीर्तितम् वचोभुवि पतितान् च निरीक्ष्य वानरान् ।भृश चकित मतिः महामतिःकृपणम् उदाहृतवान् स गृध्रराजः ॥४-५६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 18,
    "text": "तत् तु श्रुत्वा तदा वाक्यम् अंगदस्य मुख उद्गतम् ।अब्रवीत् वचनम् गृध्रः तीक्ष्ण तुण्डो महास्वनः ॥४-५६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 19,
    "text": "को अयम् गिरा घोषयति प्राणैः प्रियतरस्य मे ।जटायुषो वधम् भ्रातुः कंपयन् इव मे मनः ॥४-५६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 20,
    "text": "कथम् आसीत् जनस्थाने युद्धम् राक्षस गृध्रयोः ।नामधेयम् इदम् भ्रातुः चिरस्य अद्य मया श्रुतम् ॥४-५६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 21,
    "text": "इच्छेयम् गिरि दुर्गात् च भवद्भिः अवतारितुम् ।यवीयसो गुणज्ञस्य श्लाघनीयस्य विक्रमैः ॥४-५६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 22,
    "text": "अति दीर्घस्य कालस्य परितुष्टो अस्मि कीर्तितनात् ।तत् इच्छेयम् अहम् श्रोतुम् विनाशम् वानर ऋषभाः ॥४-५६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 23,
    "text": "भ्रातुः जटायुषः तस्य जनस्थान निवासिनः ।तस्य एव च मम भ्रातुः सखा दशरथः कथम् ॥४-५६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 56,
    "shloka": 24,
    "text": "यस्य रामः प्रियः पुत्रो ज्येष्ठो गुरु जन प्रियः ।सूर्य अंशु दग्ध पक्षत्वात् न शक्नोमि विसर्पितुम् ।इच्छेयम् पर्वतात् अस्मात् अवतर्तुम् अरिन्दमाः ॥४-५६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 1,
    "text": "शोकात् भ्रष्ट स्वरम् अपि श्रुत्वा ते हरि यूथपाः ।श्रद्दधुः न एव तत् वाक्यम् कर्मणा तस्य शन्किताः ॥४-५७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 2,
    "text": "ते प्रायम् उपविष्टाः तु दृष्ट्वा गृध्रम् प्लवंगमाः ।चक्रुः बुद्धिम् तदा रौद्राम् सर्वान् नः भक्षयिष्यति ॥४-५७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 3,
    "text": "सर्वथा प्रायम् आसीनान् यदि नः भक्षयिष्यति ।कृत कृत्या भविष्यामः क्षिप्रम् सिद्धिम् इतो गताः ॥४-५७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 4,
    "text": "एताम् बुद्धिम् ततः चक्रुः सर्वे ते हरि यूथपाः ।अवतार्य गिरेः शृंगात् गृध्रम् आह अंगदः तदा ॥४-५७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 5,
    "text": "बभूवुः ऋक्षरजो नाम वानरेन्द्रः प्रतापवान् ।मम आर्यः पार्थिवः पक्षिन् धार्मिकौ तस्य च आत्मजौ ॥४-५७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 6,
    "text": "सुग्रीवः चैव वली च पुत्रौ घन बलौ उभौ ।लोके विश्रुत कर्मा अभूत् राजा वाली पिता मम ॥४-५७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 7,
    "text": "राजा कृत्स्नस्य जगतः इक्ष्वाकूणाम् महारथः ।रामो दाशरथिः श्रीमान् प्रविष्टो दण्डका वनम् ॥४-५७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 8,
    "text": "लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वैदेह्या च अपि भार्यया ।पितुः निदेश निरतो धर्मम् पन्थानम् आश्रितः ॥४-५७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 9,
    "text": "तस्य भार्या जनस्थानात् रावणेन हृता बलात् ।रामस्य च पितुः मित्रम् जटायुः नाम गृध्र राट् ॥४-५७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 10,
    "text": "ददर्श सीताम् वैदेहीम् ह्रियमाणाम् विहायसा ।रावणम् विरथम् कृत्वा स्थापयित्वा च मैथिलीम् ।परिश्रान्तः च वृद्धः च रावणेन हतो रणे ॥४-५७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 11,
    "text": "एवम् गृध्रो हतः तेन रावणेन बलीयसा ।संस्कृतः च अपि रामेण गतः च गतिम् उत्तमाम् ॥४-५७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 12,
    "text": "ततो मम पितृव्येण सुग्रीवेण महात्मना ।चकार राघवः सख्यम् सः अवधीत् पितरम् मम ॥४-५७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 13,
    "text": "मम पित्रा विरुद्धो हि सुग्रीवः सचिवैः सह ।निहत्य वालिनम् रामः ततः तम् अभिषेचयत् ॥४-५७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 14,
    "text": "स राज्ये स्थापितः तेन सुग्रीवो वानरेश्वरः ।राजा वानर मुख्यानाम् तेन प्रस्थापिता वयम् ॥४-५७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 15,
    "text": "एवम् राम प्रयुक्ताः तु मार्गमाणाः ततः ततः ।वैदेहीम् न अधिगच्छामो रात्रौ सूर्य प्रभाम् इव ॥४-५७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 16,
    "text": "ते वयम् दण्दकारण्यम् विचित्य सुसमाहिताः ।अज्ञानात् तु प्रविष्टाः स्म धरण्या विवृतम् बिलम् ॥४-५७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 17,
    "text": "मयस्य माया विहितम् तत् बिलम् च विचिन्वताम् ।व्यतीतः तत्र नः मासः यः राज्ञा समयः कृतः ॥४-५७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 18,
    "text": "ते वयम् कपि राजस्य सर्वे वचन कारिणः ।कृताम् संस्थाम् अतिक्रान्ता भयात् प्रायम् उपासिताः ॥४-५७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 57,
    "shloka": 19,
    "text": "क्रुद्धे तस्मिन् तु काकुत्स्थे सुग्रीवे च स लक्ष्मणे ।गतानाम् अपि सर्वेषाम् तत्र नः न अस्ति जीवितम् ॥४-५७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 1,
    "text": "इति उक्तः करुणम् वाक्यम् वानरैः त्यक्त जीवितैः ।स बाष्पो वानरान् गृध्रः प्रत्युवाच महास्वनः ॥४-५८-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 2,
    "text": "यवीयान् मम स भ्राता जटायुः नाम वानराः ।यम् आख्यात हतम् युद्धे रावणेन बलीयसा ॥४-५८-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 3,
    "text": "वृद्ध भावात् अपक्षत्वात् शृण्वन् तत् अपि मर्षये ।न हि मे शक्तिः अद्य अस्ति भ्रातुः वैर विमोक्षणे ॥४-५८-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 4,
    "text": "पुरा वृत्र वधे वृत्ते स च अहम् च जय एषिणौ ।आदित्यम् उपयातौ स्वो ज्वलंतम् रश्मि मालिनम् ॥४-५८-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 5,
    "text": "आवृत्य आकाश मार्गेण जवेन स्वर् गतौ भृशम् ।मध्यम् प्राप्ते च सूर्ये च जटायुः अवसीदति ॥४-५८-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 6,
    "text": "तम् अहम् भ्रातरम् दृष्ट्वा सूर्य रश्मिभिः अर्दितम् ।पक्षाभ्यम् छादयामास स्नेहात् परम विह्वलम् ॥४-५८-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 7,
    "text": "निर्दग्ध पत्रः पतितो विन्ध्ये अहम् वानरर्षभाः ।अहम् अस्मिन् वसन् भ्रातुः प्रवृत्तिम् न उपलक्षये ॥४-५८-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 8,
    "text": "जटायुषः तु एवम् उक्तो भ्रात्रा सम्पातिना तदा ।युव राजो महाप्राज्ञः प्रत्युवाच अंगदः तदा ॥४-५८-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 9,
    "text": "जटायुषो यदि भ्राता श्रुतम् ते गदितम् मया ।आख्याहि यदि जानासि निलयम् तस्य रक्षसः ॥४-५८-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 10,
    "text": "अदीर्घ दर्शिनम् तम् वा रावणम् राक्षसाधिपम् ।अन्तिके यदि वा दूरे यदि जानासि शंस नः ॥४-५८-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 11,
    "text": "ततो अब्रवीत् महातेजा भ्राता ज्येष्ठो जटायुषः ।आत्म अनुरूपम् वचनम् वानरान् संप्रहर्षयन् ॥४-५८-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 12,
    "text": "निर्दग्ध पक्षो गृध्रो अहम् गत वीर्यः प्लवम् गमाः ।वाङ् मात्रेण तु रामस्य करिष्ये साह्यम् उत्तमम् ॥४-५८-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 13,
    "text": "जानामि वारुणान् लोकान् विष्णोः त्रैविक्रमान् अपि ।देव असुर विमर्दाम् च हि अमृतस्य च मंथनम् ॥४-५८-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 14,
    "text": "रामस्य यत् इदम् कार्यम् कर्तव्यम् प्रथमम् मया ।जरया च हतम् तेजः प्राणाः च शिथिला मम ॥४-५८-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 15,
    "text": "तरुणी रूप संपन्ना सर्व आभरण भूषिता ।ह्रियमाणा मया दृष्टा रावणेन दुरात्मना ॥४-५८-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 16,
    "text": "क्रोशन्ती राम राम इति लक्ष्मण इति च भामिनी ।भूषणानि अपविध्यन्ती गात्राणि च विधुन्वती ॥४-५८-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 17,
    "text": "सूर्य प्रभा इव शैल अग्रे तस्याः कौशेयम् उत्तमम् ।असिते राक्षसे भाति यथा वा तडित् अंबुदे ॥४-५८-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 18,
    "text": "ताम् तु सीताम् अहम् मन्ये रामस्य परिकीर्तनात् ।श्रूयताम् मे कथयतो निलयम् तस्य रक्षसः ॥४-५८-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 19,
    "text": "पुत्रो विश्रवसः साक्षात् भ्राता वैश्रवणस्य च ।अध्यास्ते नगरीम् लंकाम् रावणो नाम राक्षसः ॥४-५८-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 20,
    "text": "इतो द्वीपे समुद्रस्य संपूर्णे शत योजने ।तस्मिन् लंका पुरी रम्या निर्मिता विश्वकर्मणा ॥४-५८-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 21,
    "text": "जांबूनदमयैः द्वारैः चित्रैः कांचन वेदिकैः ।प्रासादैः हेम वर्णैः च महद्भिः सुसमाकृता ॥४-५८-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 22,
    "text": "प्राकारेण अर्क वर्णेन महता च समन्विता ।तस्याम् वसति वैदेही दीना कौशेय वासिनी ॥४-५८-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 23,
    "text": "रावण अन्तःपुरे रुद्धा राक्षसीभिः सुरक्षिता ।जनकस्य आत्मजाम् राज्ञः तस्याम् द्रक्ष्यथ मैथिलीम् ॥४-५८-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 24,
    "text": "लंकायाम् अथ गुप्तायाम् सागरेण समंततः ।संप्राप्य सागरस्य अंतम् संपूर्णम् शत योजनम् ॥४-५८-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 25,
    "text": "आसाद्य दक्षिणम् तीरम् ततो द्रक्ष्यथ रावणम् ।तत्र एव त्वरिताः क्षिप्रम् विक्रमध्वम् प्लवंगमाः ॥४-५८-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 26,
    "text": "ज्ञानेन खलु पश्यामि दृष्ट्वा प्रत्यागमिष्यथ ।आद्यः पंथाः कुलिंगानाम् ये च अन्ये धान्य जीविनः ॥४-५८-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 27,
    "text": "द्वितीयो बलि भोजानाम् ये च वृक्ष फल अशिनः ।भासाः तृतीयम् गच्छन्ति क्रौन्चाः च कुररैः सह ॥४-५८-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 28,
    "text": "श्येनाः चतुर्थम् गच्छन्ति गृध्रा गच्छन्ति पंचमम् ।बल वीर्य उपपन्नानाम् रूप यौवन शालिनाम् ॥४-५८-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 29,
    "text": "षष्ठः तु पन्था हंसानाम् वैनतेय गतिः परा ।वैनतेयात् च नः जन्म सर्वेषाम् वानरर्षभाः ॥४-५८-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 30,
    "text": "गर्हितम् तु कृतम् कर्म येन स्म पिशित अशनाः ।प्रतिकार्यम् च मे तस्य वैरम् भ्रातृ कृतम् भवेत् ॥४-५८-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 31,
    "text": "इह स्थः अहम् प्रपश्यामि रावणम् जानकीम् तथा ।अस्माकम् अपि सौपर्णम् दिव्यम् चक्षुर् बलम् तथा ॥४-५८-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 32,
    "text": "तस्मात् आहार वीर्येण निसर्गेण च वानराः ।आयोजन शतात् साग्रात् वयम् पश्याम नित्यशः ॥४-५८-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 33,
    "text": "अस्माकम् विहिता वृत्तिः निसार्गेण च दूरतः ।विहिता पाद मूले तु वृत्तिः चरण योधिनाम् ॥४-५८-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 34,
    "text": "उपायो दृश्यताम् कश्चित् लंघने लवण अंभसः ।अभिगम्य तु वैदेहीम् समृद्ध अर्था गमिष्यथ ॥४-५८-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 35,
    "text": "समुद्रम् नेतुम् इच्छामि भवद्भिः वरुण आलयम् ।प्रदास्यामि उदकम् भ्रातुः स्वर् गतस्य महात्मनः ॥४-५८-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 36,
    "text": "ततो नीत्वा तु तम् देशम् तीरे नद नदी पतेः ।निर्दग्ध पक्षम् संपातिम् वानराः सुमहौओजसः ॥४-५८-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 58,
    "shloka": 37,
    "text": "तम् पुनः प्रत्यानयित्वा वै तम् देशम् पतग ईश्वरम् ।बभूवुः वानरा हृष्टाः प्रवृत्तिम् उपलभ्य ते ॥४-५८-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः तत् अमृत आस्वादम् गृध्र राजेन भाषितम् ।निशम्य मुदितो हृष्टाः ते वचः प्लवगर्षभाः ॥४-५९-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 2,
    "text": "जांबवान् वानर श्रेष्ठः सह सर्वैः प्लवंगमैः ।भू तलात् सहसा उत्थाय गृध्र राजानम् अब्रवीत् ॥४-५९-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 3,
    "text": "क्व सीता केन वा दृष्टा को वा हरति मैथिलीम् ।तत् आख्यातु भवान् सर्वम् गतिः भव वन ओकसाम् ॥४-५९-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 4,
    "text": "को दाशरथि बाणानाम् वज्र वेग निपातिनाम् ।स्वयम् लक्ष्मणम् मुक्तानाम् न चिंतयति विक्रमम् ॥४-५९-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 5,
    "text": "स हरीन् प्रति संयुक्तान् सीता श्रुति समाहितान् ।पुनः आश्वासयन् प्रीत इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-५९-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 6,
    "text": "श्रूयताम् इह वैदेह्या यथा मे हरणम् श्रुतम् ।येन च अपि मम आख्यातम् यत्र च आयत लोचना ॥४-५९-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 7,
    "text": "अहम् अस्मिन् गिरौ दुर्गे बहु योजनम् आयते ।चिरात् निपतितो वृद्धः क्षीण प्राण पराक्रमः ॥४-५९-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 8,
    "text": "तम् माम् एवम् गतम् पुत्रः सुपार्श्वो नाम नामतः ।आहारेण यथा कालम् बिभर्ति पतताम् वरः ॥४-५९-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 9,
    "text": "तीक्ष्ण कामाः तु गंधर्वाः तीक्ष्ण कोपा भुजंगमाः ।मृगाणाम् तु भयम् तीक्ष्णम् ततः तीक्ष्ण क्षुधा वयम् ॥४-५९-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 10,
    "text": "स कदाचित् क्षुधा आर्तस्य मम आहार कान्क्षिणः ।गत सूर्यो अहनि प्राप्तो मम पुत्रो हि अनामिषः ॥४-५९-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 11,
    "text": "स मया आहार संरोधात् पीडितः प्रीति वर्धनः ।अनुमान्य यथा तत्त्वम् इदम् वचनम् अब्रवीत् ॥४-५९-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 12,
    "text": "अहम् तात यथा कालम् आमिष अर्थी खम् आप्लुतः ।महेन्द्रस्य गिरेः द्वारम् आवृत्य च सुसमाश्रितः ॥४-५९-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 13,
    "text": "तत्र सत्त्व सहस्राणाम् सागर अन्तर चारिणाम् ।पंथानम् एको अध्यवसम् संनिरोद्धुम् अवाङ् मुखः ॥४-५९-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 14,
    "text": "तत्र कश्चित् मया दृष्टः सूर्य उदय सम प्रभाम् ।स्त्रियम् आदाय गच्छन् वै भिन्न अंजन चय उपमः ॥४-५९-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 15,
    "text": "सो अहम् अभ्यवहार अर्थम् तौ दृष्ट्वा कृत निश्चयः ।तेन साम्ना विनीतेन पन्थानम् अनुयाचितः ॥४-५९-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 16,
    "text": "न हि साम उपपन्नानाम् प्रहर्ता विद्यते भुवि ।नीचेषु अपि जनः कश्चित् किम् अङ्ग बत मत् विधः ॥४-५९-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 17,
    "text": "स यातः तेजसा व्योम संक्षिपन् इव वेगतः ।अथ अहम् खे चरैः भूतैः अभिगम्य सभाजितः ॥४-५९-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 18,
    "text": "दिष्ट्या जीवति सीत इति हि अब्रुवन् माम् महर्षयः ।कथंचित् स कलत्रः असौ गतः ते स्वस्ति असंशयम् ॥४-५९-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 19,
    "text": "एवम् उक्तः ततो अहम् तैः सिद्धैः परम शोभनैः ।स च मे रावणो राजा रक्षसाम् प्रतिवेदितः ॥४-५९-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 20,
    "text": "पश्यन् दाशरथेः भार्याम् रामस्य जनक आत्मजाम् ।भ्रष्ट आभरण कौशेयाम् शोक वेग पराजिताम् ॥४-५९-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 21,
    "text": "राम लक्ष्मणयोः नाम क्रोशन्तीम् मुक्त मूर्धजाम् ।एष काल अत्ययः तात इति वाक्यविदाम् वरः ॥४-५९-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 22,
    "text": "एतत् अर्थम् समग्रम् मे सुपार्श्वः प्रत्यवेदयत् ।तत् श्रुत्वा अपि हि मे बुद्धिः न आसीत् काचित् पराक्रमे ॥४-५९-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 23,
    "text": "अपक्षो हि कथम् पक्षी कर्म किंचित् समारभेत् ।यत् तु शक्यम् मया कर्तुम् वाक् बुद्धि गुण वर्तिना ॥४-५९-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 24,
    "text": "श्रूयताम् तत्र वक्ष्यामि भवताम् पौरुष आश्रयम् ।वाक् मतिभ्याम् हि सार्वेषाम् करिष्यामि प्रियम् हि वः ॥४-५९-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 25,
    "text": "यत् हि दाशरथेः कार्यम् मम तत् न अत्र संशयः ।तत् भवन्तो मति श्रेष्ठा बलवन्तो मनस्विनः ॥४-५९-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 26,
    "text": "प्रहिताः कपि राजेन देवैः अपि दुरासदाः ।राम लक्ष्मण बाणाः च निशिताः कंक पत्रिणः ॥४-५९-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 27,
    "text": "त्रयाणाम् अपि लोकानाम् पर्याप्ताः त्राण निग्रहे ।कामम् खलु दशग्रीवः तेजो बल समन्वितः ।भवताम् तु समर्थानाम् न किंचित् अपि दुष्करम् ॥४-५९-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 59,
    "shloka": 28,
    "text": "तत् अलम् काल संगेन क्रियताम् बुद्धि निश्चयः ।न हि कर्मसु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवत् विधाः ॥४-५९-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः कृत उदकम् स्नातम् तम् गृध्रम् हरि यूथपाः ।उपविष्टा गिरौ रम्ये परिवार्य समन्ततः ॥४-६०-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 2,
    "text": "तम् अंगदम् उपासीनम् तैः सर्वैः हरिभिः वृतम् ।जनित प्रत्ययो हर्षात् संपातिः पुनः अब्रवीत् ॥४-६०-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 3,
    "text": "कृत्वा निःशब्दम् एक अग्राः शृण्वन्तु हरयो मम ।तथ्यम् संकीर्तयिष्यामि यथा जानामि मैथिलीम् ॥४-६०-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 4,
    "text": "अस्य विन्ध्यस्य शिखरे पतितो अस्मि पुरा अनघ ।सूर्य ताप परीत अंगो निर्दग्धः सूर्य रश्मिभिः ॥४-६०-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 5,
    "text": "लब्ध संज्ञः तु षड् रात्रात् विवशो विह्वलन् इव ।वीक्षमाणो दिशः सर्वा न अभिजानामि किंचन ॥४-६०-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 6,
    "text": "ततः तु सागरान् शैलान् नदीः सर्वाः सरांसि च ।वनानि च प्रदेशान् च समीक्ष्य मतिः आगताम् ॥४-६०-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 7,
    "text": "हृष्ट पक्षि गण आकीर्णः कन्दर उदर कूटवान् ।दक्षिणस्य उदधेः तीरे विन्ध्यो अयम् इति निश्चितः ॥४-६०-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 8,
    "text": "आसीत् च अत्र आश्रमम् पुण्यम् सुरैः अपि सुपूजितम् ।ऋषिः निशाकरो नाम यस्मिन् उग्र तपा अभवत् ॥४-६०-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 9,
    "text": "अष्टौ वर्ष सहस्राणि तेन अस्मिन् ऋषिणा गिरौ ।वसतो मम धर्मज्ञो स्वर् गते तु निशाकरे ॥४-६०-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 10,
    "text": "अवतीर्य च विन्ध्य अग्रात् कृच्छ्रेण विषमात् शनैः ।तीक्ष्ण दर्भाम् वसुमतीम् दुःखेन पुनर् आगतः ॥४-६०-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 11,
    "text": "तम् ऋषिम् द्रष्टु कामो अस्मि दुःखेन अभ्यागतो भृशम् ।जटायुषा मया चैव बहुशो अभिगतो हि सः ॥४-६०-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 12,
    "text": "तस्य आश्रम पदाभ्याशे ववुः वाताः सुगन्धिनः ।वृक्षो न अपुष्पितः कश्चित् अफलो वा न दृश्यते ॥४-६०-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 13,
    "text": "उपेत्य च आश्रमम् पुण्यम् वृक्ष मूलम् उपाश्रितः ।द्रष्टु कामः प्रतीक्षे च भगवंतम् निशाकरम् ॥४-६०-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 14,
    "text": "अथ पश्यमि दूरस्थम् ऋषिम् ज्वलित तेजसम् ।कृत अभिषेकम् दुर्धर्षम् उपावृत्तम् उदन् मुखम् ॥४-६०-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 15,
    "text": "तम् ऋक्षाः सृमरा व्याघ्राः सिंहा नाना सरीसृपाः ।परिवार्य उपगच्छन्ति दातारम् प्राणिनो यथा ॥४-६०-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 16,
    "text": "ततः प्राप्तम् ऋषिम् ज्ञात्वा तानि सत्त्वानि वै ययुः ।प्रविष्टे राजनि यथा सर्वम् स अमात्यकम् बलम् ॥४-६०-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 17,
    "text": "ऋषिः तु दृष्ट्वा माम् तुष्टः प्रविष्टः च आश्रमम् पुनः ।मुहूर्त मात्रान् निर्गम्य ततः कार्यम् अपृच्छत ॥४-६०-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 18,
    "text": "सौम्य वैकल्यताम् दृष्ट्वा रोम्णाम् ते न अवगम्यते ।अग्नि दग्धौ इमौ पक्षौ प्राणाः चापि शरीरके ॥४-६०-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 19,
    "text": "गृध्रौ द्वौ दृष्ट पूर्वौ मे मातरिश्व समौ जवे ।गृध्राणाम् चैव राजानौ भ्रातरौ काम रूपिणौ ॥४-६०-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 20,
    "text": "ज्येष्ठो अवित स्त्वम् तु संपाते जटायुः अनुजः तव ।मानुषम् रूपम् आस्थाय गृह्णीताम् चरणौ मम ॥४-६०-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 60,
    "shloka": 21,
    "text": "किम् ते व्याधि समुत्थानम् पक्षयोः पतनम् कथम् ।दण्डो वा अयम् धृतः केन सर्वम् आख्याहि पृच्छतः ॥४-६०-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 1,
    "text": "ततः तत् दारुणम् कर्म दुष्करम् साहसात् कृतम् ।आचचक्षे मुनेः सर्वम् सूर्य अनुगमनम् तथा ॥४-६१-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 2,
    "text": "भगवन् व्रण युक्तत्वात् लज्जया च अकुल इन्द्रियः ।परिश्रान्तो न शक्नोमि वचनम् परिभाषितुम् ॥४-६१-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 3,
    "text": "अहम् चैव जटायुः च संघर्षात् दर्प मोहितौ ।आकाशम् पतितौ दूरात् जिज्ञासन्तौ पराक्रमम् ॥४-६१-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 4,
    "text": "कैलास शिखरे बद्ध्वा मुनीनाम् अग्रतः पणम् ।रविः स्यात् अनुयातव्यो यावत् अस्तम् महागिरिम् ॥४-६१-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 5,
    "text": "अपि आवाम् युगपत् प्राप्तौ अपश्याव मही तले ।रथ चक्र प्रमाणानि नगराणि पृथक् पृथक् ॥४-६१-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 6,
    "text": "क्वचित् वादित्र घोषः च क्वचित् भूषण निःस्वनः ।गायन्तीः स्म अंगना बह्वीः पश्यावो रक्त वाससः ॥४-६१-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 7,
    "text": "तूर्णम् उत्पत्य च आकाशम् आदित्य पथम् आस्थितौ ।आवाम् आलोकयावः तत् वनम् शाद्वल संस्थितम् ॥४-६१-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 8,
    "text": "उपलैः इव संछन्ना दृश्यते भूः शिल उच्चयैः ।आपगाभिः च संवीता सूत्रैः इव वसुंधरा ॥४-६१-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 9,
    "text": "हिमवान् चैव विन्ध्यः च मेरुः च सुमहान् गिरिः ।भू तले संप्रकाशन्ते नागा इव जल आशये ॥४-६१-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 10,
    "text": "तीव्रः स्वेदः च खेदः च भयम् च आसीत् तदा अवयोः ।समाविशत मोहः च ततो मूर्च्छा च दारुणा ॥४-६१-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 11,
    "text": "न च दिक् ज्ञायते याम्या न आग्नेयी न च वारुणी ।युग अन्ते नियतो लोको हतो दग्ध इव अग्निना ॥४-६१-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 12,
    "text": "मनः च मे हतम् भूयः चक्षुः प्राप्य तु संश्रयम् ।यत्नेन महता हि अस्मिन् मनः संधाय चक्षुषी ॥४-६१-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 13,
    "text": "यत्नेन महता भूयो भास्करः प्रतिलोकितः ।तुल्यः पृथ्वी प्रमाणेन भास्करः प्रतिभाति नौ ॥४-६१-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 14,
    "text": "जटायुः माम् अनापृच्छ्य निपपात महीम् ततः ।तम् दृष्ट्वा तूर्णम् आकाशात् आत्मानम् मुक्तवान् अहम् ॥४-६१-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 15,
    "text": "पक्षभ्याम् च मया गुप्तो जटायुः न प्रदह्यत ।प्रमादात् तत्र निर्दग्धः पतन् वायु पथात् अहम् ॥४-६१-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 16,
    "text": "आशन्के तम् निपतितम् जनस्थाने जटायुषम् ।अहम् तु पतितो विन्ध्ये दग्ध पक्षो जडी कृतः ॥४-६१-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 61,
    "shloka": 17,
    "text": "राज्यात् हीनो भ्रात्रा च पक्षाभ्याम् विक्रमेण च ।सर्वथा मर्तुम् एव इच्छन् पतिष्ये शिखरात् गिरेः ॥४-६१-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 1,
    "text": "एवम् उक्त्वा मुनिश्रेष्ठम् अरुदम् भृश दुःखितः ।अथ ध्यात्वा मुहूर्तम् तु भगवान् इदम् अब्रवीत् ॥४-६२-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 2,
    "text": "पक्षौ च ते प्रपक्षौ च पुनः अन्यौ भविष्यतः ।चक्षुषी चैव प्राणाः च विक्रमः च बलम् च ते ॥४-६२-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 3,
    "text": "पुराणे सुमहत् कार्यम् भविष्यम् हि मया श्रुतम् ।दृष्टम् मे तपसा चैव श्रुत्वा च विदितम् मम ॥४-६२-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 4,
    "text": "राजा दशरथो नाम कश्चित् इक्ष्वाकु वर्धनः ।तस्य पुत्रो महातेजा रामो नाम भविष्यति ॥४-६२-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 5,
    "text": "अरण्यम् च सह भ्रात्रा लक्ष्मणेन गमिष्यति ।तस्मिन् अर्थे नियुक्तः सन् पित्रा सत्य पराक्रमः ॥४-६२-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 6,
    "text": "नैर्ऋतो रावणो नाम तस्य भार्याम् हरिष्यति ।राक्षसेन्द्रो जनस्थानात् अवध्यः सुर दानवैः ॥४-६२-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 7,
    "text": "सा च कामैः प्रलोभ्यन्ती भक्ष्यैः भोज्यैः च मैथिली ।न भोक्ष्यति महाभागा दुःख मग्ना यशस्विनी ॥४-६२-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 8,
    "text": "परमान्नम् च वैदेह्या ज्ञात्वा दास्यति वासवः ।यत् अन्नम् अमृत प्रख्यम् सुराणाम् अपि दुर्लभम् ॥४-६२-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 9,
    "text": "तत् अन्नम् मैथिली प्राप्य विज्ञाय इन्द्रात् इदम् तु इति ।अग्रम् उद्धृत्य रामाय भू तले निर्वपिष्यति ॥४-६२-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 10,
    "text": "यदि जीवति मे भर्ता लक्ष्मणो वा अपि देवरः ।देवत्वम् गतयोः वा अपि तयोः अन्नम् इदम् तु इति ॥४-६२-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 11,
    "text": "एष्यन्ति प्रेषिताः तत्र राम दूताः प्लवंगमाः ।आख्येया राम महिषी त्वया तेभ्यो विहंगम ॥४-६२-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 12,
    "text": "सर्वथा तु न गंतव्यम् ईदृशः क्व गमिष्यसि ।देश कालौ प्रतीक्षस्व पक्षौ त्वम् प्रतिपत्स्यसे ॥४-६२-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 13,
    "text": "उत्सहेयम् अहम् कर्तुम् अद्य एव त्वाम् स पक्षकम् ।इह स्थः त्वम् तु लोकानाम् हितम् कार्यम् करिष्यसि ॥४-६२-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 14,
    "text": "त्वया अपि खलु तत् कार्यम् तयोः च नृप पुत्रयोः ।ब्राह्मणानाम् गुरूणाम् च मुनीनाम् वासवस्य च ॥४-६२-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 62,
    "shloka": 15,
    "text": "इच्छामि अहम् अपि द्रष्टुम् भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ।न इच्छे चिरम् धारयितुम् प्राणान् त्यक्ष्ये कलेवरम् ।महर्षि तु तत् अब्रवीत् इदम् दृष्ट तत्त्व अर्थ दर्शिनः ॥४-६२-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 1,
    "text": "एतैः अन्यैः च बहुभिः वाक्यैः वाक्य विशारदः ।माम् प्रशस्य अभ्यनुज्ञाप्य प्रविष्टः स स्वम् आलयम् ॥४-६३-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 2,
    "text": "कंदरात् तु विसर्पित्वा पर्वतस्य शनैः शनैः ।अहम् विंध्यम् समारुह्य भवतः प्रतिपालये ॥४-६३-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 3,
    "text": "अद्य तु एतस्य कालस्य साग्रम् वर्ष शतम् गतम् ।देश काल प्रतीक्षो अस्मि हृदि कृत्वा मुनेः वचः ॥४-६३-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 4,
    "text": "महाप्रस्थानम् आसाद्य स्वर् गते तु निशाकरे ।माम् निर्दहति संतापो वितर्कैः बहुभिः वृतम् ॥४-६३-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 5,
    "text": "उदिताम् मरणे बुद्धिम् मुनि वाक्यैः निवर्तये ।बुद्धिः या तेन मे दत्ता प्राणानाम् रक्षणे मम ॥४-६३-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 6,
    "text": "सा मे अपनयते दुःखम् दीप्ता इव अग्नि शिखा तमः ।बुध्यता च मया वीर्यम् रावणस्य दुरात्मनः ॥४-६३-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 7,
    "text": "पुत्रः संतर्जितो वाग्भिः न त्राता मैथिली कथम् ।तस्या विलपितम् श्रुत्वा तौ च सीता वियोजितौ ॥४-६३-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 8,
    "text": "न मे दशरथ स्नेहात् पुत्रेण उत्पादितम् प्रियम् ।तस्य तु एवम् ब्रुवाणस्य संहतैः वानरैः सह ॥४-६३-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 9,
    "text": "उत्पेततुः तदा पक्षौ समक्षम् वन चारिणाम् ।स दृष्ट्वा स्वाम् तनुम् पक्षैः उद्गतैः अरुण च्छदैः ॥४-६३-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 10,
    "text": "प्रहर्षम् अतुलम् लेभे वानरान् च इदम् अब्रवीत् ।निशाकरस्य राजर्षेः प्रभावात् अमित ओजसः ॥४-६३-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 11,
    "text": "आदित्य रश्मि निर्दग्धौ पक्षौ पुनः उपस्थितौ ।यौवने वर्तमानस्य मम आसीत् यः पराक्रमः ॥४-६३-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 12,
    "text": "तम् एव अद्य अवगच्छामि बलम् पौरुषम् एव च ।सर्वथा क्रियताम् यत्नः सीताम् अधिगमिष्यथ ॥४-६३-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 13,
    "text": "पक्ष लाभो मम अयम् वः सिद्धि प्रत्यय कारकः ।इति उक्त्वा तान् हरीन् सर्वान् संपातिः पतगोत्तम ॥४-६३-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 14,
    "text": "उत्पपात गिरेः शृंगात् जिज्ञासुः ख गमो गतिम् ।तस्य तत् वचनम् श्रुत्वा प्रतिसंहृष्ट मानसाः ।बभूवुः हरि शार्दूला विक्रम अभ्युदय उन्मुखाः ॥४-६३-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 63,
    "shloka": 15,
    "text": "अथ पवन समान विक्रमाःप्लवग वराः प्रतिलब्ध पौरुषाः ।अभिजित् अभिमुखाम् दिशम् ययुःजनक सुता परिमार्गण उन्मुखाः ॥४-६३-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 1,
    "text": "आख्याता गृध्र राजेन समुत्प्लुत्य प्लवंगमाः ।संगताः प्रीति संयुक्ता विनेदुः सिंह विक्रमाः ॥४-६४-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 2,
    "text": "संपातेः वचनम् श्रुत्वा हरयो रावण क्षयम् ।हृष्टाः सागरम् आजग्मुः सीता दर्शन कान्क्षिणः ॥४-६४-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 3,
    "text": "अभिक्रम्य तु तम् देशम् ददृशुर् भीम विक्रमाः ।कृत्स्नम् लोकस्य महतः प्रतिबिंबम् इव स्थितम् ॥४-६४-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 4,
    "text": "दक्षिणस्य समुद्रस्य समासाद्य उत्तराम् दिशम् ।संनिवेशम् ततः चक्रुः सहिता वानर उत्तमाः ॥४-६४-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 5,
    "text": "प्रसुप्तम् इव च अन्यत्र क्रीडन्तम् इव च अन्यतः ।क्वचित् पर्वत मात्रैः च जल राशिभिः आवृतम् ॥४-६४-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 6,
    "text": "संकुलम् दानव इन्द्रैः च पाताल तल वासिभिः ।रोम हर्ष करम् दृष्ट्वा विषेदुः कपिकुंजराः ॥४-६४-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 7,
    "text": "आकाशम् इव दुष्पारम् सागरम् प्रेक्ष्य वानराः ।विषेदुः सहिता सर्वे कथम् कार्यम् इति ब्रुवन् ॥४-६४-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 8,
    "text": "विषण्णाम् वाहिनीम् दृष्ट्वा सागरस्य निरीक्षणात् ।आश्वासयामास हरीन् भय आर्तान् हरि सत्तमः ॥४-६४-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 9,
    "text": "न विषादे मनः कार्यम् विषादो दोषवत्तरः ।विषादो हन्ति पुरुषम् बालम् क्रुद्ध इव उरगः ॥४-६४-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 10,
    "text": "यो विषादो प्रसहते विक्रमे समुपस्थिते ।तेजसा तस्य हीनस्य पुरुष अर्थो न सिद्ध्यति ॥४-६४-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 11,
    "text": "तस्याम् रात्र्याम् व्यतीतायाम् अंगदो वानरैः सह ।हरि वृद्धैः समागम्य पुनर् मंत्रम् अमंत्रयत् ॥४-६४-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 12,
    "text": "सा वानराणाम् ध्वजिनी परिवार्य अंगदम् बभौ ।वासवम् परिवार्य इव मरुताम् वाहिनी स्थिता ॥४-६४-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 13,
    "text": "को अन्यः ताम् वानरीम् सेनाम् शक्तः स्तंभयितुम् भवेत् ।अन्यत्र वालि तनयात् अन्यत्र च हनूमतः ॥४-६४-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 14,
    "text": "ततः तान् हरि वृद्धान् च तत् च सैन्यम् अरिन्दमः ।अनुमान्य अंगदः श्रीमान् वाक्यम् अर्थवत् अब्रवीत् ॥४-६४-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 15,
    "text": "क इदानीम् महातेजा लंघयिष्यति सागरम् ।कः करिष्यति सुग्रीवम् सत्य सन्धम् अरिन्दमम् ॥४-६४-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 16,
    "text": "को वीरो योजन शतम् लंघयेत प्लवंगमाः ।इमान् च यूथपान् सर्वान् मोचयेत् को महाभयात् ॥४-६४-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 17,
    "text": "कस्य प्रसादात् दारान् च पुत्रान् चैव गृहाणि च ।इतो निवृत्ताः पश्येम सिद्ध अर्थाः सुखिनो वयम् ॥४-६४-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 18,
    "text": "कस्य प्रसादात् रामम् च लक्ष्मणम् च महाबलम् ।अभिगच्छेम संहृष्टाः सुग्रीवम् च महाबलम् ॥४-६४-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 19,
    "text": "यदि कश्चित् समर्थो वः सागर प्लवने हरिः ।स ददातु इह नः शीघ्रम् पुण्याम् अभय दक्षिणाम् ॥४-६४-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 20,
    "text": "अंगदस्य वचः श्रुत्वा न कश्चित् किंचित् अब्रवीत् ।स्तिमिता इव अभवत् सर्वा सा तत्र हरि वाहिनी ॥४-६४-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 21,
    "text": "पुनर् एव अंगदः प्राह तान् हरीन् हरि सत्तमः ।सर्वे बलवताम् श्रेष्ठा भवन्तो दृढ विक्रमाः ।व्यपदेश्य कुले जाताः पूजिताः च अपि अभीक्ष्णशः ॥४-६४-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 64,
    "shloka": 22,
    "text": "न हि वो गमने संगः कदाचित् अपि कस्यचित् भवेत् ।ब्रुवध्वम् यस्य या शक्तिः प्लवने प्लवगर्षभाः ॥४-६४-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 1,
    "text": "अनेक शत साहस्रीम् विषण्णाम् हरि वाहिनीम् ।जांबवान् समुदीक्ष्य एवम् हनुमंतम् अथ अब्रवीत् ॥४-६६-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 2,
    "text": "वीर वानर लोकस्य सर्व शास्त्र विदाम् वर ।तूष्णीम् एकांतम् आश्रित्य हनुमन् किम् न जल्पसि ॥४-६६-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 3,
    "text": "हनुमन् हरि राजस्य सुग्रीवस्य समो हि असि ।राम लक्ष्मणयोः च अपि तेजसा च बलेन च ॥४-६६-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 4,
    "text": "अरिष्टनेमिनः पुत्रो वैनतेयो महाबलः ।गरुत्मान् इव विख्यात उत्तमः सर्व पक्षिणाम् ॥४-६६-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 5,
    "text": "बहुशो हि मया दृष्टः सागरे स महाबलः ।भुजगान् उद्धरन् पक्षी महावेगो महायशाः ॥४-६६-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 6,
    "text": "पक्षयोः यत् बलम् तस्य तावत् भुज बलम् तव ।विक्रमः च अपि वेगः च न ते तेन अपहीयते ॥४-६६-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 7,
    "text": "बलम् बुद्धिः च तेजः च सत्त्वम् च हरि सत्तम ।विशिष्टम् सर्व भूतेषु किम् आत्मानम् न सज्जसे ॥४-६६-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 8,
    "text": "अप्सर अप्सरसाम् श्रेष्ठा विख्याता पुंजिकस्थला ।अंजना इति परिख्याता पत्नी केसरिणो हरेः ॥४-६६-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 9,
    "text": "विख्याता त्रिषु लोकेषु रूपेणा अप्रतिमा भुवि ।अभिशापात् अभूत् तात कपित्वे काम रूपिणी ॥४-६६-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 10,
    "text": "दुहिता वानर इन्द्रस्य कुंजरस्य महात्मनः ।मानुषम् विग्रहम् कृत्वा रूप यौवन शालिनी ॥४-६६-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 11,
    "text": "विचित्र माल्य आभरणा कदाचित् क्षौम धारिणी ।अचरत् पर्वतस्य अग्रे प्रावृड् अंबुद सन्निभे ॥४-६६-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 12,
    "text": "तस्या वस्त्रम् विशालाक्ष्याः पीतम् रक्त दशम् शुभम् ।स्थितायाः पर्वतस्य अग्रे मारुतो अपहरत् शनैः ॥४-६६-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 13,
    "text": "स ददर्श ततः तस्या वृत्तौ ऊरू सुसंहतौ ।स्तनौ च पीनौ सहितौ सुजातम् चारु च आननम् ॥४-६६-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 14,
    "text": "ताम् बलात् आयत श्रोणीम् तनु मध्याम् यशस्विनीम् ।दृष्ट्वा एव शुभ सर्वान्गीम् पवनः काम मोहितः ॥४-६६-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 15,
    "text": "स ताम् भुजाभ्याम् दीर्घाभ्याम् पर्यष्वजत मारुतः ।मन्मथ आविष्ट सर्वान्गो गत आत्मा ताम् अनिन्दिताम् ॥४-६६-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 16,
    "text": "सा तु तत्र एव संभ्रांता सुवृत्ता वाक्यम् अब्रवीत् ।एक पत्नी व्रतम् इदम् को नाशयितुम् इच्छति ॥४-६६-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 17,
    "text": "अंजनाया वचः श्रुत्वा मारुतः प्रत्यभाषत ।न त्वाम् हिंसामि सुश्रोणि मा भूत् ते मनसोइ भयम् ॥४-६६-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 18,
    "text": "मनसा अस्मि गतो यत् त्वाम् परिष्वज्य यशस्विनि ।वीर्यवान् बुद्धि संपन्नः पुत्रः तव भविष्यति ॥४-६६-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 19,
    "text": "महासात्त्वो महातेज महाबल पराक्रमः ।लंघने प्लवने चैव भविष्यति मया समः ॥४-६६-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 20,
    "text": "एवम् उक्ता ततः तुष्टा जननी ते महाकपेः ।गुहायाम् त्वाम् महाबाहो प्रजज्ञे प्लवगर्षभ ॥४-६६-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 21,
    "text": "अभ्युत्थितम् ततः सूर्यम् बालो दृष्ट्वा महा वने ।फलंचेतिजिघृक्षुस्त्वमुत्प्लुत्याभ्युत्पतोदिवम् - यद्वा -फलम् च इति जिघृक्षुः त्वम् उत्प्लुत्य अभिउत्पतो दिवम् ॥४-६६-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 22,
    "text": "शतानि त्रीणि गत्वा अथ योजनानाम् महाकपे ।तेजसा तस्य निर्धूतो न विषादम् ततो गतः ॥४-६६-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 23,
    "text": "त्वाम् अपि उपगतम् तूर्णम् अंतरीक्षम् महाकपे ।क्षिप्तम् इन्द्रेण ते वज्रम् कोप आविष्टेन तेजसा ॥४-६६-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 24,
    "text": "तदा शैलाग्र शिखरे वामो हनुर् अभज्यत ।ततो हि नाम धेयम् ते हनुमान् इति कीर्तितम् ॥४-६६-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 25,
    "text": "ततः त्वाम् निहतम् दृष्ट्वा वायुः गन्ध वहः स्वयम् ।त्रैलोक्यम् भृश संक्रुद्धो न ववौ वै प्रभंजनः ॥४-६६-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 26,
    "text": "संभ्रांताः च सुराः सर्वे त्रैलोक्ये क्षुभिते सति ।प्रसादयन्ति संक्रुद्धम् मारुतम् भुवनेश्वराः ॥४-६६-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 27,
    "text": "प्रसादिते च पवने ब्रह्मा तुभ्यम् वरम् ददौ ।अशस्त्र वध्यताम् तात समरे सत्य विक्रम ॥४-६६-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 28,
    "text": "वज्रस्य च निपातेन विरुजम् त्वाम् समीक्ष्य च ।सहस्र नेत्रः प्रीत आत्मा ददौ ते वरम् उत्तमम् ॥४-६६-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 29,
    "text": "स्वच्छंदतः च मरणम् तव स्यात् इति वै प्रभो ।स त्वम् केसरिणः पुत्रः क्षेत्रजो भीम विक्रमः ॥४-६६-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 30,
    "text": "मारुतस्य औरसः पुत्रः तेजसा च अपि तत् समः ।त्वम् हि वायु सुतो वत्स प्लवने च अपि तत् समः ॥४-६६-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 31,
    "text": "वयम् अद्य गत प्राणा भवान् अस्मासु सांप्रतम् ।दाक्ष्य विक्रम संपन्नः कपि राज इव अपरः ॥४-६६-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 32,
    "text": "त्रिविक्रमे मया तात स शैल वन कानना ।त्रिः सप्त कृत्वः पृथिवी परिक्रान्ता प्रदक्षिणम् ॥४-६६-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 33,
    "text": "तथा च ओषधयो अस्माभिः संचिता देव शासनात् ।निर्मथ्यम् अमृतम् याभिः तदा तदानीम् नो महत् बलम् ॥४-६६-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 34,
    "text": "स इदानीम् अहम् वृद्धः परिहीन पराक्रमः ।साम्प्रतम् कालम् अस्माकम् भवान् सर्व गुण अन्वितः ॥४-६६-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 35,
    "text": "तत् विजृंभस्व विक्रांतः प्लवताम् उत्तमो हि असि ।त्वत् वीर्यम् द्रष्टु कामा इयम् सर्वा वानर वाहिनी ॥४-६६-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 36,
    "text": "उत्तिष्ठ हरि शार्दूल लंघयस्व महा अर्णवम् ।परा हि सर्व भूतानाम् हनुमन् या गतिः तव ॥४-६६-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 37,
    "text": "विषाण्णा हरयः सर्वे हनुमन् किम् उपेक्षसे ।विक्रमस्व महावेग विष्णुः त्रीन् विक्रमान् इव ॥४-६६-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 66,
    "shloka": 38,
    "text": "ततः कपीनाम् ऋषभेण चोदितःप्रतीत वेगः पवन आत्मजः कपिः ।प्रहर्षयन् ताम् हरि वीर वाहिनीम्चकार रूपम् महत् आत्मनः तदा ॥४-६६-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 1,
    "text": "तम् दृष्ट्वा जृंभमाणम् ते क्रमितुम् शत योजनम् ।वेगेन आपूर्यमाणम् च सहसा वानरोत्तमम् ॥४-६७-१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 2,
    "text": "सहसा शोकम् उत्सृज्य प्रहर्षेण समन्विताः ।विनेदुः तुष्टुवुः च अपि हनूमन्तम् महाबलम् ॥४-६७-२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 3,
    "text": "प्रहृष्टा विस्मिताः च अपि ते वीक्षन्ते समंततः ।त्रिविक्रम कृत उत्साहम् नारायणम् इव प्रजाः ॥४-६७-३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 4,
    "text": "संस्तूयमानो हनुमान् व्यवर्धत महाबलः ।समाविद्ध्य च लांगूलम् हर्षात् बलम् उपेयिवान् ॥४-६७-४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 5,
    "text": "तस्य संस्तूयमानस्य सर्वैः वनर पुंगवैः ।तेजसा आपूर्यमाणस्य रूपम् आसीत् अनुत्तमम् ॥४-६७-५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 6,
    "text": "यथा विजृंभते सिंहो विवृते गिरि गह्वरे ।मारुतस्य औरसः पुत्रः तथा संप्रति जृंभते ॥४-६७-६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 7,
    "text": "अशोभत मुखम् तस्य जृंभमाणस्य धीमतः ।अंबरीष उपमम् दीप्तम् विधूम इव पावकः ॥४-६७-७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 8,
    "text": "हरीणाम् उत्थितो मध्यात् संप्रहृष्ट तनू रुहः ।अभिवाद्य हरीन् वृद्धान् हनुमान् इदम् अब्रवीत् ॥४-६७-८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 9,
    "text": "अरुजन् पर्वत अग्राणि हुताशन सखो अनिलः ।बलवान् अप्रमेयः च वायुः आकाश गोचरः ॥४-६७-९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 10,
    "text": "तस्य अहम् शीघ्र वेगस्य शीघ्र गस्य महात्मनः ।मारुतस्य औरसः पुत्रः प्लवने च अस्मि तत् समः ॥४-६७-१०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 11,
    "text": "उत्सहेयम् हि विस्तीर्णम् आलिखंतम् इव अंबरम् ।मेरुम् गिरिम् असंगेन परिगंतुम् सहस्रशः ॥४-६७-११॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 12,
    "text": "बाहु वेग प्रणुन्नेन सागरेण अहम् उत्सहे ।समाप्लावयितुम् लोकम् स पर्वत नदी ह्रदम् ॥४-६७-१२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 13,
    "text": "मम ऊरु जन्घा वेगेन भविष्यति समुत्थितः ।समुत्थित महा ग्राहः समुद्रो वरुण आलयः ॥४-६७-१३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 14,
    "text": "पन्नग अशनम् आकाशे पतन्तम् पक्षि सेवितम् ।वैनतेयम् अहम् शक्तः परिगंतुम् सहस्रशः ॥४-६७-१४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 15,
    "text": "उदयात् प्रस्थितम् वा अपि ज्वलंतम् रश्मि मालिनम् ।अन् अस्तमितम् आदित्यम् अभिगंतुम् समुत्सहे ॥४-६७-१५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 16,
    "text": "ततो भूमिम् असंस्पृष्ट्वा पुनः आगन्तुम् उत्सहे ।प्रवेगेन एव महता भीमेन प्लवगर्षभाः ॥४-६७-१६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 17,
    "text": "उत्सहेयम् अतिक्रांतुम् सर्वान् आकाश गोचरान् ।सागरम् शोषयिष्यामि दारयिष्यामि मेदिनीम् ॥४-६७-१७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 18,
    "text": "पर्वतान् चूर्णष्यामि प्लवमानः प्लवंगमाः ।हरिष्यामि ऊरु वेगेन प्लवमानो महाअर्णवम् ॥४-६७-१८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 19,
    "text": "लतानाम् विविधाम् पुष्पम् पादपानाम् च सर्वशः ।अनुयास्यति माम् अद्य प्लवमानम् विहायसा ॥४-६७-१९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 20,
    "text": "भविष्यति हि मे पन्थाः स्वातेः पन्था इव अंबरे ।चरन्तम् घोरम् आकाशम् उत्पतिष्यन्तम् एव च ॥४-६७-२०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 21,
    "text": "द्रक्ष्यन्ति निपतन्तम् च सर्व भूतानि वानराः ।महा मेरु प्रतीकाशम् माम् द्रक्ष्यध्वम् प्लवंगमाः ॥४-६७-२१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 22,
    "text": "दिवम् आवृत्य गच्छन्तम् ग्रसमानम् इव अंबरम् ।विधमिष्यामि जीमूतान् कंपयिष्यामि पर्वतान् ।सागरम् शोषयिष्यामि प्लवमानः समाहितः ॥४-६७-२२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 23,
    "text": "वैनतेयस्य वा शक्तिः मम वा मारुतस्य वा ।ऋते सुपर्ण राजानम् मारुतम् वा महाबलम् ।न तत् भूतम् प्रपश्यामि यत् माम् प्लुतम् अनुव्रजेत् ॥४-६७-२३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 24,
    "text": "निमेष अन्तर मात्रेण निरालंबनम् अंबरम् ।सहसा निपतिष्यामि घनात् विद्युत् इव उत्थिता ॥४-६७-२४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 25,
    "text": "भविष्यति हि मे रूपम् प्लवमानस्य सागरम् ।विष्णोः प्रक्रममाणस्य तदा त्रीन् विक्रमान् इव ॥४-६७-२५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 26,
    "text": "बुद्ध्या च अहम् प्रपश्यामि मनः चेष्टा च मे तथा ।अहम् द्रक्ष्यामि वैदेहीम् प्रमोदध्वम् प्लवंगमाः ॥४-६७-२६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 27,
    "text": "मारुतस्य समो वेगे गरुडस्य समो जवे ।अयुतम् योजनानाम् तु गमिष्यामि इति मे मतिः ॥४-६७-२७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 28,
    "text": "वासवस्य स वज्रस्य ब्रह्मणो वा स्वयंभुवः ।विक्रम्य सहसा हस्तात् अमृतम् तत् इह आनये ॥४-६७-२८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 29,
    "text": "लंकाम् वा अपि समुत्क्षिप्य गच्छेयम् इति मे मतिः ।तम् एवम् वानर श्रेष्ठम् गर्जन्तम् अमित प्रभम् ॥४-६७-२९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 30,
    "text": "प्रहृष्टा हरयः तत्र समुदैक्षन्त विस्मिताः ।तत् च अस्य वचनम् श्रुत्वा ज्ञातीनाम् शोक नाशनम् ॥४-६७-३०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 31,
    "text": "उवाच परिसंहृष्टो जांबवान् प्लवगेश्वरः ।वीर केसरिणः पुत्र वेगवन् मारुत आत्मज ॥४-६७-३१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 32,
    "text": "ज्ञातीनाम् विपुलः शोकः त्वया तात प्रणाशितः ।तव कल्याण रुचयः कपि मुख्याः समागताः ॥४-६७-३२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 33,
    "text": "मंगलम् कार्य सिद्धि अर्थम् करिष्यन्ति समाहिताः ।ऋषीणाम् च प्रसादेन कपि वृद्ध मतेन च ॥४-६७-३३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 34,
    "text": "गुरूणाम् च प्रसादेन प्लवस्व त्वम् महाअर्णवम् ।स्थास्यामः च एक पादेन यावत् आगमनम् तव ॥४-६७-३४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 35,
    "text": "त्वत् गतानि च सर्वेषाम् जीवितानि वन ओकसाम् ।ततः च हरि शार्दूलः तान् उवाच वन ओकसः ॥४-६७-३५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 36,
    "text": "को अपि लोके न मे वेगम् प्लवने धारयिष्यति ।एतानि हि नगस्य अस्य शिला संकट शालिनः ॥४-६७-३६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 37,
    "text": "शिखराणि महेन्द्रस्य स्थिराणि च महान्ति च ।येषु वेगम् गमिष्यामि महेन्द्र शिखरेषु अहम् ॥४-६७-३७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 38,
    "text": "नाना द्रुम विकीर्णेषु धातु निष्पन्द शोभिषु ।एतानि मम वेगम् हि शिखराणि महान्ति च ॥४-६७-३८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 39,
    "text": "प्लवतो धारयिष्यन्ति योजनानाम् इतः शतम् ।ततः तु मारुत प्रख्यः स हरिः मारुत आत्मजः ।आरुरोह नग श्रेष्ठम् मह्न्द्रम् अरिंअर्दमः ॥४-६७-३९॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 40,
    "text": "वृतम् नाना विधैः पुष्पैः मृग सेवित शाद्वलम् ।लता कुसुम संबाधम् नित्य पुष्प फल द्रुमम् ॥४-६७-४०॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 41,
    "text": "सिंह शार्दूल चरितम् मत्त मातंग सेवितम् ।मत्त द्विज गण उद् धुष्टम् सलिल उत्पीड संकुलम् ॥४-६७-४१॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 42,
    "text": "महद्भिः उच्छ्रितम् शृन्गैः महेन्द्रम् स महाबलः ।विचचार हरिश्रेष्ठो महेन्द्र साम विक्रमः ॥४-६७-४२॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 43,
    "text": "बाहुभ्याम् पीडितः तेन महाशैलो महात्मना ।ररास सिंह अभिहतो महान् मत्त इव द्विपः ॥४-६७-४३॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 44,
    "text": "मुमोच सलिल उत्पीडान् विप्रकीर्ण शिलोउच्चयः ।वित्रस्त मृग मातंगः प्रकंपित महा द्रुमः ॥४-६७-४४॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 45,
    "text": "नानागंधर्वमिथुनैर्पानसंसर्गकर्कशैः ।उत्पतद्भिर्विहंगैश्चविद्याधरगणैरपि - यद्वा -नाना गन्धर्व मिथुनैः पान संसर्ग कर्कशैः ।उत् पतद्भिः विहंगैः च विद्याधर गणैः अपि ॥४-६७-४५॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 46,
    "text": "त्यज्यमान महा सानुः संनिलीन महा उरगः ।शैल शृन्ग शिला उत्पातः तदा अभूत् स महा गिरिः ॥४-६७-४६॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 47,
    "text": "निःश्वसद्भिस्तदातैतुभुजगैरर्धनिःसृतैः ।सपताकैवाभातिसतदाधरणीधरः।यद्वा -निःश्वसद्भिः तदा तैः तु भुजगैः अर्ध निःसृतैः ।स पताक इव आभाति स तदा धरणी धरः ॥४-६७-४७॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 48,
    "text": "ऋषिभित्राससंभ्रान्तैस्त्यज्यमानश्शिलोच्चयः - यद्वा -ऋषिभिः त्रास संभ्रांतैः त्यज्यमानः शिला उच्चयः ।सीदन् महति कांतारे सार्थ हीन इव अध्व गः ॥४-६७-४८॥"
  },
  {
    "kaanda": "kishkindhakanda",
    "sarg": 67,
    "shloka": 49,
    "text": "स वेगवान् वेग समाहित आत्माहरि प्रवीरः पर वीर हन्ता ।मनः समाधाय महाअनुभावोजगाम लंकाम् मनसा मनस्वी ॥४-६७-४९॥"
  }
]