Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS (niem. Rasse- und Siedlungshauptamt, RuSHA) odpowiedzialny za kwestie rasowe w SS i politykę rasową hitlerowskich Niemiec.
Jeden z trzech najstarszych głównych urzędów SS. Funkcjonował pod nazwą RuSHA od 30 stycznia 1935 1931 początek: zadaniem realizacja koncepcji Heinricha Himmlera dotyczących "hodowli rasy germańskiej" i zdobywania dla niej "przestrzeni życiowej" (niem. Lebensraum). Przedmiotem działalności były kwestie czystości rasowej wśród esesmanów, kandydatów do SS oraz członków ich rodzin, ich pochodzenia (rodowodu, genealogii), sprawy małżeństwa i rodziny oraz osadnictwo niemieckie na podbitych terenach.
Jednym z obowiązków nadzór nad małżeństwami personelu SS w zgodności z polityką rasową nazistowską. Himmler wprowadził rozkaz porządek małżeński 31.12.1931 tylko RuSHa mogła wystawić zezwolenie na małżeństwo po szczegółowym zbadaniu rasowej zgodności przyszłych rodziców i skompletowaniu rodowodów udowadniających aryjskie pochodzenie przynajmniej od 1800
Założone w 1931 przez Reichsführer-SS Heinrich Himmler i Richard Walther Darré, który później został awansowany do stopnia SS-Obergruppenführer. W 1935, zostało podniesione do jednego z głównych urzędów SS. Pierwszy dyrektor, Darré, propagował nazistowską ideologię krwi i ziemi. Darré został dymisjonowany w 1938 i zastąpiony przez SS-Gruppenführer Günther Pancke, SS-Gruppenführer Otto Hofmann w 1940, i SA-Gruppenführer Richard Hildebrandt w 1943.
Stworzona by nadzorować realizację rozkazu Himmlera z 1931 by państwo hitlerowskie kontrolowało decyzje małżeńskie członków SS. Musieli oni starać się o zezwolenie trzy miesiące przed planowanym ślubem, tak aby SS mogło zbadać pochodzenie rodziców kandydatki na żonę. Z czasem przepisy stały się coraz bardziej łagodne. W grudniu 1935 Himmler rozkazał RuSHa utworzenie sieci ośrodków Lebensborn, domy opieki dla samotnych matek, których zadaniem było "zamieszkanie i troska o rasowo i genetycznie wartościowe przyszłe matki". RuSHa stopniowo koncentrowała się na małżeńskich podaniach, genealogii, badaniach rasowo-biologicznych, i sprawach socjalnych członków SS.
w 1935 składała się z 7 wydziałów (niem. Ämter or Amtsgruppen):
- Amt Organisation und Verwaltungsamt (organizacja i administracja)
- Amt Rassenamt (urząd ds. rasy)
- Amt Schulungsamt (urząd ds. szkolenia)
- Amt Sippen und Heiratsamt (urząd ds. więzi rodowych esesmanów i kandydatów do SS; Rodzina i Małżeństwo)
- Amt Siedlungsamt (urząd ds. osadnictwa)
- Amt für Archiv und Zeitungswesen (urząd ds. archiwaliów i prasy)
- Amt für Bevölkerungspolitik (urząd ds. polityki ludnościowej
Komórki RuSHA założone w Polsce W 1940 roku założono oddział RuSHA w Łodzi przy ul. Spornej 73 – (niem. Aussenstelle Litzmannstadt). Na terenie Polski przedstawiciele RuSHA działali także przy wyższych dowódcach SS i policji niemieckiej
W 1940 dokonano reorganizacji na cztery główne wydziały:
- Verwaltungsamt (Administracja).
- Rassenamt (Urząd ds. Rasy), weryfikował kandydatów do SS i przeprowadzał selekcję rasową.
- Heiratsamt (Urząd ds. Małżeństw) przeprowadzał selekcję właściwych żon SS-manów.
- Siedlungsamt (Urząd ds. osadnictwa), osadnictwo zwolnionych członków SS szczególnie na terenach anektowanych wschodnich.
Urzędy rasowy i osadnictwa były później podzielone na Hauptabteilungen (główne gałęzie). Jedna z nich zarządzała sprawami socjalnymi i wypłatami we współpracy z SS-Hauptfürsorge- und Versorgungsamt (SS Main Welfare and Pension Department) w MSW.
Szefami RuSHa byli kolejno:
- SS-Gruppenführer Richard Walther Darré (1895–1953) 1 stycznia 1932 - 12 września 1938; 6 lat, 254 dni
- SS-Brigadeführer Günther Pancke (1899–1973) 12 września 1938 - 9 lipca 1940; 1 rok, 301 dni
- SS-Gruppenführer Otto Hofmann (1896–1982) 9 lipca 1940 - 20 kwietnia 1943; 2 lata, 285 dni
- SS-Obergruppenführer Richard Hildebrandt (1897–1952) 20 kwietnia 1943 - 8 maja 1945; 2 lata, 18 dni
Do 1937 ponad 300 SS manów zostało wydalonych z SS za naruszenie polityki rasowej (Rassenschande), choć późniejszy rozkaz mówił że mogą pozostać w szeregach SS jeżeli są żonaci i spełniają kryteria rasowe. W listopadzie 1940 Himmler przywrócił wyrzuconych SS-manów jeżeli spełniali wymagania rasowe NSDAP.
Po inwazji na sowiety w 1941 RuSHa współpracowała z VOMI nad germanizacją zdobytych terytoriów nadzorując kwestie osadnicze, i osadzenie etnicznych Niemców na terenach przeznaczonych pod osadnictwo SS. szczególnie na terenach okupowanej Ukrainy. To częściowo dotyczyło przesiedleń Niemców na wschodnich terenach i wypędzenie lokalnego osadnictwa.
Do zadań urzędu należało przeprowadzanie badań rasowych oraz ocena wartości rasowej ludności populacji podbitych terytoriów w związku z niemiecką polityką germanizacyjną realizowaną na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Badania te związane były z pozwoleniem na małżeństwo i obejmowały zdrowie fizyczne i psychiczne kandydatek na żony i ich rodzin oraz cechy rasowe, aby upewnić się co do „nordyckości” kandydatek. Były to zasady eugeniki, której hołdował Himmler. Zarówno esesmani, jak i ich przyszłe żony, musieli dostarczyć dane genealogiczne dla udokumentowania czystości swego pochodzenia aż do piątego pokolenia wstecz. W praktyce bywało, że badano drzewo genealogiczne jeszcze dokładniej. W 1943 roku trzem braciom, członkom SS, którzy starali się o pozwolenie na zawarcie małżeństwa, dowiedziono, iż mają wśród przodków Żyda urodzonego w 1663 roku. Wobec zmienionych realiów wojennych, zgodzono się warunkowo na zawarcie przez nich małżeństw, z zastrzeżeniem, że ich dzieci nie będą mogły zostać przyjęte do SS.
RuSHa pełniła także funkcje doradcze i wykonawcze dla wszystkich zadań selekcji rasowej. Badania rasowe były przeprowadzane przez szefów Rasse und Siedlungs (RUS) lub wyznaczonych przez nich kontrolerów rasowych (Eignungsprüfer).
- przypadki relacji seksualnych pomiędzy wschodnioeuropejskimi jeńcami wojennymi, lub robotnikami a Niemcami.
- dzieci urodzone przez wschodnioeuropejskie robotnice
- klasyfikacja ludzi z niemieckim pochodzeniem
- selekcja przeciwników narodu, szczególnie Polaków do pracy niewolniczej i germanizacji
- porywanie dzieci podatnych na germanizację
- przesiedlenia
- prześladowania i likwidacja Żydów
RuSHA zatrudniło Josefa Mengele an krótko od listopada 1940 do pocz 1941, w Wydziale II urzędu rodzinnego, gdzie był odpowiedzialny za "troskę o zdrowie genetyczne", i "testy zdrowia genetycznego".Potem został jednym z lekarzy odpowiedzialnych za selekcję ofiar do zabicia w komorach gazowych i przeprowadzania eksperymentów na więźniach Auschwitz.
W lipcu 1947 14 urzędników stanęło przed sądem podczas procesu RuSHa w Norymberdze, wszyscy byli oskarżeni o zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i przynależność do zbrodniczej organizacji (SS), wszyscy oprócz jednego (osądzonego w dwóch poważniejszych sprawach), zostali uznani za winnych i skazani na 3 do 25 lat więzienia.